Ka Makaainana, Volume IV, Number 10, 2 Kepakemapa 1895 — KU I KA WELIWELI E! Na Hana Holapu a ke Kolera e Ahulau Nei. [ARTICLE]

KU I KA WELIWELI E!

Na Hana Holapu a ke Kolera e Ahulau Nei.

Mai ka puka ana aku o k$Ia i helu o Ka Makaainaka riei, uā maoaoia ua na holapu anā a ka ma'i kolera taai ka makou i hoike miia aku ai s a mauaoianaia xio hoi © akakuu mai ana na ,■ hoomalu aao oolea ti;ia a ka

Papa Ola, ma ko ke Aupuni aoao, a ae laulalia ia &ku Moi na mokumahu bolb pili-ainaa nie ua mokupea e bolo aku uo ko lakpu mau awa like ole, me ka lawe aku i na ukana a me na eite leta. Eia ka auauei e pahua aaa ia mau upu ana, no ka mea, i ka auwma la Poaiia īKo la i ka lono no kekahi mea ma r i enauka o Kama kela, oia o Simeona Kamakanahoa, ma kahi noho o S. Kumukahi. I ka hele ana o ke kauka e nana a hiki hou i ke keena o ka Papa Ola i ka hora 5:30, o ua mai la ne ia, a iia kauoha koke ia kona laweia i ke kahua hoomaln makai o Kakaako, ma ka pa iioopae eemoku o ka Papa Hoopae Limahāna. He opio oia 0 20 paha makahiki, , a ua ukali pu aku kona luaui me ia, no ka malama pouo ana iaia. Ke mau nei no kona o!a a hikī 'mai 1 keia la, a ua manaolanaia hoi e palekana ena no oia. Aia Iluna o ka Mokukaua Ariierikā, Hala ae la hoi nei, loaa iho la kekahi liiina o luna o ka mokukaua Beninetona ia po, hoial), aona ka iuoa o W/H. Goebuj, a make i ka hora 8 ō kakahiakā ae o ka Poalima nei, la 30. Ua kweia mai kona kino a kanuia ma ka iliua o na poe mai kolera mauka o Makiki, a maluua mai o kekahi Waapa uwapo ka laweia ana mai. He haole Amerika opio oia o 20 m&k&kiki. AVahi a na oleloia, aole ka oia i lele iki iuka nei mai lulai 4 mai, aka, i ke ahiahi oaa i hia*! ai, ua komo e auau kai iloko nei o ke awC Papaia k© Kuai Ta anamaTXlakcti«o. ~ Me he la,«iamuli paha hoi o kela manuwa i make ai, ke pololei hoi ua auau kai oia, ua mauaoia ua komo ka anoano aaal ilpko oua ma ka moni aua paha i ke kai Aole no o ia wale, aia koua ino iloko o ke kai, a he mea maopopo e aiia ana e na i'a, a e loaa ana paha hoi ia mau Pa i na poe lawaia a laweia mai i na pakaiikau o Uiakoheo e kuai ai, a nolaila,

aohe mea hoolaha kupono e ae no ka ma r i } ano ia uiau kumu ae la paha hoi i papa ai ka Papa Ola ike ku iiia o ka i*a. Ua hiki #ca iiina ame na makai 1 ° 2 *> k* makeke, 1 hoira .II paha, a laweia na i'a a. pau ioa, a Juia iluaa o kekahi kaa> a law© loa kai o Ipoho laloa, ao mea hoomooaona lepo i Kuke< Nui ke poho c> na i -oe lawaia a nae na poe aka, aohe no lakou 6 hewa ke hoomauao i na i'a i iaweia. a koi aku no paha hoi i ka Pdpa e uku mai. Neoneo ka Makeke Kuai I'a. Mamuli no o kela kauoha like maluna ae, ua hookaawaleia aku na poe k\ ai i'a maloo, kamano/ oa Pake kaui hipi, a pela aku, mai Ulakol.eo aku ; a ua neoneo maoli ia wuhi', me ka hoonohoia aku o na kiai. Ai ka Poaono nei i pau ai na hale makeke i ka wawahiia e ke Anpuni. Aia makai o ka hale makeke hou ma Waikahalōlu e loaa ai na io bipi ame na io kamano i keia wa. He hoka maoli no ka lehulehu ika Poaono nei, ika loaa oie o taa i'a hou, a pela ao boi me na mea-ai e aka, o na i'a maloo no ka i ma alanui Mauna kea aenei, mauka iki mai no o Ulakoheo. i Hookaaw£....rla ko Kapuukolo Poe. , I nehiuei iho la, malalo no 0 ke kauooa a ka Papa Ola, i pau ai na poe aoho o na kauhale i lioomaiuia makai ae o Kapuu- 1 kolo, kokoke i ka aekai, i ka 1 hookaāwa-e nui ia i kai b ke ! kahua hoomalu ma Kakaako, I maloko ae hoi o na kauhale kaa- I

