Ka Makaainana, Volume IV, Number 9, 26 August 1895 — Page 1

Ka Makaainana.
BUKE IV - Ano Hou. Honolulu, Oahu, Augate 26. 1895. HELU 9.

HE KOLERA IO ANEI?
-
Ae, Oia no, Wahi a na Kauka o
ka Papa Ola.

                     Mahope iho o ka puka ai a aku o KA MAKAAINANA i ka Poakahi i hala, ua oi loa ae ka wawaia no ka puka io ae o ka ma'i ahulau kolera, eia nae hoi, ua huhewa loa makou ma ka olelo ana no ka Moku Akulikuli, o ka pololei ka hoi, no kai aenei no o Iwilei. Elua nae make iwaena o na ohua Pake e hoomaluia nei makai o ke Kahua Hoomalu o Mauliola, Kahakaaulana, a he mau mea ma'i e ae kekahi, ua pohala ae nae.

"Ai Manu Koolau" i Kana Hua Mua.

                     O ka mea o kai o Iwilei i poino ai, a mai ia mai hoi i ulupuni ae ai ke kulanakauhale nei i ka uluku e uluhia nei, oia o Keapokaua, wahine a Kailianu. Ua haawi ahaaina ae oia i ka Poaono aku, a ua loaa oia i ka ma'i, he eha umii iloko o ka opu me ka nui o ka eha, a hele okoa maluna a malalo. Aui ka la o ka La Pule, kauohaia ka Rev. Makua Valekino e iho no laila e pule ai, aka, ma ko makou lohe mai, ua olelo oia aohe ana mea ano e i ike ai. Aka, i ka wanaao Poakahi, hora 4 paha, i make ai oia, a ia auwina la iho no i nalo ai iwaho o ka ilina o Koula.
                     I kona loaa mua ana ka i ka ma'i, aole i kii koke ia ke kauka haole, aka, he kahuna ka mea i kiiia. Aia wale no ke kiiia ana o ke kauka haole, ia Kauka Mare, hoahui o Kauka Berodi, a ua pau kona ike ae, oia hoi, i ke ahiahi molehulehu iho o ka La Pule. Ma ka manao o ia kauka he mau alina o ke kolela ka i loaa iaia, a o ka loaa ana, pehea la, aole ia i maopopo. Ua oleloia i kai oia o Kahakaaulana i ka Poalima aku, la 16 nei, i ka lawaia papai a me ka limu, a o ka kahi poe hoi, aole oia i hele, nolaila, o ka wai la ka i pololei. Hookahi wale no mea i pololei, ua make a ua nalo oia.

Eueu ka Papa Ola e Hoomalu.

                     Poalua iho la i eueu ae ai na puapua o ke Aupuni ma o ka Papa Ola la a hoomaluia ua hale la a me kahi mau hale e ae o kai o Iwilei. Ua eleu ae no ka Papa Ola a na na makai kumau i hooko aku. I ka Peresidena o ka Papa Ola, W.O. Kamika, makai o laila e ninaninau ai i ke kane a ka mea i make, aohe i hiki iaia ke pane pono mai no ka ona loa. He halawai kuikawa o ka Papa ka i kaheaia ia auina la, a hooholoia e hoomaluia, a aohe hoi na mokumahu pili-aina e holo ana ia ahiahi i aeia e lawe i na ohua mawaho ae o na ukana a me na eke leta.

Hiona Ma'i Okoa ae i Poino Ole.

                     He wahine okoa ae no kahi o kai o ia wahi i loaa no i na haawina olua eha a umii la ma ka opu, oia o Malie Honokoa. Ma ka luakini o Malieokamalu oia i loaa ai i ka La Pule, aka, loaa e no i ka laau lomilomi a opa a ka Hawaii, pohala iki ae oia a hoihoiia no kauhale. Ua kauoha koko ia o Kauka Mare nona, a i keia wa a makou e puka aku nei, ua oluolu a palekana loa oia.

