Ka Makaainana, Volume IV, Number 22, 25 November 1895 — Page 2
2 HONOLULU, OAHU, POAKAHI, NOVEMABA 25, 1895.
MOEUHANE PAHAOHAO.
Na Wehewehe Kuliu a ko Makou
Kilokilo.
[Hoopau ana.]
O ka Pake me ka hae haekaeka lenalena i komo ma ka poaeae a ka haole i lawe mai ai mai luna mai o ka moku, he hoike paha no ko ka Pake lilo ana i lawehala na ka haole, mamuli o ko ka Pake huna ana i ka hae, a ua pii ka lenalena o na hana ekaeka iluna o ua Pake la. Nolaila, owai la nei Pake i huna i kana hana ekaeka me ka manao e nalo ana? A owai la na hoa e ae o ua Pake la? Heaha la ka hewa a keia Pake i hana ai a huna? Nolaila, o ka Pake, owai ia? O ka haole, owai ia? O ka haina, o ka Pake, o Pakenui, he Pake kaulana, a he haku ia e noho haku ana maluna o na Pake e ae e hana ana i kana hana i kauoha aku ai e hana. O ka haole hoi, o haole kiekie, o haole o Kahiki mai, nana e imi mai ana i na mea i hanaia. A ina he hoike keia Pake me ka hae ekaeka i kuieeia ma ka poaeae no kekahi ma'i hou e hoea mai ana mai moku na Pake a na haole e lawe mai ai, alaila, o ia iho la. Hookahi no ma'i maopopo loa, o ka ma'i hulumanu.
No ka ike ana ia Kukina, Makale, a me Alapaki, e kuku ana iwaena o ka lehulehu me na helehelena makau ole. He mea pono e imiia ke ano o ko lakou mau inoa i mea e akaka ai ka hana i hoikeia ma o lakou iho, a o ia keia:
Kakina.-----He inoa keia i aneane e lilo i kakini, ina e kapaeia ana kahi 'a' mahope a pani i 'i' malaila. Ina o ka haina keia o ko Kakina inoa he kakini, alaila, he hoike ana mai ia no ke kamaa ole o ka wawae, a he hele wale aku ka hope. Heaha la auanei ke kumu e hele wale ai? Malia he hulumanu. A ina e kapaeia o Ka, e koe iho ana o kina, alaila, ua pili ia i ka hana hewa pu ana me kahi aku, he kina ia, a he kina'una'u. E like me ke kanaka alaala e hele ana i ke alanui, he kina kona; a pela hoi i ka wahine puho, he kina kona he puho; a pela aku. Nolaila, o Kakina ko ka po, o Loio ko ke ao, a ua kina oia i ke ta. O ka hoike a ka moe no Kakina, aole paha o ia ke kaona o ka manao, no kahi mea e ae paha ke kaona; ina paha iwaena o ka huina loio, aka, ua hoike mai ko Kakina inoa i mea huli aku i ka pohihihi o ka moe. Aka, ke ku mai nei ka hooheno a ke kahi ui, "A ka Lae o Kalaau, pau ka pono a Kakina." Ina io pela, alaila, aohe pono i koe o lakou. O Kakini, o ia no o 12 poe oihana aupuni.
Makale -----He mea pono ke imiia ka hana a keia inoa i hoikeia mai ai, a o ia paha keia, he maka le ka i'a i hookomoia iloko o ke kini, he i'a mo'a, a ua make no hoi. Ina o ke ano ia o ko Makale inoa he maka le i hookomoia iloko o ke kini, alaila, e loaa ana ka haina e like me keia malalo iho, penei:
O ka maka-le, o Frank Godfrey no ia; o ke kini, o ke eke ia; o ka mo'a ana o ka maka-le, o ke ta ia me ka hulumanu. O Makale, he Kokua Lunakanawai Kiekie oia, ua make. Nolaila, o Makale Lunakanawai Kiekie ko ka po, o lunakanawai hea la ko ke ao i komo pu ma ka hamo ta ana, ma ke kauona ana, a olelo ana? He lunakanawi ua make i nei hana.
