Ka Makaainana, Volume III, Number 4, 1 April 1895 — Page 5
This text was transcribed by: | Sandy Murdoch |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Makaainana.
HONOLULU, OAHU, POAKHI, APERILA 1, 1895
kou iho, aole loa makou e ahewa aku ke hoehaia kekahi luna hookiekie, hookano a haakei.
"MALOO NA IWI I KA LA."
Pololei no na olelo a kekahi mea kakau i hoopuka ae ai ma ka nupepa Buletina o Maraki 27 nei, a na Aberahama Linekona @a mau olel@, e hoike ana penei: "Ua hiki ia oe ke epa (hoopunipuni wale) aku i kahi poe o ka lahui i na manawa a pau, a ua hiki no hoi ia oe ke epa aku @ ka lahui a pau i kahi manawa, aka, aole loa e hiki ia oe ke epa aku i ka lahui a pau i na manawa a pau." Ua puka ae keia mau olelo no kela kahea halawai makaainana hoohuiaina i malamaia i ka po Poaha nei. Ea, hele no la a pili "pono ka enaena o ka la Papaenaena," no ka mea, aohe no i puniia aku e ka lahui ia mau hana epa mai a ia poe ohakulai wale.
Uahoa maopopo io no hoi o Kapena Heleuluulu la a hele no hoi na olelo o kona mele a pili pono loa no iaia. O ka uahoa paha ia la iaia i kauoha ai e hopuia ko makou puuku me ka leo kakana a kalakala,---"e hopu i keia kanaka," --- me he kanaka apana la ka hoi. Oia hae paha hoi, i ka ike ana i ke kuku nui aku o na poe haole o lakou, komo iho la kahi uhane o ka hooio. Ae paha, o ka hoopai ia o ke kanaka i keukeu ae a kiekie kulana i keia mau la. He wa ko na mea a pau.
A oia like ana uo ka hoi ka uahoa me ko kela wahi ewe Pukiki, Pake a Hawaii nana i imi ka hala i hopuia ai o ko makou puuku. Manao paha o kona lilo mua ana i lala no ka Puali Hoola, a mahope iho ka lilo ana i lala no ka Puali Makai, o kona mea ia e hie ai, eia ka auanei he wahi kamalii piha niania wale iho no oia ia hai. Ua mahalo ka kona mau poo ae iaia, a iwaena hoi o kona mau hoa paaua a me kahi poe e ae mawaho, aohe ona wahi lihi hoihoiia. O keia no kahi keiki nana i kaualako i kekahi oiwi a me kekahi Pukiki mai luna aku o na lio mamua aku nei, eia nae, ua mahaloia ae la ka oia no ia hana ana paha. U hoi, ua hiki: oia!
Kulike ole no hoi na mana o ke kanawai iloko o keia au, a lilo hoi ka pono kaulike imua o na Aha Hookolokolo i mea paani a hoopalaimaka wale, me ke ano uhiuhi lau mamane ae no, ina he haole a he Hawaii ke ku aku ana no ka hookolokoloia. I ke kau kiure aku nei o Novemaba i hala, ua ae aku o Ata Huaite [Arthur White] i kona hewa no ke ki pu ana ia Keoki Wude a ku ma ka elemu, ua hoopaiia oia no 24 hora hoopaanao a e uku i $300 a me na koina. Ia kau like no hoi i hanaia ai ko Kaniku ma hihia, ua hookuuia na poe e ae, @e elima ko lakou nui, @u hoopaiia hoi o Kaniku, no kona hooko ana i kana hana ma ke ano makai Aupuni, no ke ki ana i kekahi Pake i ka pu a ku ma ka oloolo wawae, e hoopaahaoia oia ma ka hana oolea no eono malama a e uku i $100 a me na koina.
He like ole keia ma ka hookoia aua o ke kanawai, a mako@ hoi e olelo ae nei he keu ak@ ka apiki a me ke kapakahi. @a ki ka haole mamuli o kona manao inaina, a o ka Hawaii hoi, oiai oia e hooko ana i ke kauoha pili oihana i haawiia aku iaia e kona poo ae ma ka oihana Aupuni. Malia no ka haole ana o kahi--a Hawaii hoi kekahi, me ka like ole hoi o na waihooluu o na ili, oia mai ke kumu i like ole ai o keia mau hoopai ae la. Oia maoli no ka mea oiaio, oiai, he mea nui ka like ole o na ili a me na waihooluu iloko o keia au.