] w&le eō ai kahi m n o -*hā poe xba , i. Malana o na kaa kikane i pau nui aku ai na ukana o lakou i ka laweia a me lakou pu, a me hooksthi kaa hasa o ka Hui Alahao Hawaii. 0 lakou a tde na poe kōkua ma'i ka' i hookaawaieia a ma kāhiliookahi. Kiaiia 6 Kapuulialo e Koa, Hora 2 |>eha o ka auwina la o nehinei i kei ae ai kekahi puali 1 o na koa Aupuni no Kapuukolo «enei, me he„ la, o ia paha ka hua o ka hooholo ana o ka hnla wai a ka Aha kuhina i ke awnkea aku, Ua haaleleia aku I he mahele e ku kibi i kela wāh! o miwaena o na alanui Kekaulikej ma ka htill ma E ra, a 6aawfeena o Moi, ma kn aoai makal, a ka nwapo o Hanlilmmanu O ka pono no ia o hoohana ia lakon, ahona iki hoi paha ia, makepono ka hlo ann o ka lehulehn ao ka hanai a m >lama ana ia lakou.

La hoi ae no ka hapanui no ka Halekoa, 1 Pau Kauhale i ka Wawahiia, oia ka lono o nehinei. Iko makou noiipoao aa& aku, ua | pololei ioa '10 . no. Ona apulu | k&hiko a 'oie na haie © ae e ku j ke kai, maioko hoi o } ka i kiaiia e na koa, ke pau ana i ka alaila. puhi ahi ia aku, a i kahi wa paha o keia la a hoomaka ai ka hana. Na ke Aupuni no hoi paha e uku ia mau poho oia I poe. | Oiai hoi, ua haawi aku Ka ! Makaacnana nei i na ao an& i kalehulehu, ma ka helu i hala, no na mea po.no e hana ele ia, a me na ouli o ka ma'i, aole no nae hoi ia i lawa pouo loa, a nō ia, ke hoopuka hou aku nei no makou i . kekahi mau hoakaka hou no ke 1 ■ ■ ! # .- Ano a Ouli o ka Ma'i: He ma'i ano kaokoa loa keia, i ulu mai hoi mamuii o kahi anoaao hoomake a hoopulapula ma'i paha, i loaa poiolei a pololei ole mai paha uaai kekahi mau anoaao aau& mai i kha ae oia ano ma'i.

i Oka hooinaka ana mai oka | ma'i kolera, -h6 hi mua, maliope mai ka luai, umii, maluhi, a ©mi pii. Ma kekahi toau ano ma'i, I he emoole ioa ke kauhola ana j ihp o ka a he hikiwawe loa iio hoi koga.,holo aua a hiki i ka uaauii&wa aiaa. O ka uiea hoi i hpomaopopoia ma Inia, he hakui a uakulukulu ka mea mua iloko o ka opu, niahope iho he eha i ke poo, alaila, onioui a hukihuki na io oua oioolo a o ka hai malule aku la uo ia, me ka hele oka iuai maluna ao ka hi malalo. i Jike ke keokeo me he wai laiki !a. K»pu ka Poi a m® ka Wai.

| Ma ka halawai aua o k«L Papa | Ola i ka Poalima nei i hooholoia I ai e hookapu loa ia na hale haua poi ka mahele o Honoluiu nei i pa.'eia e alauui Nwi. anu, alanui Kauka, a me alamii ) Liliha, a o>e kai uo hoi makai, | Aohe © uiia ka ia o ke | e knia ka wai o kahawai, aolie no hoi e auauia, Ua papa lo«r ia uo hoi ka h;olo aku o na a me ka iawe ana aku i na ohna 4 i ua ukana, § nis eke leia mai * Oahu aku i|ei . a i na mokupuni e ae, koe nae hoi na palapala i kouio i ka liale Leta Nui a hoomaemaeia, ' I ■'■ ! ■:, ■'■■ - ■ Wiikau, Aka. © Ak&Me ? ' Lohe ma l ? makou i ke ano ho. 1 pohopo iho oko Kikihale ' i I I ! - " I - I, .

