Ka Makaainana, Volume IV, Number 4, 22 July 1895 — Page 5

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, IULAI 22, 1895. 5

Elia Manaole, kekahi haumana i puka o ke Kula Kamehameha, no ka piliwaiwai ki pa. A i keia pule iho la hoi i hookolokoloia ai o E. Wadawada, he haumana oiwi i puka pono mai ke kula o Punahou, no ka hoowalewale a hoohaumia ana i kekahi Ewa hapa Pake opio, a hoopaiia i ka Poaono nei no hookahi makahiki hoopaahao, a ua hoohalahala aku i ka Aha maluna ae imua o keia kau kiure ae.

            Ea, o keia ae la paha hoi ka hoohu ana ae i ka ike o ke aoia ana mai, a pololei wale ai no paha hoi na olelo a Kapena: "Ua hele aku no ka naauao o ke kanaka Hawaii a waho o ka Poe Maihole, alaila la hoi mai." Pololei, hele no a kahi aina iki a palahalaha uliuli o Uwesanana, puhi i ka ike, lole na mana, malohi ke kino, a lilo hoi ka ikaika a me ka naauao i mea ole. Eia nae, he wahi apana hana no paha hoi ia i hanaia a i nele ole hoi i ka hanaia e na mea a pau. Pololei hou no.

            Me he la nae paha hoi o keia kekahi o na ao ana ma ia mau kahua imi naauao, a oi loa aku nae paha hoi ma kela kahua i ke kula ma ka huli ma Waikiki. E like no hoi me ka makou i hoomahui aku ai i kela mau helu aku nei, no na hana popopo maeaea i wawalo ae, pela no paha hoi me nei, ua loaa mai la i ke ehu o ia ano hana like a like ole paha. He keu no paha hoi a ke kupaianaha o nei loaa like ana i ka ma'i ahulau, a pela hoi i waiwai ole ai na ao ana a na mikanele.

            A mai manaoia mai hoi he mau hoohuai ana keia no ka hoohilahila ana ia kakou iho, oiai, ua kaawale loa ia ano manao mai ia makou aku; aka, e hoike ae hoi i ka waiwai a komo pono ole o na aoia ana o na opio a kakou. No ke kuhihewa paha hoi o ia makua mea keiki i kipehi aku makou i kana "ipu huewai" omaka hou i keeo ai oia, a makou no hoi i hoaiai ai ma na helu i hala ae, a kauoha mai nei ua makua la e hoopaa i kana nupepa, a mai hoouna hou aku, a aohe no hoi nana ana no kana mea i hookaa e mai ai. Ua hiki, nona no ia kuleana, aka, aole loa ia he mea e hiki ai ia makou ke kinai iho i kekahi lono, ina paha he ino a ino ole paha, a i ole ia, he mea paha hoi e hoopoino ana i na kamalei a me na ohana o kakou oiwi. No kahi wa aku!

            Aole ka hoi o Binamu a me Alekanedero ka i holo pu aku me Kuhina Kini ma ka mokukaua Lehua no ka hoohui mai i na mokupuni papapa no Hawaii nei, aka, o Birigama, o ka waihona hoikeike mea kahiko o uka o ke kahua o ke Kula Kamehameha, a me F S Doge, o ke Keena Ana aina Aupuni. Heaha la ka pilu o na mea i loaa mai la i ke Aupuni? I ka makou hoomaopopo, o na ona moku ka i pomaikai, a ua poho ko ka lehulehu dala i ka lu wale ia.

            O ka makou nae hoi ia e hoomanao nei i ke au o Kalakaua ka Moi, a o Kipikona ke Kuhina Nui, i ka piena launa ole mai o keia poe i ko Kimo Poe hoounaia ana e hoohui mai ia Mokupuni Moana. Ua palena ole mai ko lakou kue ia hana ana, a i keia iho la hoi, aohe walaau nui ae, no ka mea, na lakou no nei hana e hoohana nei. Kaia iho la no nae hoi i na waha ai ulaula o lakou.

