Ka Makaainana, Volume V, Number 1, 6 Ianuali 1896 — Page 2
This text was transcribed by: | Lianne Hee |
This work is dedicated to: | Maxine Leinaala Porter Hee |
Ka Makaainana.
HONOLULU , OAHU, POAKAHI, IANUARI 6, 1896.
NA PALAPALA
[Aole maluna iho o makou ke koikoi o na hala a me na hewa no na manao i hoopukaia malalo o keia poo, aka ia no maluna iho o na poe na lakou i kakau mai.]
Ua Kapaeia ka Oiaio.
(Hoomauia.)
Ua oleloia no hoi no Kane, he walohia kona noho ana iloko o ka opu o kona makuahine. A i kona wa i hele ai iwaho, hele no oia a hana no i kekahi mau hana, o ia ka hoopuupuu i mau puuone, hoaleale i ka hohonu o ka moana, hoohana ana i na wiliau ikaika e huki ana i ke kai mai kekahi aoao a kekahi aoao o ka honua, i ea mai ka aina a me ka wai me ka hooloihi i ke ola ana o na hanauna eono a hiki mai ia Kane, ka mea mana loa. Pela i ulu ai na lae pohaku, na lae ko’a, na ako’ako’a, na pukoa, na hakuone, na laeone, na limu hoopiha moana, na ululaau, ekaha, na iliili pohaku, na iliili puna, na iliili ala, na wanawanaku, na nehekoa, na mea ola iloko o na iwi, e laa na pu a me ko lakou mau ano, a me na pana me ko lakou mau ano, na loli hoopuupuu pohaku, a pela aku.
Ua lokahi like na poe a pau o ka wa mua me Makalii, Kuwahailo, Namakaokahai, Kanakahi akua, a me na pookela a pau o ka lewa honua ole a me na ano pohaku a pau, me ka walewale hookumu honua i hanaia e Makalii no ka wa loihi, he mau tausani makahiki, e like me ke ola ana o ia hanauna aumakua. I ka wa i hooleole ai na ulalele me na aumakua uhane a pau i ka honua, e like me ke kauoha a ka mea mana loa, haki lumilumi aku la na ale maluna o ka honua a oili ae la ka malamalama o ia mau ale, a kauoha ae la ke akua o Kane, e houluulu i na malamalama o ia mau mea, a e hookuu iloko o ka palena ole. A kauoha ae la ke akua o Kane e mau ka malamalama i pono kana mau hana, a malamalama ae la.
Kapa ae la ke akua o Kane ia mea, o ke ehu kakahiaka, a hoonani ae la ke akua o Kane i ka nani o ka malamalama a hoonani pu ae la na poo aumakua, mele mai la na ulalele, na kini, ka lehu o na ulalele i ke mele hoonani i ko lakou akua, o ia na keiki uhane a ke Akua i oleloia e Ioba.
I ka wa i ku mai ai ka honua mai ka wai mai, he neoneo wale no, aole mau mea ulu, he ano hapapa wale no. Kukulu, ne la oia i na mauna a me na puu, a hana iho la oia i na awawa a me na muliwai, a kauoha iho la oia e ulu na laau o kela a me keia ano, e hua, e hihi, e oi loa ae ka mauu a me ka weuweu. A i ko ke akua nana i ka honua, na maikai ia, a kapa aku la ke akua o Kane i ka honua mua ana i hana mai ai o Piihonua ia Kauoha ae la oia i na poo aumakua a pau e hana i mahinaai, a kanu iho la oia i ua mahinaai la i ke kalo, uwala, maia, ipu awaawa, pia, uhi, hoi, ohia ai, ulu, a me na mea ai a pau he nui loa o kela a me keia ano, pela me na ululaau, a kapa aku la oia i ka inoa o ua mahinaai la o Paliuli. Aia keia wahi mauka loa ma ka aina o Piihonua, ma Hilo, Hawaii.
