Ka Makaainana, Volume V, Number 6, 10 February 1896 — Page 3
This text was transcribed by: | Lynn Elia |
This work is dedicated to: | Daniel and Ruth Elia Sr. |
Ka Makaainana.
HONOLULU, OAHU, POAKAHI, FEBEUARI 10, 1896
3
ka makou o ia l@. Akoakoa ae la makou a noonoo i kela kumu hana koikoi. Ua kokua ao ke kahi mau hoa a ua kue no hoi kekahi. Ia wa ua @oi aku au i ka oluolu o ka peresidena e ae mai ia'u e kamailio mamua o ka hooholo loa ana. Ua @ mai la au e kamailio, a hoomaka aku la au e wehewehe i na ku@a e loaa ana ia makou ke hooholoia kela uku, oia hoi:
Kuia Ekahi---Oiai, he aelike ka makou i hana ai me Woodford, Luna Hoohana Nui o makou, a penei ka'u mea i ike ai: Ina e loaa he uku pule i kekahi lala a mau lala paha o ka puali, e ukuia no ka lu@a hooha@a nui i kanalima ($50) dala no kona uku pule. Maluna o ia kumu au i wehewehe aku ai imua o na keiki, he kuia nui kela no makou ke hooholoia kela uku o ke kumu a makou.
Kuia Elua---Ka nele o ka waihona aohe dala ma ka lima o ko makou puuku maikai, oia hoi o Jeo Aea, oiai, ua lawe aku ua hoolilo no ko makou mau hemahema a uele no, a oiai hoi, he aie ko makou i ke kaa a makou e holo hele nei, he eha pule aohe i ukuia, oia hoi, he kanaha dala o ka pule hookahi, ua like me $160.
O keia iho la ka'u mau kuia nui i ike e poino ai hoi makou, o ia iho la ka'u i waiho aku @ imua o na keiki, a waihona aku la au he olelo hooholo, oia hoi, e kohoia ka papa hoko a me ka puuku e hele aku e hui @ me ke kumu a makou a nonoi aku hoi i kona oluolu e ae mai @ hoi ia e uku ka puali ma ka uku kupono, oia hoi, i iwakalua-kumamaha dala paha o ka pule a i ole, e haawi makana aku no hoi makou i kela mau dala he kanahiku i ole ai e hiki i ka luna hoohana nui ke koi mai i kona uku pule, a e hoi mai hoi kela komite a hai hou mai i ka hui.
I ko lakou hele ana nae a hui me ke kumu i kona hotele e noho ana a hahai aku la i na mea a pau, ua koi mai la no ia e uku mua ia aku no iaia kela mau dala he kanahiku, ina e hoole na keiki aole ia e hele ana i ka hana.
I kela manawa, aole i hoi hou mai ke komite a hoike mai i ka hui, aka, ua apono aku la no ua komite la e ukuia kela mau dala mai loko ae o keia mau dala e loaa ana ia po, mai loko mai o kekeena balota. I ko makou hele ana aku i ka hana ia auwina la, lohe mai la au @ apono no ke komite e ukuia, ia wa na hele aku la au a hui pu me lakou a i aku la au i ke komite, ---"He hana naaupo loa kela a oukou i hana aku la, he hana e poino ai kakou a pau." me kuu olelo aku, "E na hoa, no'u iho aole au e noho ana e hana." Ua hoi mai la au a hiki i ke kaa a noonoo au no na mea e pili ana i ka'u mau dala ponoi a'u i uku ai, oia hoi, he kanalima dala. Hana iho la au i ka'u mau bila a haawi ma ka lima o ke kakauolelo me kuu hai aku iaia e paa oe i na dala e koe mai ana i keia po a hooponopono makou iluna nei o ke kaa.
Ia po iho, @ pii aku la au i ka hana a i ko'u hiki ana aku, hele mua aku la au e hui me ke kumu a makou a hai aku la no hoi au o ke dala e hoihoiia ana iluna o ke kaa a iluna o ke kaa kakou e hooponopono ai, me kuu hahai pu aku i ko'u manao i hana ai pela, a ua ae mai la no o Libonio. I ko makou hana ana a pau, ua holo aku la o Libonio ilalo o ke keena balota a olelo aku la ia Keoni Wlisona e uku mai i ke@a kanahiku dala. Ua hoole mai la kela me ka i mai, "E hoi iluna o ke kaa a ilaila e hooponoponoia ai, aole iloko nei o ka hale keaka." Aka, ua paakiki mai la no oia e uku a hiki i ka wa i hoopuka ai i ka aihue i ko dala, ua alu pu mai na keiki, a puka mai au me kuu koi pu aku i na keiki e hoi iluna o ke kaa e hooponopono ai, aole nae o lakou ae mai, me ka olelo pu mai, ua aihue pu au i ke dala.
