Ka Makaainana, Volume IV, Number 3, 15 July 1895 — "MALOO NA IWI I KA LA." [ARTICLE]
"MALOO NA IWI I KA LA."
_Ua lilo kela uku lioomau ia Kaina'hi Kainlaoi i palakauniaka no kab! poe o ma ae, a oka hopena i loea, ua hooleia e ka Ahti Seubto a waihoia «kn la a do ke kuii mua ae o ka Ahaolelo. Ea, o ka "olelo hooholo hihuai ole" ee no hoi paha ka hana pono i koe.
Nui ko ka Aha Kuhina hooikaika no keia kumuhana, oiai, na I&kou nojiyiie ka Ptresirlena i hookosx> iho Hoko o ka bila haawina, eia ua pii loa ke kai o kahi poe iwaena o ua poe loea nei, o na poe no nae hoi i pae hewa mai ianei me k&hi - pōno ole, oka wini wale no ka ukana oka lawe ana' mai, Ua oki nae hoi oe e makau nui ana.
Heaha no la hoi ka mea i ha~lawai malu nui ole ai, alaila noao hou aku no hoi paha kahi Haki pouhaa uk'ulii e hooweliweii ak\i Ipa uo hoi paha i lunaia pela, aohe no hoi e nele ana ka loaā a aeiamftk(Ano pio ioa hoi na hamalu ana i keia wa, a ua lilo ae hoi i mai ahulau iwaena o kekahi mau ahiihui.
Ke pahola tsei Keia ano mfli ahulau iloko okb Papa Ola. 0 ke ano no.paha o ia, aofee makeia ka lehulehu e lohe a e ike i ka lakou hana, he mea hoi i ike ole ia i na au i hala. Aka iuo la hoi ilaila Wale no, pau. oka Hoole Waiona o na Wbhine Haole kekahi i haule pu aku la iloko o ia makalua swat>wBa o na hana o nei hu oe r haa a ka hemolele i noho alii ai. H-e keu no paha hoi ake kupaianaha a ka launa palena ole mai. ona ano hana huoahuna iho la no hoi paba ia a keia poe puni i ka uhi kauwewe, eia naē, moa kolekole no ka umu,
Lehulehu no na hjtoa api ki o keia au, ahea no la hoi pBU. oka hope loa iho nei, 6 ia ka ononia ana aku o kekahi bila kanawai imua o ka Ahaolelo, mai ke Komite Hoonaauao ? o Keoki Wilikeki ka lunahoofnalu. ma ia bila e hoopauia ke aoia ana ma na kula kuokoa, koe wal# no a nponoia 'ia kula a mau kula paha eka Papa Hoonaauao. Aohe apakau aku a koe mai, ke hele la ia a kapakahi wale, a ewaewa hoi ka pili ana o na nihoniho.
I ka nana a hoomaopopo ike, me he la he kanawai keia e kipe* hi ana i na kula Bfhopa, kaiie a wāhine, na knla Itaiolika Roma, kane a wahino, ame na kula e ae a kekahi poo. «Me he la oka aaea i aaoi nui ia, o ka hoohiki aku ona kuniu ola mau kula /malalo o k« Aupuni. A
kahi hoi, ioa e manaoia he aina ku,<&ko& koia, hē ho«o maoli aua ao iiei e keakea i ke kuleana o ua maleuii e hooūnTi ka lakou inau keiki uo ka Imouaauaoia ina ka >akou knla i m?ikemako ai. Eis nae hoi ka Papa Hoouaauao, ma o keia bila kanawai, ke hele mai nei e keehi 1 keia pono, aia wale oo a aponoia e ia. A o kekahi boi a ka Papa i makemake «i, o.na keiki a pau e hele ana i kela mau kula,. aole loa lakou e manaoia he poekoiki hele kula, 'aka, he poe keiki haalele kula, Nui no ka.maalea o na ewe mikauele.