Koolua o ka Hua Kolera Mua.

                     Ka i no la hoi na pau, hoea hou ae ana no i kakahiaka Poakolu iho la mauka o Peleula, ma Kapena Pa, kahi noho o M.K. Keohokalole. Ia kakahiaka nui no ka laweia ana aku o ia mea mai kai aku no o Iwilei, o Lono kona inoa. Hiki oia i Peleula a mahope koke iho, na kauohaia o Kauka Mare, a ma kana ike a koho, o ua ma'i weliweli la no ia ma ke ano mama. Nolaila, ua hoomalu koke ia ka hale o ia mea ma'i i noho ai. Ua loaa aku ka laau na Kauka Mare, aka, i ka hiki ana aku ka o ko kauka Aupuni, ua laweia mai me ke pani ole ia aku, a i ka hora 8 o ia ahiahi iho i make ai oia a nalo i kahi la ae ma Makiki. Make ia mea, pau ka hoomalu ana, a ua hele akea ae kela a me keia, pela ia mai.

Ukana Maewaewa a ka Make.

                     A makai no hoi o Iwilei, ua waiho aku o Kuanalewa, wahine a Namokueha, malalo o na kipona o ua ma'i la, pela no ka ikeia e na kauka o ke Aupuni. Ua hoomaluia ia wahi, aka, ua make no oia i ka po Poakolu iho la. Wahi mai a ka lohe, oia ka ma'i i kuekeia o ka opu mahope iho o ka make ana a nininiia me ka puna, a laweia e kanu. Ua oleloia o ka puna ka ka mea e make ai o na anoano hooulu ma'i.

Oiaio ke Kolera - Hoomaemae Laula.

                     I ka auwina la Poaha i halawai hou ai ka Papa Ola a me na kauka, a ua hooholoia e na Kauka Hebeta, La, Wahie, a me Maea he kolera Asia ua ma'i la. Nolaila mamuli o ia olelo hooholo i hooholo ai ka Papa Ola e maheleheleia ke kulanakauhale nei iloko o umi apana, a e hoonohoia i kauka a me ona luna nana ola no kela me keia apana a me na poe lawelawe e ae. Nui ka pioo o ia ahiahi iho i ka holo o na kaa hali ukana ma o a maanei me na poe hana a me ua pahu puna no ka hoomaemae ana, a na komoia aku na pa a me na kauhale o ka lehulehu no ia hana Laki no na halekuai laau lapaau ia ahiahi. Mamua ae o ke awakea o keia la i hoopuka ai makou i nupepa kuikawa o KA MAKAAINANA nei, i mea ao aku i ka lehulehu, a ua puka mua aku hoi ia mamua ae o ko na kauka hooholo ana he kolera io ua ma'i la.
                     Neo ia la a me ka Poalima nei, aohe ma'i i puka hou ae. Ua nui no ka wawaia ma o a maanei, a aia ka iwaena o na Pukiki ma Auwaiolimu, eia nae, he mau wa olelo palaualelo wale no ia.

Weliweli na Anoano Hoolaha Hou.