E kala kahiko aku keia mau hihia ae la, a ka i no la hoi a no ia au aku la no ia a ua pau la hoi ia ano hana, eia ka hoi auanei aole. No ke pale ana aku o ko makou puuku i ka makai, ua kopiia mai oia e ka Lunakanawai Apana e uku i $50 a me na koina, a no ke ki pu ana hoi o kekahi haole i kekahi Hawaii a ku ole, he $50 wale no kona hoopai a me na koina. Eia no keia hana ano kaulike ole la, a me he la no ke ano haole ana o ke Aupuni a he poe haole hoi na koo, oia paha hoi ke kumu. Malia he mea nauki no paha keia la no na ohakulai, no ka hoike oiaio ia ae o na hana o ko lakou au.
Wahi a ka Hope Ilamuku i kalekale ai imua o ka Aha, ma kana mau walewaha ana ma ka aoao hoopii e kue ana i ko makou puuku,---ua iho ka ko makou puuku i kai o ka uwapo me ka manao e hoala hoohaunaele, oiai, ua hele ka na manao o ka lehulehu makai ia la a ke kulana welawela a mahanahana loa, a he wahi mea iki wale no ka a ulu ae he haunaele. Ina pela ko ia nei ike, alaila, aohe nani aku a koe mai o keia au, no ka mea, he loaa mau no na "kaula iloko o ka Iseraela."
No keia ike kamahao loa i loaa i ka Hope Ilamuku ka makou e olelo ae ai,---he kupua ka paha oia, he mea hana mana paha, a i ole ia, he mea ike i ka heluhelu manao, a i ole no hoi ia, ua komo ka paha oia iloko o ko makou puuku a ike i kona manao. Ka i no hoi he wahi kela no ka lehulehu, a ua noa i na poe a pau ke hele malaila, oiai, aohe kauoha papa a ke Aupuni i hoolahaia ae. A mamuli paha hoi o keia mau olelo koho wale i hoopai ai ka Lunakanawai welo a kamalii Pukiki hoopilimeaai, he mau olelo hoi i loaa ole na ike a kokua ana imua o kana Aha. Oia nae paha hoi, o lakou nei no ia.
I ka hoomaopopo aku i ko ke Aupuni aoao, me he la ka hoi he hihia ano nui keia. A ina no hoi i kui io ia kela wahi makai, huli ke alo o kamalii iluna. O na olelo nae hoi a ka Hope Ilamuku no ka hilahila ole o ko makou puuku, aohe kii a ke kanaka e like me kona ano ka nui, alaila, kui aku, he ku no ia i kona ano keikei mamuli o kana oihana. Ina i manao ko makou puuku e hoohaunaele, e like me kela mau olelo koho wale, he mau wahi olelo wale no kana a o ka haunaele no paha ia, a ua ike a maopopo no ia mea i ko ke Aupuni aoao. Aka, no kona manao hoolohe a hooko i ke kauoha no kona hopuia, i hele laelae ai oia, oiai, he kanaka ona ole oia. Aole a o kela mau alii makai kona mea e paa ai.
A e like no hoi me ka makou i hoaiai ai ma ka helu i hala, aohe ka manao hoohaunaele iloko ona, no ka mea, he mea oia i ike a i maa i ka pono o ka hoolohe ana i ka mana o ke kanawai. A no kona ae ole hoi e hoolohe i ka hooko aku i kela hoopai a ka Lunakanawai i nai loa aku ai oia i kona pono imua o na kinre oiwi o ka aina nei, a ia lakou oia e hoolohe ai mamua ae o ka manao o ke kanaka hookahi. Aia a hewa imua o lakou, pono; aku, i hewa ole no, ponopono loa.
"Na Enemi o ka Holomua."