aenei po© i ka po Poao ,o nei, uui no ka ona ame ke leaiea, Aole no hoi malaila walē, a£a f ma kekahi mau wahi eae no kahi, ahe ken no ka ? aoi keia a :ka po piha fiSslea me ? ;a hanfikuli, e oloio ana na kap i <5 & iasifr; i Ē malaina, makaah, a e akahe!t loa kakoū; mai 10 a makau a hopohopo, eia nae, aole o na lealea ano ole a n>e na hana hewa mawaho aku o ka palen» kupono ka hoike no k* makan a me ka hopohopo ole, O lra hoolohe ka pono, aole o ka hookuli a, hoolana. A aole no hoi ol* j kaiea uhauha ka hana pono { iioko o keia wa a ka pilikia, pilihua, a kaumaha e holapu iwaena o kahi poe o kakou, aka, o ka malama poiio me ke akaheie loa. Paa na Luakini, Aohe © Hemo. a ka halawai ana oka Papa Ola i ke awakea Poaonol nei, ua hooholoia e kauohaia'na luakini 0 pau aole e weheia no s ka pule i nehineL Bela io no ka mea i ikeia, a akahi no koi hao Iho kani mai o na bele. Aia ka hemo hou a kauoha ka Papa, ke akakuu mai hoi na holapu an& a ka ma'i. * > īna o ua luakiai ka i papaia, pehea hoi na wahl e ae & kanaka e puuluulu ai? E pono &ia mau wahi kahi, Aohe. e PoncT ke Hana, Ua lonoia ae ma ke keena o ka Papa Ola eia ka na oiwi ke manao nei e huna iho I na poeloohia ika ma'i ko!era a ano nahu eae paha ma ka opu, e lika me ka mea i inauaoia ai no

kela kaikamahine nukn o Leleo i.aenei. Ke ao aku nei makou |.aole ia o ka hana pono a ku i ke j aloha ohaua, pilikeua 3 a lahui I oiaio, Mai ae kakou a haua iki 1 pela. E hoike ae no kapono !ev& * 5 i ka Papa Ola. { HoiHe Fiba o nn Fo* Poaha, Augate o tia mi» I wale no i hoikeia mahma ae, $ia | o Simeoua Kamakanahoa, e ka« ! man nei no ke ola, a me ke!a I hi'.na mannwa imake ai. ! Posliraa, Augate 30—Pilipo ! Kaleiniilo, no Ttapnukolo. Tka ' hann oia makai o ia kakahiaka a loaa i ka nmii ma ka opn, a kauohaia o!Tsnka i ka hora $. Hora o ia an» wuia h i make ;\i makai o I?aknako ik«3s o na usakabiiti f He knpa oia no Kanai. Minamina it kaeaka, he mea hofna makon

Ke Kolera e Lalia Neii mahalo »10 koaa hoopons a me ka makaala ma ka hana. Miāass Makakoa Kamika, wa hiue a Alika Kamika, 110 Kapuui ka h< ra 8:30 a, m. a make oiakai o Kakaako i ka hora 6:30 a m. o ka Poaooo nei i ke 40 palia o na makahiki Hookahi ae ia 110 'pule o ka hemo ana mai o ke kane mai Kawa, kekahi o ua pio kalaiaina, a halawai lioh no me nei poiua oi loa aku> Pilihua wale! Meie Kaleiwohi, wahinea kela Kaleiwohi i make mua, ī okiia ai ka opu eka haole iioko o ka hale in-J rama Nekina, uo Kapuukolo, iloko o keknhi keena o oka hale lōihi o Liuaikaika, maalanui Moi ue'. īaia, paa na puka komo o na keena kuai a pau o ia hrJe i ke paniia a fiaomaluia ia hv, n me na poe a pau & noho i ko lalo ame ko luna pcn\ fīora 1o ia auwioa la iho no i make ai oia, a haalele iho i ua- keiki lehulehu mahope nei, Paiaina, he h;ma puna kaoaaaina, maka uieole, no Hora 0 a.īī. i hoikeia ae ai a make no ma kaora 3 f,m. o ia la. i ke s§paha a keu o na No nei mai jyaba ke kueon i papa loa ia ai eka Papa Ola ,ka auau ana iloko o kaha^ai. Ane, he welo hapa paeie, no kauhale hooiimalima o uka o Leleo a'anei, malalo mai o .kf».hi hana kopa kahiko. lā kakahi aka iīo i hoikeia ae ai kona ano e, a make i kā hpra 4:4*5 p.m, o neihinei. ' . 'i', ■% Kaehaaln, he iiapiuea o 70 paha makahiki 3 no uka o Kupawai. Hora 3 a. m. i hoikeia ae ai a make i ka hora 9 ae, 'oiai oia ma ke ala e laweia aaa no ka Haiemai Moiwahine e kona ohana.

