Ka Makaainana, Volume V, Number 3, 20 Ianuali 1896 — "HAEHAE KA MANU!" [ARTICLE]

"HAEHAE KA MANU!"

He oiau pule i hala ae, ua naake kekahi 'kanaka mamuli o kekahi ulia kaamahu ma Waiiuku, mamuli' oka iuoiuo o ka hanaia ana o 1 alahao. Ua hooholp ka aha *oneru i make keia kanaka o ke]a «lia. Mahope iho oka puka aua ae o ia olelo hooholo, ua holo niai ka luna nui o ka mahiko o Wailuku mneij oiai, no ia hui kela alahao. laia iauei, ua aoaoia aku paha | hoi oia ePi Ki Keoui, peresi- j deua o ka bui kalepa o C. Burua Ma, a hoi koke aku oia t aia wa i hou ia aku ai uia kahi o ka uiia 1 loaa ai, a mamuli oia ua uaiowaie aku na auo a pau e ike lea ia ai o ke k*aign i loaa ai ~ aku nei hoi ka liamuku kamalii a me kekahi eneginia i kamaaiua i na aiahao, aua waiwai ole ka laua huakai. Hoi mai nei hoi laua, ua waiwai ole ka Jaua hoike o ka ke Aupuni hoou ia ana akn nei ia laua e hoomaopopo, ao ka hopena o ia hana, e waiho hoopopopuluia ana kela karaiuia. Owai ka i hewa ? 0 kela hui mahiko no, aua ke Aupuui paha hoi ka pono e hoopii aku, mahope iho o ka puka ana o ka olelo hooholo fi ka alia koronero. Maiia e popopulu loa io aku aua no, uo ka mea, he kanaka nwioli ilihune wale uo ka oie&.i ifl»ke. lua paha hoi he haole, eeu koke na puapua o lakou uei uaa ae. Eia uae, ua naio Loa aku la ua moali e akaia ai o ka hewa, aua hauoli paha hoi ka Loio Kuhiua no ia mea, oiai* ke ole mekuiL-e kuhihews, oia.no k&kahi t kiiieaaa i ua mahi|;o«. Aia hoi *tttu *ka aoao o k& mea i iuake, a he mea pouo hoi i kona oh&ua, ina he ohaua kahi oua,« koi poho ae i keU N hui mahiko. Malia ua nele u ua ilihune, la e hiki ui ke hoopii aku ? O wakou hoi ia e oWo as # ina no hoi paha © kokuaia loaa n ; hoi paha U« hooko aus no ka mukemake. Ua maopopo loa ua loihi u& ia i hala ae, aole ioa he eueu iki ae o ko ka Loio Kuhiu& puapua, a ma oua la i moe iolii4aa .ai ke Aupuni. Malia oks aiauui kahi aku uo uei me kekaki mau iiana eae o keia au % kiiiai wai« ia ao me ka ok k,

oiai, he poe kooak» maoli wnie i.<» ka i poino, e )ike la puha hoi ;i;t ke au kolera aKu i:ei ua like knkou me be opi la wale 110 ia Ihkou oei ma ee. Pel» paha; aia aku paha a na ke au o ka manawa o nei mua aku e hoikē 1 oai ina he opala io kakon.

lwaena o na ohua o ka mokumahu Kop&liea 1 ka Poalua iho la, o Kauka Bowie kekahi o ka mokumaliu JBelegica i hoopne mhi ai i kj ; inai kolera. Ua hoike oia i kf? nupepa Buleti n.a e pih ana no ke knlana ola 'o na ohua Pake o ]uhl o ia moku iloko o Augate i hah, aoie ftae he mai ko]era kahi o luna ia ku ana mai, a . niahope ih o ka oili ana ae i o kakon nei.

Ppu hoi kana, ua hoopuka ae ka Pi Ki Adavotaisa i ko W. 0. Kamika manao e pili ana ike kulana ola oua poe ohua Pake la, uoe ka olelo iho oua ohua paleioo, alauia la, e aka.heie ua kauka la i ka walaau, no ka mea, aiā ke koikoi o na olelo ike a na aka aoae kue aku iaia, a o ka emi mai ka o kona kanikani ana ka mēa e oi loa aku ai o kona olinolino ana ma ke ao nei. Pela paha ?

Ke*ae kakou ua pololei ole ka kela kauka'i olelo ai, a ma ke ano nui nae, he maikaike kulana ola na eemoku Pake a aohe hoi he mea mai koiera, alaiia, owai ka i hewa ? Uii hoike uiaopopw loa mai ka Wr ($. Kami fca mau olelo aia ka hewa maluoa oka Papa Ola a mainuli ho) o ka palaleha a palak'a maopopo loa o ke kauka awa, Aia ka hewa a piu maluna iho o lakou n eu ki poohiwl, aole hoi maluna aku o ko hai, ahe makehewa wale no .. • • % ka npoialau aua.ae. Oia, pololei !