Mai luna aku o keia aina i kukulu ae ai oia i ka lani, i hale e malu ai ka honua ana i hana ai, a kapa aku la ke akua o Kane i ka hale ana i hana ai o ke aouli. Hoopii pu ae la ke akua o Kane i kekahi mahele o ka wai, mai ka honua aku iloko o ka lani, a uhi ae la i ka hale ana i hana ai no ka honua, a kauoha ae la ke akua o Kane e mau loa ka lani pela, i ole e haule mai i ka honua. Kapa aku la oia i ka inoa o ia aina ana i hana ai i ka lani, o Piilani. Aia no keia wahi ma Piihonua, a ua kapaia ia wahi pela, no ka mea, malaila i hana ia ai ka lani, a ma ia wahi i hoopiiia aku ai ke kai iluna o ka lani a lilo ae la i aouli, nolaila i kapaia ai ka inoa o ia wahi o Piilani
(Aole i pau)
Ke Ola o ka Lahui Hawaii ma keia Mua Aku.
MR. LUNAHOOPONOPONO:
Aia ma ke poo o keia manao, o ke ola o ka lahui Hawaii ka mea e imi ia nei, mai ke komo ana mai o@ na @ikanele a hiki i ka pauku huelo o ka makahiki 1895. He mea nui ke ola e imi ikaika ia nei ma ka hoomaopopo ana iho i na olelo ao a kekahi mea kakau maloko o na kolamu o KA MAKAAINANA.
Ua maopopo maoli ka holo o ka make o ka lahui Hawaii, aole o ka lahui wale, aka, o na alii kekahi hele loa, ua mimin@ a helelei wale ia mahele nui o ke kumu e anoano ai ka lahui. Aole loa he mahele kaula a kahuna hoi, ua lilo ae nei kakou i ka pono pupuahulu a na mikanele i lawe mai ai ma ka Honolii ma alakai kanaka ana a me kona mau hoa h@i euanelio i poni ole ia mai e ka Uhane Hemolele, aole no hoi i poniia mai na mikanele i Kona Uhane Hemolele.
Ina he mau mea keia ua moakaka loa mai ko lakou komo ana mai a hiki i keia la, e pono e kau aku iluna e like ke kiekie me ka hiki ia oe ke kilohi aku ma kona mau aoao a pau i ke kumu nui e ka make o na alii a me ka lahui. He mea hauoli anei na manao hooiloilo ia kakou i keia manawa, ke noonoo maoli iho? Aole loa pela. Ua loaa pono i keia manawa ke kumu i make ai, a ua loaa pu no hoi ke kumu e ola ai:
Akahi – O ke akua nui na alii i ka wa mamua aku Kamehameha I, mai ka hoomaka ana o ia au kahiko a hiki mai iaia, e noho pu ana oia me ke kahuna hoopono a malama aku iaia me ka hoano a me ka ihiihi. Pela iho la i pili ai i na alii o ia au kahiko na hoailona akua a pau maluna o lakou, a hiki wale no i ka wa a Kaahumanu i wawahi ai i ko lakou kapu mai ko lakou Akua nui mai. O ko lakou kahoia ana i alii maluna o na kanaka Hawaii iloko o keia mau paemoku, o ia ka mole o ka make maluna o ua alii, helelei wale aku na makaainana.
Alua – Ua kuhihewa ke aliiwahine Kaahumanu he akua okoa loa ka Honolii ma a me na poe mikanele i lawe mai ai, a he okoa loa hoi ko lakou. No loko ae o ia kuhihewa nui, he luku wale ia no ka lakou me ka awiwi loa, a e hele aku ana i ka hele loa ia mahele mai ke Akua nui mai o ka lahui Alii. He lomi wale ia iho no ka lahui a hiki mai i keia wa. Pela iho la i oili mai ai ka leo o ke Akua nui o na alii, a hoike nane mai la ia Kamehameha III, Kalaninuikupuapaikalani-
eiwaikamoku Kauikeaouli. Ma ia ano ua kail@a ka uhane hoano o ke Akua nui, mahope iho o ka hoi ana aku o kona kino a waiho iho la i ka olelo na hope nei no ia e au aku i kona wahi e pae aku ai.
Akolu – Hoohiki naaupo iho la o Kaahumanu no Iehova kona Aupuni, ke alii hahai mahope Ona o kona Akua ia, a o ke kanaka hahai pu aku mahope o ko lakou meneu, no kona Akua ia.
Eha – Ua kuhihewaia ka hoohiki he mea ola no na makaainana a me na alii, eia ka o ko @akou luakupapau no ia e kanu ola ia ai i Kalawao.