Misasa. McKeague, wahiue a Lui Mahiai Kaueakua, hora 4:45 p. m. i hoiki-ia ae ai, a inake i ka 2;05 o keia wanaao. Poaouaf;Augate 31—Papu, he" kanaka o 40 paha a keu nt ma> kahiki, no Kapuakolo aenei nOj i kekahi o na hale makai loa o Alanui Kkkaulike, iloko o ke kai, kahi i noho ai. Hora 12:30 o ka wanaao ka hoikeia ana a make i ka hora 5:55 o iho no. 0 Kelekia, he kaikamahine o 13 no uka o ma huli iho o ko laila ma'i mua i loaa ai, īa kakahiaka ka hhikeia ana ae a make no i ka htra 4:25 o ia auwina la. 0 keia kekahi ma'i i okloia ua makemake ka ohana e h* na, aka, hoikeia e ka Re\ r . Makua Valeki iio. ; Kenui, i kauiaaina loa ia ma ka iuoa o .1. HaawinaLupo, no Kukuluaeo, flora 11 a. m. ka hoikeia aiia, a m'ake i ka hora '

8 p m. , i ke 50 paha a keu o kona mau makahiki. Keaka," ho kanaka o 50 paba '\ mokahiki a keu, no uka aenei o Aala. Hoikeia a© i ka hora 8 r M. a make i nelii'nei,- hora 12:20 r m. La Pnle, Sepatemaba I—Kahana, kapei a oka mokuknna Kauliiua, do Kikihale aenei, kokeke i ke kahawai, mawaena 0 ka uwapo a Kamika a me ka Hale Kaawai Pake mua. Īlora 2 A. M. ka hoikeia ana ae a make koke no i ka hora 3 iho, 1 ka 26 a keu aku paha o na makahiki. Kaainoa (k), he aoo o 50 a ken akupaha mfkahiki,no Kikihale, mawaena o na alauui Hoiele me | Moi, ma E w* iho o alanui Kekau | like. Hora *5 p.m. ka hoikeia ana, a make no i ke o ke aumoe. Waiamihea (k), he hapauea o 60 makahiki. no Kakaako, mauka iho oka ; hōouialu ma'i. ī hora 8 p *£. ka hoikeia aua, i.■ . . ■ a make 1 ka hora 10:30 ge, NapolioiW Kaiilikaue, he aoo 063 makahiki, uo Kapuukolo, ma alanui Kekauiike. Hora 9:45 p eu i hoikt?ia ae ai, a eia no ke kam&n nei. Poakahi, Se|>t 2—Mua (w), no Aala, 70 makahiki, Hora 3:30 a. m, riei i koikeia ae ai a make i ka hora 4: 30. A hiki i ka hora 6 o nei kakahiaka, he 24 ka huina nui ona mai, 23 Hawaii a hookahi Ame* rika. Ua make he 21, ake koe j nei he 3, hookahi ua ola loa, oia o Nohoanu a 2 iloko o ka haiemai. , Mai Kuhihewp na Laau Hoonaha. r Mai ki)hihewa kahi poe o ka inu paak&i naha a huaale paha ka mea pono no ka hoomaemae

opu. Ao)e pela, he mau mea hoopuaiiiinnn wsjhona ai ia. 0 ka hahano ka pono me ka wai mehatia, e like ine >a wela e hiki ana o ke hoomanawanuiia Mai hoopololi i ka waihona ai, aks, e mau me ka piha maikai me oa mea ai pumehana. Na Kunaliuna o Kela a me Keia. I *'Eia ke kahawai o Nuuanū ke i ■ - I kiaiia nei mai kai nei a uka loa ■ o ke kiowai o .ke kawa o Kapena I Ua hookohuia o Kapena P.oo Waipa i agena no ka Papa Ola, a ina ka nana'aku he keu oia a ka eleu oie ka tnikiaia, (koe nae hoi ka hapapa wale i ka hai ipu.) Ua lilo ke Aioha Aina i inea kaoiailioia imua o ka halawai o ka Papa Ola i nehine!, no kana man ao lalau e kue ana i Ka nei, : E hui ana kekiihi Hawaii j me ka Papa Ola, hia kekahi j halawai ma Aliiolaai |iale i ka j hora H ae. j Ika Poakoia nei oa hookuuia [ kekahi o na kuNiwa o na kt»a I panee hnua o ka Aha Apana, no | k« iawe aihue ana he $7 mai loko mai o kaa pahu waiho dala 0 kekahi kaa ō alanui l>eri(ania 1 Pōi kolu, Augalo 21.