Mpi oi loa ako no hoi paha ka pono ina i hoomanaoia kVI& 17 nei, ka la hoi i ae ai ka huaelo a puka»maka loa ka aihue nni hookahi i ikeia ma ke eia nae hoi, ua miliamnia makou no ko Misita Kole kaa wale ana i Hawaii e ike ai ia Pele. Ina uo hoi paha i akoa koa nui ae na poe "ulalele ,? o 1893 maloko o ka luakmi o Kawaiahao i ka Poalima neij e hoolohe aku i ko Lunakanawai Kiekie Alapaki heluhelu mai i kela palapala kaiilana a Kuhina Hui Geresehama a me ka Vevesideua Kalivilana palapala i ka Ahaolelo e unuhi ana i ke ku ikahi hoohuiaina mai ka Aha BQnate aku, a o ia hoi ke kinai make loa ia ana o ko lakou manaokn*, Tn*r io la hoi ua »a»I v Eia nae, hah aku ia la, a ua loaa 010 hoi hehauoli mii ana $o lakou, A ina uo hoi pāha i

haua iiui io ae, iua la u:s ala hou mai na uhaiio ona ,make "eauepu-u" o Kuhina Kiwini a iue Knpeua Wiliae e hoomaikai ia lakoii a me ka laua poe i molia ai i ko lana kulana a nie ka inoa hanohano o ko laua aina. Mai hauoli pu io ka hoi kakou me ko Waolani poe. kamnlii lei pohue a me ko Kawaapae poe olu]o. pae hewa. Huro !

Wahi ooai nae hoi a ko uiakou iohe, ua manaoia 110 e inalamaia ka ia» 17 iho nei ma ke atio nui a ku i ka hookelakeLa aiwaiwa, iloko paha hoi o kekahi halawai una o ka Ahakuka Malu, a i ole, Ahakuka Kuhina paha. aka, 6 ole na olelo a Misita Kolp, moo ai ia inau mauao. Ua ao aku ka oia aole ka ia he hana pono, aka, he mea ia e hooinaina loa aku ai i ka lahui, a neloila, o ka lakou mea pono ka e hana ai, ē hoao ma na ano a pau e hoopau ae ia mau ano inaina o ka lahui a e hana aku hoi i ne m'ea e laulea a e maliuia aku ai lakou a h'iki ]-■ ka wa e lilo aku ai.o ka hapanui me lakou.

Ua naauao kola ao ma \o makou manao, mamua ae o ua la la i manaoia ai, ua hanā hou ia iho no ia mau haua hoonaukiuki a hoowelaweia m&nao. Eia nae, ina o na hana paheie ka mea i manaoia no to ka lahui maliu aku-, k© ole ko makou koho ana i ko ka lahui manao, aole loa no pela e lo|ft ai, oiai, ua hiki ole loa ke hoopoinaia na hana o ka 1a 17 poina ple o lanuari, 1893.

Ma ia hope mai hoi, konoia ua luna kiekie o na aina e maanei e koino pu akn i ka hoomanao ana o ua la aihue la, ua lohe mai rtae hoi makou ua hooleia aku. Ano ia knmu no paha i kani ole ai na pu oka Beuinetona. Eia nae, i iiei kekahiaka ; ua ehaena ka inaina a pii ke kai o ka ohua palemo alaula o ka poai mikanele hemolele, me ka olelo c Jho aohe oua poe kiekie la e h()om ai a e ueina ai hoi i ka ta a keia Aupuin e hoomanao a e kiilaia ai. Auwe, weliw§li !

Ka i no paha hui uā ana o Bamu Damona i ka hoeueu ana i na iwi o'na Alii kapu o ! Hawaii ikala 14 nei ? ©ia ka aole; aka, ma ia' la no, i ke awakea aua ma'ke kahua o k;i makeke hon, mamtili paha hoi o ana o kona kanaka, ita koho oia i mau pakauk m kn u fa » lilo mai iaia no ka pono o na kanakā la, oia oT, Heu

Ua hoikeia mai ia mākou o ua o Heu ke alakai a me ka mea hooikaika loa iwaena o na poe pakaukau i'a a pan ao!e koho \ na pakaukau, nol~e knnm \ia pii loa a un hiki ole hoi i kahi ke knai a oi aku raanma ae o

hookahi mea .ma ke Ina he i'i hou, he i'a hou wale no, aole hoi ke kaEiiano, i'a oaaloo, a mea.e ae puha; nolaila, mamuli hoi o ia raea, nia walē no ka pouo o kela x me keia a koho a oi aku maiiiua o hookahi pakaukau. O kekahi kumu qo tfoi, he uuku mai nn pak-aukau, he 8 iio kapuai, ahe 10-hoi kapu«i i ka makeke kahiko, me ka loaa o kahi e moe ai a e waiho ai iaa waiwei ma ka m«keke kahiko. Ma keia makeke hou, ua ūele loa ia mau pono, a te imi nei hoi ke : Aupuni i mea uona e pono ai ma i kti pau loa eku o na pakaukau i I Ika lilo, Ua oi loa«ae no hoi ka ! i pii i nei wa v he $15 a he $30 ka | hooiimaiima malama, a he $15 [ wale uo mamua.

