Ka Makaainana, Volume V, Number 1, 6 Ianuali 1896 — Page 4

Ka Makaainana,

He nupepa oili pule,

 

W. h. Kapu,

On a Luna Nui a Kunah oponopono.

Wahi noho, ma Honolulu.

 

F. J. Testa (Hoke)

Puuku.

Keena: Helu 327: Alanui Moi, ma

Waialeale, kokoke i Alanui Koni.

 

Poakahi Ianuari 6, 1896.

 

He wahi olelo ao ka inakou i na opio oiwi iloko o ka pualikoa Repubalika, Komopani G, mai no a ubai aku i na meheu on a pepule i lawe maoli ae no i ko laua mau ola iho. Ua uuku no hoi kakou, a i ahaha ai hoi uei hana hooneoneo loa aku. Alua i pau ae la, ehia aku la i koe? E hooki i uei baua hopo, ua lawa a ua oki no ka wa mau loa.

 

Pehea mai hoi ka Ahahni Kokua Manswalea Lauhi i hanai iho nei i na ohana nele o na poe pio kalaiaina? He mau malama loihi okoa ia i hala ae, aohe i loaa hoike hou i ka lehulehu mai ka puuku a me ke kakauolelo o ia ahahui. A oiai hoi ua henio pau loa aenei hoi na pio, o keahaa aku ka mea i koe, o ka hoike akea wale ae no i maopopo ai na mea i hanaia a me ke koena ma ka waihona, in a boi be koena kahi.

 

Aohe i hoomaopopoia mai ka makou hoakaka ma ka helu i hala no ka noomanao ae o na poe i hopuia ai a i hoopaa kumu ole ia ai e ke Aupuni he makahiki i hala ae & i kala popo e piha pono ai. O makou kahi iloko o ia aluka. No na poe hoi ma kahua o ka bana, aohe ololo ana no lakou, aka, o na poe hoi i ka ehuebu lou, he ole ka eu ae, a he bookahi wale no leo i hoopa ma. Ua pau ka makou hana a hoomaopopo aku, a nolaila hoi, ke waihoie aku nei na kela a me keia iho no e hana aku e like me ka mea hiki a ke ole no hoi, o ia ae la no, he nani ia ua hoomaopopoia aku no ua nele mai no hoi me ka hoomaopopoia mai.

 

Oiai, ua hala ae ka La Mekahiki Hou, o ko makou belu mua nae hoi nei o keia wakahiki hou; a me nei helu no hoi, ua hauoli makou i ka hoike aku he oia mau no ke kulana on a maikai o "'Onipea,' 'ka pua o ka Hala," ka "mohailani". ka milimili, a me "ka luhi o maua me ia nei" ae. A oiai no hoi, ua "puka hemo loa" ae ua poe pio kalaiaina a pau loa ua koe hookahi aku no oia ma ke ano hapa pio, e hoomanawanui ana no i na inea no ka pouo o kona lahui oiwi kupaa mau mahope on a Aloha no "ke ola i molia," ka mililani, ka paulele, a me ka hilio(?) a ka luhai kumu o ka aina aei. Nona hoi makou e pa le hia aei ma ka hoohialaai a na i na wa a pau.

 

PUKA HEMO PAUL OA!

 