Alapaki.-----He mea pono ke imiia ke ano o keia inoa. He elua no ano, he pohaku, a he nou aku a pa aku me ka palahe liilii ae i o a ianei. Nolaila, o ka a-la, he pohaku nemonemo ia; o ka paki, he hapai ana ae ia i kahi kanaka i manaoia a paki iho iluna o ka honua. A i ole, he nou ana aku i kahi mea me ka lepo hehee a pa aku me ka paki ae o ka lepo no a ianei a haukae ka mea i nouia. Ina o ke ano ia o keia inoa, alaila, ua like ia me ke ta i hoohaukaeia ai maluna o ke kino o Godefere, a i ole, e haukae ana ua hana pono ole.
O kahi olelo ana o ka a-la, ua kapaia maluna o na dala e like me ka a-lapaa o Kaueleau, a ua kapaia ka a la paki i kahi wa he pohaku pepehikanaka. A ina oia kekahi ano o ko Alapaki inoa he pohaku pepehi kanaka, he paki aku i ka pohaku i kahi kanaka e aku, paki aku, paki mai, nou aku a nou mai i na a-la nemonemo, alaila, ua like ia hana me ke ki pu aku a ki pu mai. Alaila, he hana hakaka me ke kaua ke ano o ka inoa Alapaki ke hoea mai ana
O Alapaki, oia ka Lunakanawai Kiekie ia, malia o ka hana a kekahi lunakanawai e hana mai ana, he hana kana o ke oolea me ka paakiki me he pohaku la, a o kana olelo hooholo e hoopuka mai ana, aia ia maluna o ka "a-lapaa o Kaueleau." Aka hoi, ina e like me ka olelo, "hele ka wai, hele ka a-la," alaila, he kipe ana ia, a i ole, he uku ana aku pana. Ina i pakiia mai ka lae i na pohaku hiki ole ke hapai ae, ea, he mea luuluu loa ia. Pau ke aho, aili ka hanu, pau pulu, aohe lau kanu. A ina no ka lua o ka inoa o Alapaki, oia o Kauka, alaila, me he la o kekahi mau kauka pu kahi ma keia hana pili ia Godefere, a owai la ia mau kauka? Na ke au o ka manawa e hoike ae.
Nolaila, ma ka hoomaopopo ana i keia moeuhane, ke ikeia nei na poe i hana, kokua, lawelawe, olelo, a kuhikuhi paha, aia no ia mawaena o kahi o na lunakanawai, loio, kauka, a pela aku. Aka, owai la ua poe la? Malia o ikeia aku ko lakou mau kino a me ko lakou mau inoa, a i ole pela, alaila, o ko lakou mau hope paha, a pela aku. O keia poe ae la i hoikeia na inoa iloko o ka moe, a e kuku ana iwaena o ka lehulehu me na helehelena makau ole, me he la o ia ka huina o kekahi poe i komo pu e hana a kokua a lawelawe pu. O ka helehelena makau ole, o ia no ka helehelena makau a hopohopo ma ka hoomaopopo aku.
O ka wahine me ka lei ilima iluna o ke poo, he hoike paha ia no kekahi poino maluna o ka wahine, a i ole, o ka lehulehu paha. A ina o ka hoike o ka lei ilima he hoailona no ka lanakila mai kekahi lima kamahao mai, ka mea nana e hapai ae a kau iho maluna o ka wahine, o ia iho la, e like me ka inoa o ua wahine la o Hapai. Ua pili laula no nae ka inoa Hapai no kekahi mau ano e ae. E like me ka hapai mai o ke kuko a hanau mai ka hewa a hahai mai ka make.
O ka lei ilima, he lei ia i anoi nui ia e ka poe puni lei, a ua kapaia ka ilima o "ka pua o kanaka maikai" Nolaila, ma ka hoomaopopo ana no keia lei, ua loaa kona launa he uilani no ka manao me ka hauoli a o ka hope o ia, o ka naue holoholo. Nolaila, ua hoike mai ka lei i ka hana a ka manao he hauoli, a o ia hauoli o ka mea e lei ana i ka lei, he hoike ia no ka lanakila A malia, he lanakila nui a hoea mai.
A ina no hoi ka lei ilima a he hoike no kekahi pulima weliweli o kana hana e hoea mai ana, alaila, pau pulu aohe lau kanu. A ina hoi he hoike o lei ilima (elima), no elima pule, elima anahulu, elima malama paha, alaila, aia paha iloko o ia mau manawa e ikeia ai na hana ano e e hoea mai ana. Nolaila, nanaia aku!
O ilima, a i ole, o elima, o ia na la o Laaukukahi, Laaukulua, Laaupau, Olekukahi a me Ole kulua iloko o elima pule, elima anahulu a me elima mahina e nana ai i na mea e hoea mai. Pono e! pono!! Kaua e! kaua!! A he mau la paha ia no ka puiwa e nana aku ai. He pioloke nui mai o a o.