                     O ka mea oiaio nae, no ka Poaono nei, elua ma'i hou i puka ae. Hookahi no Iwilei, oia o Nohoanu (k). Ua loaa mua aku no paha i ke ano e o ka opu, a ua oluolu iki ae no hoi, aka, no ka ikiiki, hele e auau wai huihui, a loaa hou. A hiki mai nae hoi i keia wa a makou e oili aku nei, ua oluolu loa ae oia, koe aku hoi ka palekana loa ae.
                     A o ka lua iho hoi o na ma'i, oia o D.M. Kalawaia, he opio o 18 paha makahiki, ma kahi noho o S.N. Hanaia kona wahi i noho ai. Makai o Apua, a makai iki aku no o ke keena o ka Papa Ola. Oia no kekahi o ua lima lawelawe i ka la mamua iho no ka hoomaemae ana i ko kulanakauhale nei a ma ia apana no. Wanaao o nehinei, hora 4 paha, aili loa kona aho. Ke kiai a hoomaluia nei ia wahi. Kupaianaha no ka lele ana o keia ma'i mai Iwilei a Apua, ina o ua ma'i io la ia. Ma ka W.O. Kamika hoike akea ma na pipa alanui, aka nae, o ua ma'i io la no ia.
                     He wahine, ka i make makai aku o ka Halepaahao o Kawa i ka wanaao o nehinei, no ka ma'i ma ka puuwai, pela ka ike a na kauka, aole hoi no ke kolera. Mai Kauai mai nei ka oia, no ka imi ola ma ka lapaau ana, a ua hala iho la he mau pule ianei, make iho la. Aka, ua hoomalu ia no ia wahi.
                     A ma ka Halepaahao o Kawa ua papaia ke komo aku o na poe ike a me ka laweia aku o na puolo. He makaala keia no ka Lunapaahao.

Aiia ka Io Lio Make.

                     Ua hoolaha ae kekahi mau nupepa namu o kakou nei ua ai ka kela poe o kai o Iwilei i ka io o kekahi lio make, i laweia no kai o ke kahua hana mea hoomomona lepo a A.F. Kuke, mamuli ka o ka anunu o ia poe no ke ano maikai a momona o ua lio la. I make ua lio la mamuli o kekahi ma'i ano e. Na Pota lima muumuu ka i hoike ae ua ike he elua mau kanaka e kolikoli ana i ua lio la. Aohe o makou hilinai iki i keia oleloia ua ai kela poe i ka io o ia lio make. O ka pololei maoli, wahi a ko makou hoikeia mai, no Kuke no kela mau kanaka hana, e okioki a e poke ana no hoi no ka hookomo aku i ka ipuhao hoomoa, a ua koli ae laua i kekahi mau kaka io a hoihoi no kauhale i mea ai na na ilio. Nolaila, na na ilio i ai ka io lio, aole na kanaka.

Na Ouli a Loina o ka Ma'i.

                     O ke kumu o ko makou ao ana ma ka nupepa kuikawa no ka ai ole i na mea maka, aka, e hoomoa mua ia a e ai me ka wela a mehana kupono e hiki ana, no ka mea, aole ke kolera he ma'i lele i like me ka hebera, a ano ma'i lele e ae, aka, he ma'i keia i ulu ae mamuli o na anoano. Aia keia anoano, he mau holoholona liilii loa i hiki ole ke ikeia iho me na kiionohi ahuwale o kakou, iloko o ke ea kahi i lele auwana ai, a aohe no hoi e pili mai ka ma'i mawaho. Iloko o ka opu ka anoano e ulu ai, a ma ka waha no e komo ai. Nolaila, ina e hoomoaia na mea a pau e ai ai, he pale ana aku no hoi ia i ka poino.
                     Aia kahi iloko o ka wai, no ka mea, o kahi ulu hikiwawe loa ia o ua ano holoholona liilii la. O kahi mau wahi oi loa aku ka, o ia na wahi pohopoho a wai opilopilo, a nolaila, e pono no e hooemaemaeia ia mau wahi me na laau hoomaemae ea. Ma ka opu wale no keia ma'i e noho ai, loaa i ke nahu a me ka umii, luai maluna a hele-a-wai no hoi malalo me he wai laiki la. O ko kakou malama loa no ka mea pono loa no kakou iho.

Na Lonolono Like Ole.

                     I ka hoomaemae iho la no na agena a poe lawelawe o ka Papa Ola i nehinei. Holo na kaa hali opala, a holo pu no hoi me kaa lu helo i ka puna.
                     Loheia mai aohe ka he ae o na ohua Pake e hoomaluia nei makai o Kahakaaulana e uwai

-
[Hoomauia ma ka aoao 8.]