E like no hoi me ka make i uwalo aku ai no na poi kalaiaina kakaikahi i koe ma ka helu i hala, pela lo no hoi i loaa mai ai ka "malu ma ka honua, he aloha i kanaka," ma ko ke Aupuui  aonno mai. Ia makou i uwalo aku ai ia wa, aole loa makou i mahui inua i ko ke Aupuni manao, ola Ioa aku hoi i ka hooloheia mai o ia leo, eia nae, heaha ka kakou i ke ma ka La Hauoli Makahiki Hou, ua pau a pau loa i ka hemo mai, aobe mea hookahi i koe aku. Ke ole hoi makou e kuhihewa, akabi no a loaa io mai ka 'malu" a me ke "aloha i kanaka," oiai, ua palepaleia ae la hoi nei kumu akeakea a alailai i ka noho lauleana o na poe a pau, mai ka hapauuku e nono mana nei a me ka bapanui e noho nei no mawaho me ke kupaa mau no Hawaii i na wa a pau a ma na ano a pau. Nolaila, ma ka aoao aku hoi o Ka Makaainana nei, ke haawi aku nei makou i na mahalo a me ua hoomeikai palena ole i ke Aupuai no ka hoike ana ao i ka oiaio o ke aloha kanaka, oiai, ua pale loa ia ae la a pau loa ua meheu o na hana hoehaeha mana iloko o ka makahiki hookahi a mamua ae hoi o ka piha po?o ana o ka makahiki. O keia ka la e piha pon? ai mai ka oheu a ai ??a?n mu? ana iwaho o Kalua?ole i "Leahi Daimana Hila." He baawina kamahao keia iloko o ko kakou ola ana.

 

KA HUA O KA HOOLE ANA.

 

Ina e hoonaopopo lea ia iho ana ua mamalaolelo o ka Peresidena Kalivilana palapala i ka ahaolelo, a makou i hoopuka aku ai ma ka helu i hana, maka mahele pauku mua e pili anaia Hawaii nei, e hiki pono ana no i kela a me keia mea noonoo ke ike iho, tua ke ano uhiuhi i ko makou manao ana, me he la e olelo maoli aku ana no oia i na poe kalaiaina poholalo a alelo pelu apuka o kona aina, o ka bua ia (ke ala noohaunaele kipi ana iloko o Ianuari i hala) o ka lakou mea i hana ai ma ka hooholo ana i kela olelo hooholo kue iaia a me kana kahua alaka hana e pili ana i ka hoihoi bou ia ae o ke Aupuni kumu oiwi a ke kulana mua. No ka mea, mamuli o kela aia kipi ana i pau ai kekahi poe Amerika i ka hopuhopu wale ia me ke kumu akaka pono ole, a ua ulu ae hoi he mau koi poho ana mamuli o ia hana a me ke kipaku kumu ole ia ana o kahi poe, a keia Aupuni Repubalika oehaa hoi e houlolohi nei i ka pane a uku aku i ua mau koi la. Malia paha ua kuhihewa makou ma keia manao ana ae la pela kona manao iloko o ia mau olelo uhiuhi, eia nae, o ko makou mahao oiaio maoli no nei no makou iho. Pehea la ko hai aku? Ina paha hoi he poe noonoo kahi iwaena o kela poe kalalaiaina o ko Amerika Huipuia Ahaolelo i like ka noonoo ana me ko ma kou nei, hookahi no hana i koe, o ia ka waiho aku a hooholo ae i o elo hooholo hou e kapae ana i kela olelo hooholo popopolona mua, alaila no hoi paha, ukali mai na hana, a Kubina Wilisi i makau ai i hoao ai e hooko hookamaemae a hoopalaimaka, no ka hoihoi hou ia ae o ke Aliiaimoku. E hewa no hoi ia la ke hooko io ia mai? Ia makou hoi, o ka pono maoli no ia, a aohe hana e aku.

 

POLOLEI A OIAIO LOA!

 