            I ka huakai mua a Kapena Kini i Mokupuni Neka, ua hoka o Hawaii nei i ka uweaolelo moana. I nei huakai aku nei no hoi, aohe makemake e pae mai ia uweaolelo moana Pelekane ma kahi ahua pohaku kokoke ia Hawaii nei. A o ka mea hope e lonoia nei, e kiiia aku ana o Mokupuni Palamaira, ke ole e lilo mua, no ka mea, ua kipi ka ona o ia mokupuni i nei Aupuni, oia o Ferede Wanabaga, a ua ae hoi i kona hewa ma ka haalele ana mai i keia mau kaiaulu, a ke upuia nei ka e hao limanui ae i kona mau waiwai. E nele no kakou i ka uweaolelo moana a e pono, he makau loa ka hoi lakou nei ma ae i na mea Pelekane. A ina hoi e kakali aku ana a hooni mai na poe Maleka, e pau nui mua ana na iwi o lakou nei ma ae i ka nakeke i ka la mamua ae o ke ko ana o ia moeuhane palaualelo.

            No Lahaina mai nei kekahi palapala i loaa mai ia makou, e hoike ana ma kekahi halawai ana o ko laila Ahahui Aloha Aina o na Wahine, ua hooleia ke noi e unuhiia ae kekahi mau dala mai ka waihona no ka haawi makana a kokua ana paha i na pio kalaiaina i hookuuia a i hoi nui mai nei mai Hilo. Ua namu a pakake haole ae ka mea hoole, oia o Misasa Makalua, ka puuku no hoi ia o ia ahahui. He nonohua paha kona, oiai, he pili oia ia Samu Nolena, ke alakai o ke kipi i lanakila ole. Aole o ka aua ke aloha aina, aka, o ke kokua pu ae i na poe i pilikia a i noho iloko hoi o ka inea. I neia pule ae makou e huai pau aku ai ia "Ulu o Lele."

            Lehulehu na pauku o ke kanawai aina a ka Ahaolelo i hooholo iho nei, eia ke manaoia nei e lilo aku ana i mea no kekahi poe i mareia e oki ai, e hookaawale ai i ka noho ana, a i ole ia, hoopau ae i ka noho'na malalo o ka mare. A o kekahi no hoi, ua kue loa ke poo i ke kino a me ka hiu, he mea hoi i papa loa ia e ko lakou nei ma ae kumukanawai a ka lilelile i noho ai. Auwe no ka hoi ka apiki e, "i ke alo iho la no ka hoi ka ulu a o ka hala no ia."

            O ka Papa Hoonaauao ka ona o Keoua Hale i nei wa no $30,000. E weheia aku ana i kula kiekie malaila, a e lilo ana hoi kona ihiihi a ia Alii Hawaii i makemake ai i mea ole. Malia i wahi hoolaha ma'i ahulau hou no e like me kahi aku. O ke kumu nui o ke kula o Koleaka, Po rofesa Sekota, ka i hookohuia i poo, oiai, oia no kekahi lala o ka Papa. Ua lilo ia hookohu iaia me ka lohe mua ole ia e kahi poe e ae. Apiki no la!

            He nui no ka hoi ke dala o ka Papa, a o ke Aupuni no hoi ia, e kuai ai i kahua kula hou, a mai na dala hoahu no paha hoi ia o ka Papa. Apiki hou no la. He mea makehewa no hoi paha ke olelo ae, no ka mea, o Wili Kakela no ka Peresidena, o Sekota no he lala, a pela aku, a pela aku, a kolekole wale. O ka mea hookahi paha e olu ana, oia o Agena Samu Damona ke ukuia mai e Kuhina Waiwai Damona. Oili ma kahi ekeeke a komo ma kahi pakeke. Iloko no o ka hune, nui no na dala e lu ai; aka, no na hemahema hoi o kekahi mau kula, ua nele loa i ke dala. Apiki hou no la.