Poaha iho la i kipehi aku ai ke Kaokoa nanau i ua bila la, a 0 ka Bihopa hoi o Honolulu ma loko o ka Boletiua Ahiahi. E hoomauao kakou he man nupepa oili auwma la keia ruau nupepa ae Ia a eiua. I kahi la ae no, imua o ka Aha Raritte, ri\ri'ko ke Kuhina Waiwai hoopahenehene lua hila la, ika maopopo ole o ka manao iaia, oiai n&e hoi he ueoi ana heluhelu ana. Ua keu ae no hoi kahi poe e iho, a pnka hewa ae ana ka iuaui oua bi?a la, wahi a ko 'makou lohe mai, o Wiii Kakela, ke Kuhia a Hawaii bou 110. Wasin€tona. No ia mea ae la i ewe mikanele ai keiahila.
*I ke alo iho la no ka hoi ka ulu a o ka hala no ia. l " Pela no me keia bila a Kakela. la la ae la no a imua no hoi o kela mahele kiekie ae o ko lakou Ahaolelo, ua kinaiia iho a pepe hiia a make loa. 0 ka huna ae paha hoi koe ooa iā o Hanaiei,-' i ka na men o ka hilahila i ke kamakeloaia o ia punua peepoli. Ina i hoo'holoia kela bila, alaila, he kinai !oa aka akr ne ia i ka liolomua o ka naaūao ma o kakou nei, a heaha atu k auanei hoi ko kakou wahi hnnenai koe .
O ke kuleana e imi i ka naauao 110 na keiki a kakouJ o ia kekalii o na kuokoa i koe mai ia A ke lilo aku hov ia, alaila, aohe waiwai hou aku i koe malalo e keia ako noho'na aku, E hoomaopopiia no hoi, eia no kakou ke uku nei ima auhau kula no ka nLalama ana i na kula Aupuni, ata nae ? mawaho ae hoi oia auhau, aia no ke kul&ma pilipaa r!ne ka makua e hoouua i ke keiki ike kula e makeiuakeia aba, ina paha*he kala Aupuni a he kula kuokoa paha. Ke manao ne|i nae hoi ma keia kanawai e komo mai e keakea m« kela kuleaijia pilipaa o ka makua. I pono ai nf ka makeloaana a ku|ka ac o ka hiiahila.
Mamuli o keia ano hana ae la a īakou nei ma ae, i ano like loa aku pah« hoi meko i mn
lon ai &a wahawahaia o ko Kole au bcoponop6aor ĪQ"a no ihooholoia nei bila, e lilo no i raea kupono loa i na haole ke hoohui ae a noi akn i ko likou mau aupuni liko ole e nana mai a e hoopakeīe a kakoo tnai hoi i ko lakou mau pono i haawiia aku ia iakou mfclalo ona kuikahi a me na ano eae i maa a i kuluma, Ahe kumu kupono no hoi nei no kufculuia ae o na Aha Hookoloknlo Kanikela.
Us kakooia ka Sea-raana mau olelo, a makoU no i hoolaha ai mamua aku nei', e kue aaa 1 na hana uko a waiwai ole a na mikanfle maanei, i mea ōiaio loa, mamuli o ke kakooia ar»a eka Re.y OP, Eaiekona. He haiolelo ka Eaaekona i oleloia i heluhelu tri imua o kekalīi dna ahahui kuloko ona ewe mikahoike ana hoi oia ika emi a haule nui o na hoahanau o ka hoomana Kalawina.
Mai ka 19 725 ho&hanau iioko o 1863, a iloko o 1895 nei, h© huina hoahanau o 4 784. Ea, he keu keia a ke emi ino, ahe hoike maopopo loa hoi keia uo ka waiwai ole o na ao ana a na oaikanele. Mai 1865 a 1890, he kowa o 25 makahiki, ua 30 pakenfta ka emi mai o ka lahui, a ua aneane hoi e 70 pa : keneta ka euai mai ona hoahanau. Ama kahi hoi o ka emi o ka hoomana Kaiawina, ua pii mahuahua aku hoi na hoahanau o na hoomana Katolika Homa, Anakalikaha. a me Moremona. Aohe hoi la n.a makou e hoike aku, oiai, ua pau .mua no ia Misita Seamana.