Aia ma kahi okoa ae o keia helu makou e hoopuka aku nei i ka makou unuhi ana o ka manaopepa alakai o ka Bihopa o Honolulu, i hoopukaia e ia maloko o kana nupepa ekalesia oili hapaha. O ke ano nui o ia manao, ua pili no ia no ko ka Moi Kamehameha V. makemake ole i ka lawe i kekahi hoohiki a hoopuka ae paha hoi i kahi olelo hoohiki. Ua kakooia keia manao makemake hoohiki ole o ia Alii mai ka pu?ma mai o kekahi ewe mika nele, Lupe Laimaua, a ua lilo hoi i mea moolelo iloko o keia au, a he mea kamahao no hoi ka hoea ana ae iloko o keia wa oehaa o ka aina ne. Ke hoomaopopo lea ia iho ko ka Bihopa manao, e ikeia iho ana no ua lawe ae oia i ke kahua ua kupono ka lahui Haeaii e hoomauia ma ko lakou kulana Aupuni kumu, no ka mea, aohe ae o ka hapanui e lawe i kekahi hoohiki ma ke ano hoopalaimaka a e kue ana hoi i ka manao oiaio iloko. Ua hoomaopopo no hoi oia he lahui wiwo kakou ia mea he hoohiko, oiai, ua hilioai kakou no ka hoohiki mai ke kumu nui o na popilikia ma ke kino a ma ka noho ana, memuli hoi o ka hewa o ka waha i ka olelo wale ae no, a i ole ia, i ka hooko ole i ua mea a ka waha e olelo ai. A he mea olaio loa no hoi nei. Ua like loa ko makou manao me ko ka Makuu Bihopa, in a aole na poe ma ka hoeuli o ka moku Aupuni o nei wa i onou ae i kekahi hoohiki, i mea e akaka io ai o ka manao hilinai a paulehia o ka lahui mahope o lakou in a la ua loli ae ke kulana lo maoli o ka lahui kumu. O kela hoohiki keehi Alii ka mea i paulela ole ai o ka lahui ia lakou a ke noho nei no hoi me ka hilinai ole aku i na ewe mikanele pakaha hilahila ole, na poe hoi i kipi mai i ka lahui nona ke Aupuni i hoopuipui, hookuonoono, boowawai a hoomalumalu ia lakou mai ka wa nele mai a ke ulakolako a monamona nui ana. He mau olelo pololei a olaio loa ka ka Makua Bihopa i hoopuka ai. Ina aole kela apu i uhuhu i waihoia ma i mea e kupee make loa ai i ka lahui oiwi, in a la aohe paha hoi he olelo ana i koe, hele okoa lakou nei ma ao ma ka noho haakei mai a lilo loa kakou i poe malihini a kuewa hele iloko o ko kakou aina kulaiwi, ei like ia me a Ilikini ma Amerika Akau me Hema, a me na lahui nawaliwali e ae a na haole ili keokeo i komo aku ai me ka naauao, a ukali pu aku no me ka make mahope. Ma na ano a pau ua hoike ae ka lahui Hawai i ke ao holookoa ua oi aku ko lakou aloha aina a aloha alii mamua ae o na pono pau wale o kea ao ae  he hewa hoi keia no ka lahui e palena ole ai ka mahaloia, no ka wea o na poe kakaikahi wale i lilo aku, o ia no na poe luna oihana a me na poe ake oihana, no kahi hana e loaa mai ana a manao ae la kahi ola o keia mau la nele a me ka hune, eia nae, he mau pono pau wale no ia i ka mu a me ka popo. I aha ai no ka lawe ana i ka hoohiki, oiai, na lawa kakou me na hoike e ola nei o na poe i hoohokaia a ke minoinoi nui nei i na "lehelehe eueu hana lokoino" o lakou a me na manamanalima nui. Ua like no ka lawe ana i ka hoohiki me ka noho malie aku no e nana ia lakou nei ma ae i ko lakou au o ka noho haaheo a ai ono ana i na pono o ka aina, e uhauba palena ole ia nei i na kuewa.

 

"HAEHAE KA MANU!"

 

Ia makou i "huai" ai i na "ulu o Lele" iloko o 1894 a pau, a hoomaka ai e kaulai a "maloo na iwiw o Hua i ka la" i kinohi o 1895 iho la, ka i no e hala ana, aka, kaia ana no ia makou pouoi, a maloo io no ua iwi a noho ana i ke puhi a ikemaka i ka inea o ua wahi hoopaaheo o ke Aupuni. Ua hoomau mai ka maloo ana o na iwiw a pau iho la ka 1895, a eia hou no hoi makou ke puana ae nei, -- "E haehae ka manu, ke aleale mai ne ka wai." No ke kaoua hoi o ia mau olelo kaulaua o Mauokalauipo, aia aku no ia i