Nolaila, hoi no au iluna o ke kaa a lawe aku la o Libonio i na keiki i ka hotele @ i hoho ai. Aole ia'u ke dala ia wa. A hala paha ka hora umikumamalua o ia po, hoi mai la lakou oiai nae o Keoni iloko o kona rumi e hooponopono ana i na bila aie o makou. Ua komo mai la o Libonio a olelo mai la i ka aihue, a hoomaka lakou e hoopaapaaia hiki i ka wa o Libonio i hopu aku aia i ka puana-@ a o ko @ala wa no hoi ia i hopu aku ai ia Libonio ma ka a-i a hoomaka iho la laua e aumeume. O ka wa iho la no hoi ia i lele aku ai o na keiki e hopu ia Keoni a kiola mai luna aku o ke kaa a haule iwaho, hopu hou ia mai nei he hoa'loha haole no Keoni a lelo pu ana iwaho. I ko'u lohe ana i kela mau hana a@na keiki, ua olelo aku au he mau haoa naaupo loa kela a na keiki i hana ai, me kuu hai aku ia Kuamoo mamuli o kela mau hana e pilikia ana kakou a pau. Ninau mai kela ia'u, "Heaha hoi ko kakou mea e pilikia ai iaia?" Ua hai aku au,---"O ka aie i ke kaa no na pule eha, aole i ukuia. I@@ e hele aku ana kela i keia po a telegarapa aku i ka mea nona ke kaa e haawi mai i ka mana apau ia iaia, he mea maopopo 'e papapau ana kakou he a a ko ka hale.' " Ua pane koke mai la o Kuamoo ma ke ano naaupo, aole ka e hiki iaia ke hana ia mea.
I ke ao ana ae mawaena o na hora 7 me 8, ua hiki mai la o Keoni me na makai elua a paa iho la i ua mea a pau o luna o ke kaa, o na ohe, na paiki lole a me na mea no a pau o luna o ke kaa, a pau hoi makou i ke kipakuia. I kela wa i hele aku ai au e ninau ia Keoni,--"Heaha ke kumu nui i paaia ai ke kaa?" Hoike mai kela ia'u i na telegarama a ka mea nona ke kaa e haawi mai ana i ka mana a pau ma ka lima o Keoni, e paa i ke kaa a hiki i ka wa e ukuia ai ka aie o makou, alaila, hookuuia na pono a pau o makou. Ike iho la au i ko makou pilikia, nolaila, ninau aku la au iaia i ka'u hana kupono e hana ai no makou. I mai kela ia'u, "He hiki loa ia'u ke hoopau i keia pohihihi, ina e ae mai ana na keiki i kou manao, e uku i ke kumu ma ka mea hiki, a i ole ia, e hele kakou e like me ka hele mua ana mai ka aina mai, a e hoopau i ko lakou manao inaina." I ko'u kamailio ana aku i na keiki, e olelo mai ana lakou la ia'u, ina au e kokoke aku e pepehi no laou ia'u. Hoi mai la au a kamailio ia Keoni Wilisona, aohe ae o na keiki. No ia mea, ua paa iho la oia i ke kaa e like me ka mana i loaa iaia.
Mai kela la mai, ua lohe au i ka olelo o na keiki e hele ana lakou e hoopii. Hiki mai o Libonio me ka loio a hele nui e hoopii, a hoomoeia ka hookolokolo ana a ka la 27. Ua kokoke e piha elua pule, ike iho la ua he poino nui kela no'u a me o'u mau hoa, ua hele hou au e ao ia lakou e hoopau i na manao inaina a me ke kuhihewa, a e kalaia no keia pilikia. Aole no he maliuia mai, a wahi a lakou, aia ka hana imua.
Ma ka la 19 @iki mai la o @. B. Thearle no ka hooponopono ana i keia pilikia. Kuka pu oia me Libonio a hiki i ka ae ana mai o Libonio i kona manao. Manao iho la oia ua pono, nolaila, kauoha mai la oia ia makou e akoakoa aku i ka hale keaka ia po. I ko makou hiki ana i ka hale keaka, ua hoike mai la o Thearle i na mea a pau ana a me kekahi mau keonimana o Kalivilana i hooponopono ai me Libonio, no kona uku ana i koi ai. A ua ae hoi o Libonio e lawe i ka $24 no ka pule i uku nona, me ko Mr. Thearle ninau pu mai i ko'u manao, a ua ae aku la au. I kela manawa, olelo koke mai la o Libonio, ua hoololi hou oia i kona manao a e ukuia aku no ke $70 iaia, ina aole, alaila, aole ia e hele pu me ka bana.