He noi ka Bihopa Wi!isi iuāua oka AHaolelo oo ka ukuia aku o ka h«iaa o $450, he koena hoi 110 ka haawina uku kula no ke kahi mau hauaaana ma ke Kulanui lolani i hooholoia e ke Kau Ataolelo o 1892. Ua haawiia i komite oka Hale, ana hooleia ka uku ana akn, no ka mea ka, wahi ako ke komite maaao, ua hoopalaleha ka Bihopa a hala ia mauawa a *e Ruhina Waiwaii hoolaha ai no ka waihoia aku o na koi.
f Eia nae, aole pela ka mea 6faio. ) Ua waiho aku ne ka Bibopa i kana koi imua o ka Papa Hoo haaiiao, a na oleloia aku» ablse dala. Aia ka a loaa alaila, kauoha. aku iaia, oia kauoha aku laia kana i kali lo-
iiii ai a hiki wtile no i koua waiho ana imua o ka Ahaolelo, A o kahi rtoea fc Kilū hoi, 1 ka Poakah: i hala iho la i koho av. ka Aha Seaate e uknia ke!\ koi '.V a ka Bihopa. *Sfa ia !a «o hoi i hoikeia a<^ ai ka hiaiai Hke ol* o na manao o iia l<M*a e Vanawni
nel. Ua hooholo lokahl ia ht koi na Kamu Kiliriiwota no kekahi mau hana i lawelaweia e ia naa ke aho komiaina palen» aina iloko o 1881 tio |80,28. Nt Alekariedero o Kanau i kakoo, 0 ka Bibopa hoi, ua kakoo wal<r īa no oia mamuli oka pono * m6 ke kaulike, Malaila ka lik« ole. Hookahi no mea ku# ika Bihopa iloko o ka Aha Senate, oia o Kikila Eilauuu, ke kaikoeke o ka Krv. A. Makinikoki.
He kauawai Kaa Alahao Uwila kekahi iuiua o aei kuikawa o ka Aliaolelo, iaa hoi he aao kuikawa io na hana, aka, i ka hoomaopopo aku, aoh» wahi mea a kuika>va iki o na hana © uoke nei, a ua like no me hekau mau la. 0 kekahi o aa Hoahanau Kakela. oia o Kicno,,ka Luna Date Nui, k«* kahi mea pomaikai e nai nei .ma ia bila noi pono a. kuleaua kaokoa, i hui pu hoi me LimAikaine kahi poe lehulehu o Vitoria, Beiritanla Columebia, E kala kahiko i lilo ai ia pono kaokoa i ka Hui Alohao Hawaii, ahe imi apa wale aiai no hoi ka keia poe. No ko Makanaleae, mea «Si luawai, inaina loa pahahoi i ke\ la haa^ T ina hoomau .no Kaiulani, ua kiola aku oia h* poka pahu iloko oke a,uaiua o ka Aha Senate i ka Poakahi i hala, ma ke noi ana aku i haa* wina uku hoomau uo ka wahia* kanemake a Kale Kaaka, Aole uo paha hoi oia i mauao oiaio m&oii ma keia noi aaa, no k*, mea, aole kela wahine he ilih*ne. Oka makku hoomappopo aoi* oia i knka mua me kela wahiiie, ahe hana hoohaahaa a hoohilahila hoi nei iaia. No k* ukiuki ame ka inain* wale no paha hoi neia noi.