Ka ike ana i ke Keikialii Kalanianaole a me ka Moiwahine Liliuokalani e kulou ana. He mea pono ke nanaia ka hana a me ka manao o keia mau inoa.
Kalanianaole.-----Ke hoike mai nei keia inoa i ko ke alii ana ole, a pau ole o kana hoohune ana, aia no a ko kona makemake, alaila oia ana. Ina o ke ano ia o keia inoa he ana ole mai, alaila, e loaa ana kona haina, he ana ole ma ke koi ana, he ana ole ma ka hakaka, o ka hopena wale no e ikeia ai ke ana ana, aia wale no a hookoia.
Nolaila, o na poe e noho nei maluna o ke Aupuni, o lakou iho la na alii, a me na keikialii, a o ko lakou makemake a pau eia no ia ke koi nei, aia a hookoia, alaila, pau. A ina e laweia mai ka inoa Kuhio no ka makaikai ana aku i ka lakou hana, e hai mai no auanei ia inoa, ke hio nei ka pono mai ia lakou aku, a ua kulike me ke kulou ana o ka makuahine me ke keiki.
No Liliu.----He mea pono ke huliia ke ano o ia inoa. Ke hoike nei keia inoa i ka li'u, he miko i ka paakai. A ke nanaia ka hana a ka paakai, e hoea mai ana kana me ka moakaka. Aole ka paakai no ke kapi ana i na mea pilau, aka, no na mea maikai no ia. O ka paakai, he hana kana no ke pale ana aku i ke komo ana mai o ka mea hooulu pilau. O na hana pilau a pau, aole i makemake ka li'u ia lakou. A ma kekahi ano hoi, o ke kapi ana i ka paakai, he hoopai ia. Ina o ke ano iho la ia o ko Liliuokalani inoa, alaila, ua hoike mai keia inoa i ke kau ana aku o ka hoopai maluna o na poe hana hewa a pau. Nolaila, ma ke koho ana aku i ko Liliuokalani inoa, he mea maopopo he lunakanawai oia e kau ana i ka hoopai.
O ke kulou ana o ke Keikialii Kalanianaole a me Liliuokalani, he ekolu mea like ia: 1, ka hoihoi ole; 2, ka manao kaumaha; 3, ka noonoo pono. O keia mau mahele ekolu o ke kulou, ina he kulou ana ko ka po, he ala ana ae ia o ka manaolana a me ka hauoli. O ia paha ko ka manawa e hiki mai ana.
O ka Kiilau hoakaka ana ae la keia ma ke ano o ia paha, aole paha. E pono no ke kanalua iho, ea !
Na la i manaoia ai o ka lei ilima:
No ka malama o Novemaba, Laaukukahi, Poalua, la 5; Laaukulua, Poakolu, la 6; Laaupau, Poaha, la 7; Olekukahi, Poalima, la 8; Olekulua, Poaono, la 9.
No ka malama o Dekemaba, Laaukukahi, Poakolu, la 4; Laaukulua, Poaha, la 5; Laaukukolu, Poalima, la 6; Olekukahi, Poaono, la 7; Olekulua, La Pule, la 8.
Ua manaoia keia mau la i hoikeia ae la maluna, he mau la nana mau aku ia i kela a me keia malama no na mea i hoakakaia o ka moeuhane a Samuela Kaniookalani, a hiki i ka piha ana o 4 mahina e nana ai.
KILOKILO DIMERATA.
HALEKUAI KUIKE OAHU
"KE OLA O HAWAII."
Helu 322, - - - Alanui Nuuanu.
Oiai hoi, ua pau ae la ke kuahaua ana, ua weheia hoi ka halekuai maluna ae i Iulai i nei, nolaila, ua makaukau loa e hooko a e hoolawa aku i na iini o na poe a pau. E ko no ka makemake o na wahine ke kipa mai malaila, a e pono no hoi ke kipa mua mai mamua o ka hele ana i na halekuai e ae. Malaila no e loaa ai
Na Makalena, na Kalakoa, na Keokeo Halua me Vitoria, na Papale, na Kakini, na Hainaka, na Waiala, a pela aku a nui a lehulehu wale.
E ike mai ia kakou hoakanaka.
M. E. SILVA,
iul tf Luna Nui.