Mamuli o ka paneia ana o ka Haku Bihopa o Honolulu e kekahi mea kakau maloko o ka nupepa Pi Ki Adavataisa, no kela manao alakai ona ma kana nupepa ekalesia a makou hoi i unuhi ai a hoolaha aku ma ka helu i hala, ua kakau ae oia he pane nana a hoopukaia maloko o ka nupepa Buletina o ka auwina la Poalua iho la. Eia iho ka makou @@uhi ana:
"I ka wa a ka Pi Ki Adavataisa e lawe apono ae ai i na olelo a kekahi mea kakau a kuhi ae la i na kahunapule Anagalikana o lakou ua enemi manao paakiki a maopopo loa o ko ke kanaka nee ana imua, ua lawe ae oia i kekahi huaolelo, i like hoi me kona huaolelo kokoolua "kuokoa," i hoohana pinepine ia hoi, aole no ka hoike ana ae, aka, no ka huna ana iho i na kumu a na poe e hoohana ana ia hua olelo. Nolaila, ma ke "kuokoa," ua manao lakou oia no ke kuokoa e kinai a e hoohaiki mai i na kulana kuokoa o kahi poe e ae, a o ka "holomua" hoi a lakou e painuu ana, no lakou iho no ia holomua e hoea aku ai i kahi e loaa ai o ko lakou mana i kaupalena ole ia, mamuli mai hoi o ia e loaa ai ia lakou ka ai haaheo ana ae i na hunahuna mai na oihana aku, oiai nae hoi lakou e hookau ana i ka auhau ana maluna o kekahi lahui i loaa wahi mana ole iloko o ke Aupuni. Aia a i keia ano holomua i kue kupaa loa ai na kahunapule Anagalikana iloko o ke au i hala, a@ ua manaolanaia hoi pela mau aku ana no ma keia mua aku. Ua hiki ka mahele olelo mahope iho ke laweia mai i hoike ewaewa ole ma ka aoao kokua i ka mea i hanaia e ka Noho'na Ekalesia o Kanatebure. Ma ke kamailio ana no ka Magena Kata, ua olelo ae o Hallam:
"'E like hoi me ko kakou alakaiia ana mai e na hoike pili moolelo, elua mau kanaka kau lana, na pouhana hoi o ko kakou ekalesia a me ke aupuni, e hiki no ke manaoia aku ua kuleana laua mamua o na poe e ae i ka nani kamahao o keia kia hoomanao: oia o Stephen Langton (Kiwini Lanatona), akihihopa o Kanatebure, a me Wiliama, Eala o Pemeboroke. I ko laua manaopaa akahele no kekahi kahua hooponopono aupuni ku i ke kanawai, i aie ai o Enelani iloko o ia au kupilikii no na pomaikai nui elua i hiki i na poe kalaiaina aloha oiaio ke haawi mai o ka hookahuaia ana o ke koukoa pono kivila maluna o kekahi kahua naueue ole, a me ka hoomauia mai o ke kuokoa noho'na aupuni malalo o ka hoomalu ana a ka lalani kahiko o na alii, a na poe hoaano noonoo ole i manao ai e hoololi aku paha ia wa no ke aupuni o Farani.'
"ALFRED WILLIS
"Maraki 25, 1895:
Uku Panai no ka Makaia.
Puanuanu loa ka o Hilo no Samu Nolena, o ka lono ia i loaa mai, a he kuha wale ia no ka ia e ko lailo poe a pakele mai no nae hoi na maka o laua me Kaiu, ia wahi ihohee. A ma ke Kinau o ke ahiahi Poalima nei, ua hoohiki loa mai la ka wahine no Honolulu nei, a oia no ka makou i ike. Ua neoneo loa o kai o ka uwapo, aohe kanaka, lele mai ai oia a hoi pololei no kauhale, a oia wale iho no ka makou i ike i ka holoholo kaa pu me ke kaikamahine i ka Poaono nei. A o ke ano puanuanu no i loaa i ke kane ma Hilo, o ia no hoi ia maanei. Aia uo o Kamu ke hana la i ka pa o ko laua kahua hale ma Lahaina. Aohe no ka ona hoihoiia malaila. Mea ia mai no nae hoi o ua o Kamu mai nei no ka kekahi, eia nae, aohe ia mea i maopopo ia makou.