Aole paha he lahui puni hoohiki e ola ana maluna o keia poepoe honua, e like la me oe e Hawaii. Aole no paha ia mea mamua aku o ka pae ana mai o na mikanele. He nui ka hilinaiia ma ka hoohiki, e like la me ka manawa o ka hanauna hou a hiki loa mai i keia wa. A penei e hana malu ia nei me ka pu a ole ae: Hoohiki iho la o A ke kane mare ia E kana wahine maluna o ka Baibala, a maluna o ka pohaku a la, a i ole ia, pohaku eleka, pohaku mai loko mai o ka imu, a pela aku, alaila, pule aku la i ke Akua o Kaahumnau i hoohiki ai, ke ae mai nei kuu wahine mare E ia’u a me Oe, aole e ae ke hoowalewaleia mai, na’u wale no a hiki i kou lawe ana aku i ko maua mau ola malalo o kou aloha ia maua. Alaila, hoouka hou aku la i keia mau hana a laua maluna o na mea kino lani a pau e nanaia aku nei, ko ka honua, ko ka wai me ko ke kai, ko ka Lua-o Pele, a pau ia, panee ke koena hana i koe a hoohiki hou maluna o ke kiaha rama, ka apu awa, kiaha wai, a pela aku, a o keia ka pa mina o ka A hana i kaua wahine mare. Alaila, hoohalike aku la no hoi o E me kela ae la, ina he kane a wahine paha, ke hanaia nei no ia hana he hoohiki naaupo. Hookahi no la o ke kupaa, o ka lalau no ia o na maka i ka hai mea i hanai ai a nui a iho aku la no i ka lua ana i eli ai a hohonu, a ko ae la ka olelo a kela alii haole kaulana i hoikeia ma na pauku 15 me 16 o ka Halelu 7: 15- Ua eli iho la oia i ka lua a poopoo, ua haule iho la no ia ilalo o ka auwaha ana i hana ai. 16 – E huli hou iho no kana hana hewa ana maluna ona iho, a e haule iho hoi kona kolohe maluna o kona poo iho.
O keia ae la kekahi mau mea i ola ole ai na alii a me na makaainana, a o ka mea i lalau ole, ola no ia. Ua maopopo loa na kumu nui o ke ola ole. Eia na kumu nui e ola ai na alii i koe:
E mihi i ke Akua nui hoano, ihiihi, nona mai ke kapu o-e moe-e, hahai ana na hoailona alii, kui ka hekili, olapa ka uwila, nei ke olai, kahe ka wai nui, ku ke anuenue, nee ka pun@u ula i ka moana, kau kaonohi i ke ao lani. A auhea ia? Ina mai ke ko iho la ma ko kua, o ke kumu o Kona ike ole ia, ua paa kou mau maka i ka haaheo, ka hoole Akua, a me ka hoohiki make loa. Aole ka e kahea iki ia a poholo aku na uhane i ka lua ahi wela o ka Lua-o-Pele.
E huli, ehoi, e Liliuokalani i ke Akua nui ou mau kupuna, nona mai kahi koena hooilina maluna ou a me kou hope ma ka nohoalii, a me na pua alii i koe. Aole i wae mai ke Akua ma keia. He pipili paa ka uhane hoano maluna o ka mea hoole Iaia. O ka puni i ke kipi i ko kakou Akua nana i hoolaha a nui na kanaka Hawaii mamua, hoouluia ka ai a nui, hoonui pu ia me na i’a, o ia ke kumu o ka pilikia. Ina e hoi hou ke alii a me na pua alii i koe iho, o ko na makaai-
nana hoi pu no ia, a o ka nele no ia o na olelo i wanana kahiko ia a me ka ike o na poe naauao o keia au. Alaila, e @au’o hou no keia lahui a aole e pau i ka heluia, o ka nee no ia o na poe i ino ai ka honua o Hawaii ia lakou.
Alaila, e kiola aku no oia i na mesia waaihee a pau i komo malu iho nei i ka aina o ke Akua hoano, Oia no ke Akua o na akua, a me ka Haku o na Haku, ka Hemolele o na Hemolele. O keia iho la ke kumu e luaieleia nei ke Aupuni kumu. Nana no keia mau hana, a i aloha ole na alii Iaia me ka lahui Hawaii, e ko ana ka welau hope o ka leo o ke Akua alii i oleloia e Kamehameha III, a