He mea.oiaio ua oi ae ka ißae mas; i nti wa mauiua o ko ka wa i hala, eia nae, aia uōi ihea ka pono o aa ka q aka 7 A cna cnuli o ia ike i ka pono ole i lokahi ai na oiwi a me na P«ke aole e koho. Mahope iho hoi o ke kuai ana i ka la i oleloia, a no ke koho hou ole ia Bku mahope iho o ko Samu Damoaa, a me ko G. J. Wala koho anā i matf pakaukau no na. Pake kuai bipi, ua koi aku kekahi Pake e hpoinaka hou ke koiio ana ; -dkū t ua Uoole oolea ia mai la e Knkanolelo Hakinika o ke Keena Kalaiaina.

Oia tiae paba hoi, aohe o!blo ana no Heu, no ka mea, oia bookabi wale.no ka mea i kuai ī'a iho nei i keia. uaeu la iho mai jia.lo.ko. a.me na kai mai pah» o kona naku a ine kahi poe e ae, a ua hauoli paha hoi oia no ia mea. Mahope mni uei, ua noi ae oC. B. Maile 1 ke Anpuni e kuai hon ia oa pakaukaa, Ua noonoo ka Aha Kuhina a ua ae, a i keia aWakea e kuai kudsla hou ia ai. oka imkoii no —aia iloko o ka lokahi ka ikaika, —a ina ua ike lakou ia

tnW, alaila, e hoomau aku n»> ia ano, koe nae paha hoi ka pilikia o - ka noho ana, a pela'aku. Aia no nae hoi ia itte lakou,oiai, o lakou no ka i ike i ka mea poiio iio lakou,

īaa ī raaketmk<&ia e lohe i k?hi mea hou no ka aiua i\ei, aia Iwaho e iiauankvj \n, Ma ka Alameela i loaa mni nei he loao i kakauia mai.,*>ei alku.e ka mea kakau o ka nupepa Ilonua o Nu loka, a ua ia nupepu hoi 1 hoopuka ae h kopei<v e ko !v*palakiko"ae\uM mau nnpepa, e hoo hiiikuu ana i oa inoa o ke Aliiaimoku me ke Komis\vu\ Beritaa pakele ka ke AHi mai hoopiiia, no k* komo aua i Muoiauhni i ke Kommna i hele kaapuni ai in OaljU nei he wa i hala ae, a laweia auu ka kekahi inau pouo o loko b ka hale me

ka.hueia o kaaa mau pili oihana a kiola mokaki i'i ilaln o ke papphele. E Qie ka e keakeaia ko Alii, kuo mai ai na iuea i hanaia a pakelp hi no hoi oia, ao koua ake "lea ka ike ina manao Enelani e pili aoa nona. Mamuli o ka piha iuaina oua Komisina la, ua hoi&eia aku ia hana a ke Alii i ke Aupuni, a e ole koi i noiia mai ua nui ko k« Alii poino a pilikia e pilihua nei ma na sn»-a pau v pakele ai oia mai ka hoopiiia. .No meā iiku i koe, mahope akuia a maopopo lea ia makou ka mea oiaio a pololei. Nolaila, t hoouna ana ke Aupuni i ka puali puhiohe i Hilo i ka la apopo, e hoolaulea ai hoi i ko laila poe, a pau ia, hoi imi mai a Wailuku. He hana maikai no paha hoi nei, he Koolawa ■ like, a o ka oi loa aku paha e hoouna pu aku i na pualikoa, ke pau ka hoolaulea ana ia Pele, aīaila, hoomaka aku e hoike 1 ko lakou ikāika ko.na me ka "'hiapaiole" oka lua o Kilauea, alaila hoi paha, makepono loa na dala o ka lehulehu. Ke hoeueu nei o Pele ame na iwi o na Kaenehameha ia Misita Kole a me kona mau kuhina. He manao hana hoi I nei mai ka mea oli a me na poe r i *#tKe a. aohe mea a kā mea haopono e makau ai Nolaila, aohe no a kakou mea Je hopohopo a e uiha iho ai, no ka mea, aia iiaau no ka pono me kakou i aa wa s pau a ma na ano no a pau, aohe meā koe iho.