. K.e noke mauneino ka aupepa Pi Ki Adavataisa ika £uai uiau &e i ke aka o nii isoku h4i lako kaua inai o waho uo k« klpi a liōohiolo inai i usi A\jpsni« Ua hoike niai keia iuau hana i ko lakou ma ae hilinai i ka oiaio o ia mau lono palaueka a na nupepa o Kapalakiko Aua aoi aku hoi ka Loio Kuhina i |5 000 ao ka poali ona Koa Kiai Makaaioana. Kau 10 no ka ho\ ko Uton nei ma ae wel; ia Akepokala. I lioio aku nei ka hoi kd kukaua Leliua meinuii o keki&i loaa ana o ka Papa Mikanel« Hawaii ika au'i ahuku o ka haUwai n?aiu. A i awi*i aku aai ka h»n ka holo a&a i hiki pono ai ke kaili hou mai i k*kahl man mokupunl papapa * pnn pohaku numua »#
hoi 0 ka iilo e Jlū& ia B r t «ni* Nui, i wah 1 hoooaßha uo ka uweaolelo raoaaa;oi*i, na «kaka loa aohe h iihoiia m*i o H *wtii eei no ia meā, a /r e~"kaalo !oa ae aaa noe ka hooa>anpopo ole mai i| kak#u nei. Aia aku n%i k a keia huakai kaili aina malalo o na alakai ana a Alekanedpro a me BiaamU. Ahu 110 hoi ka pilu ! ; ;; Poakahi *' hala, ua hoike aku 0 Makaue]fse imua o ka Aha ohaia na Koa Kiai Maktain»oa e ala a e meka^l* pono i oa po mamua aku, 0 pae mai o Akepoka toa # kaiefcu ae ia lakou uei ma ae mai kahi aku a laLou e 'niho hookohukohu nei. Ūa hoole ae hoi ka Loio Kuhina ia mea. Owai la o laua ka i hoike ae i ka ttfea oiaio loi.? Ua akaka lo? ua maau hele ae na haole me ua pu ia mau pe aku, a me he la, mnlalo no ia o na kauoha mai ka Ilaouku aku a mai ka Loio Kuhina m. i. hou do ka makou mau baua Ahaolelo a me nema a hoioaupu. 0 ka ma kou no nae hoi e hoike aku nei, ua hooholoia ke kanawai eha awi ana ika man* i na Hope Nui e hooko aku i kela apu auhuhu o ka hoohiki ana malalo o keia R>pubalika oehae 1 na poe a pau o kela a me keia apank e mpkemakē mt>i ana e inuf. No ihakou iho, aole loa makou e ae e hoohiki aku. M«hi ia paai he uhalula mao popo loa' ka na poe makai i heehoe waapa ai i ia la 4 nei } h i eo wale no kela heihei ia lakou i ko Paka kolohe ma ke alail&i
»isa i ka wavpa mahope aku Oia nie hoi, ku ka ea oka «aa aua poe īkaika ole nei. I* lakou ka waapa lena oi akn o ka b6lo,'Bobo nbe hoi hiß «e eulele bon, aole uo hoi itfa o "KuJi? ; .ka iiuu ko na keiki uwBpo waapa Aia &o ka a o Āloha kaumaha m« 14 hoe, aole hoi me 10 hoe, « like me ia i ka la 4 nei, aUi'.n, * • « ( * ae nui « boe hou toe $1 000 pili ma ko Paka aoao. He wahanni no pnha !
O kekahi o na aihue aao nni loa i ik«ia i keia wa, o ia no ka law« ana ae nei o lakou nei ■ia ae i ka la 4 o lulai nti o ko bfeou la nui ia e kulaia ai ne ke ku ana ae o keia Eepub«lik« otbaa a Olekukahi. Aohe wahi sn«a a kohu ik|, a aobe no boi ka lik« aku oka bie me ka la i nai ai o ka RepubaHīa nui ! kooa kuokoa .a loaa, O keah» la ke kuokoa a l*kou nd ma .e i nai ai ? ,