            Lilo ka hoi a i mea ole na apana home liilii a ke kanawai aina e kuehu nei, a e neo ana na poe hune me na pomaikai i manaoia malalo o na olelo ana a ia kanawai, ke lilo ae hoi i mea mana. Aia no a he mea nui o ke dala, alaila, ponopono loa; aka, ina he mea hune, e pipilikia ana a ku no i kau wahi o ka hoka a me ka nele.

            Elua kanawai i hooholoia a i kakaupoepoeia i kakauinoaia e ka Pe residena, (1), he kanawai e hoomana ana i ka Ilamuku a me na Luna Makai malalo aku ona e hooko aki i ka hoohiki ana, a (2), he kanawai e papa ana i ko na Pake komo nui mai. Mawaho ae o keia, ua make he bila kanawai aila mahu, a pehea aku la hoi ka bila o na puaa, a pela aku. Eia nae hoi ka hapanui o na hana ke hoomoeia aku nei a no ke kau mau.

            O ke kanawai hoopaa inoa kekahi e makemakeia nei e hooholoia, i ano like aku paha hoi me ke kanawai i hooholoia ai i ke Kau Ahaolelo o 1892. Ua apono ka Moi ia bila, eia nae, ua amioia a aohe i ike hou ia a hiki wale mai i keia wa. Kupaianaha no hoi paha o na kupaianaha. E moe aku ana no paha a no nei kau ae. Aka, ina e mau aku ko lakou nei hana kanawai ana, aohe akaka loa ihea aku la ka hopena o nei kau kuikawa.

            Ina no ua ko ole na mea a makou i olelo ai no ka hoihoi hou ia ae o ke Aliiaimoku ma ka nohoalii, aole no makou ia hewa, aka, no na poe kalaiaina poholalo o Amerika Huipuia ka hewa, oiai, ua makemake ko lakou Pere sidena e hoihoi ae. He mea hiki ole ia i ke Kuokoa ke hoole ae. Aka, no na kipehi e ae a lakou, ua ano like loa me ka kamalii o uka o Waolani, a he mea makehewa ia makou e hoomaopopo aku, oiai, e kala kahiko no i pau ai ia makou i ke kuekaaia.

            Ua lonoia ae e lilo aku ana o Hope Ilamuku Balaunu i Hope Loio Kuhina, a o Lunapaahao Lo i Hope Ilamuku, a o Keoni Maikai i ki pu ai ia Leialoha i Lunapaahao. O ka Hope Ilamuku no hoi paha ka Hope Loio Kuhina i nei wa, ina aole ma ka inoa a me ke kulana oihana, aka, ma ka hana ana e lawelawe nei no ka Loio Kuhina. Aohe nani aku a koe o keia poe. Lilelile wale!

            Akahi no au a kau Ahaolelo i ikeia ai o ka lehulehu o na bila haawina noi dala like ole. Pau ae ana hoi ia a nalo aku, oili hou ana no, a pela a piha kauna a ua kualima paha a o ka makolekole aku koe. Huluaa no paha hoi lakou nei ae.

Kau Kiure o Augate.

                Malalo iho e ikeia ka papainoa o na kiure e noho ana ma ke kau ae nei o Augate, la 9: W. Makana, H. Kolomoku, H. E. Kuke, M. Keliaa, J. Padakena, A. Kekai, A. Bishaw, Uilama Kanahuna, A. K. Kunuiakea, H. Kaaha, J. Mahone, J. Morse, S. P. Nohea, L. D. Keliipio, G. W. Nawaakoa, J. Paaniani, R. Kamaka, J. S. Kawewehi, C. B. Kuaika, J. Kuhia, J. W. Akaka, J. Kaohi, T. W. Iakesona, Davida K. Bent, W. K. Waiamau, Sam Ladd, H. Kahalewai, M. P. Lopikana, J. K. Kamealoha, Aki K. Akau, J. W. Mahelona, J. N. Taylor, P. Souza, T. R. Mosemana, J. W. Iosepa a me Keoni Beka.

                Ua loaa ia i ka ma'i kuhewa kekahi wahine ma ke alo iho o ka haleleta i ke awakea Poakolu nei. Maluna o ke kaapio i hoihoi aku ai no kauhale.