Ia manawa i huli ae ai o Mr. Thearle a olelo ia Libonia, "Ua kuhihewa au he keonimana oe a he kanaka hoi i hilinai i kau mea i ae ai, eia ka aole." No ia mea i paakiki hou ai na keiki me na manao hupo, a hoolohe ole ia aku la kela mau olel ao maikai. Ku hou au iluna a olelo imua o ua keonimana ia, "Ina e paakiki ke kumu a makou i kona manao me ua keiki, alaila, ua hiki no i ka puali ke kokua mai i ka'u noi." O ka wa no ia i uluaoa ae ai a hiki ole ke holopono na hana
Ma kahi o ke dala e olelo kuhihewa la na keiki ua pau i ka aihueia e a'u he amu tausani a he mau haneri paha, aole au i ike ia mea, oiai, ua waiho mua a@ i ka noho puuku ana i ka malama o Sepatemaba, a o Keo Aea ka puuku mai ia wa mai a hiki wale i ka wa i loaa ai he kuee mawaena o ka puali, no ka aelike hana o makou i Kalivilana. Ma kekahi wahi o ka aelike, ua haule hope makou ma ka hoouna ana i na hoolaha, nolaila, he wahi kuia kela ma ko makou aoao a o ia ke kumu i ukuia mai ai he $250. O keia ka makou loaa o laila ia po, ua uku aku ke kakauolelo i na lilo kumau o ka puali, a o ke koena iho he $135 i waihoia mai ma ko'u lima, me ko'u hoike pu aku i na keiki ia mea. O ko'u makemake wale no e hooponopono makou ia mea iluna o ke kaa i pau keia pilia, aole nae he maliu mai o na keiki.
Me ka holopono ole o keia mau mea a pau, ua ku ae la lakou a haalele iho la i ke kaa o makou me na pono a pau. O kekahi mau hoa ua hele mai no e lulu lima me a'u mamua o ke lakou holo loa ana. Ua nonoi aku la hoi au ia lakou e hookuu mai ia'u e hoi a hiki i Kaleponi, a hui me ka mea nana i kokua mau ka puali, a na'u hoi ia e kamailio aku iaia e kokua ia lakou ke loaa he kuia ma ko lakou alahele. Pau ae la ia, hala aku la lakou a pau a koe iho la makou elima o ke kaa. Holo ko lakou kaa i ka hora 7:30 A. M. o Dekemaba 27, a i ka hora 10:30 ae no hoi, holo mai la ko'u kaa no Kapalakiko.
I ko'u hiki ana i Kapalakiko, ua hele au e hui me ka mea nana e kokua ka puali, a hoike aku la i na kuia a pau i loaa ia makou. Olelo mai kela ia'u, "Ua ike au maloko o ka nupepa i na mea e pili ana no ka bana, na pilikia lakou a na Mr. Gilig e kokua la. Ina au i ike he mea okoa ka mea nana e kokua la, ina ua kauoha koke au ia lakou e hoi mai, a na'u e hoihoi hou ia oukou a pau i Honolulu." A ua ninau mai oia no ko'u manao, a ua olelo aku au---"Ua manao au e hoi." A oiai aohe moku e holo koke ana ia wa, ua kaua mai oi@ (Keoni Sepekela) ia'u a maluna o kekahi o kona mau mokupea e hoi ai, ma ke ala ae o Hilo. Pela iho la au i hiki mai ai i Hawaii nei malalo o ka lokomaikai o kela hoa'loha, aole hoi malalo o ke dala a ka puali. He hana naaupo loa kela a ko'u mau hoa i kapa mai ai ia'u i ka aihue i kela mau wahi dala he haneri a keu. Ua komo aku au e uwao no makou, i ole ai e komo mai o waho e hoopoino.
A i makemake ka lehulehu e hoike aku au i ka moolelo o ka makou haukai mai Kaleponi aku, a me ka mea nana i haawi manawalea @ i na kokua he mau tausani dala, ua makaukau au @ hoike aku.
Maluna iho no o'u na hoino ana a pau a na keiki i hooili kuhihewa mai ai a me ka mahalo aku no hoi ia lakou no ia mea
E kala mai, e Mr Lunahooponopono, no ka loihi loa o ka'u kalekale a kualehelehe ana.
Owau iho no nei,
R. W. AYLETT
Honolulu, Feberuari 5, 1896.