Ka Makaainana, Volume II, Number 21, 19 November 1894 — Page 1
This text was transcribed by: | Bobbie Ohumukini |
This work is dedicated to: | Ellsworth Robert Kaukaohu Ohumukini |
Ka Makaainana.
BUKE II ….Ano Hou. Honolulu, Oahu, Novemba 19, 1894. HELU 21
Ra Moenhane Maluna o na Ale o ke Rai.
Mr. Lunahooponopono:
Ma kou Helu 18, o ka la 29 o Okatoba, ua konoia mai kela a me keia e wehewehe aku i ke ano o ka moenhane a G. Mooheau i moe ai iluna o ke kipau, oiai oia e oloio ana ma na ale banupanupa o ka moana. A eia ka’u mau hoomakeaka ana.
Kahua Mua,--No ke Kulana Aupuni.
He’ 4 no mabele a ka’ mea wehewehe i ike iho ai:
1- Ka makani mai ke Komohana mai, oia ka olelo mai kekahi mana nui mai, ina no ka heleuluulu mai, a ina paha no ke aheahe malie.
2- Elua Kumulaau e ku ana ma kahi kokoke i ka Lua-o-Pele, me he la, elua keia mau mana e ku kiai nei no Hawaii me ke ake ana o kahi a me kahi nona o Hawaii, a ke kulou like mai nei ko laua mau poo me he la e koi mai ana, a i ole, e noi mai ana, oiai, ua kulou mai na welau o keia mau laau iloko o ka lua o Pele.
3- Ka Lua-o-Pele, a i ole, o Pele no ka mea nona ke kahua a o ke kamaaina o ia home, a aliiwahine hoi o ke ahi, a o ke Akuawahine o ka Pakipika, a oia ka’u e kapa aenei o ke Aupuni Alii no ia, ka wahine ui o ka Poai Olu Akau, a i makaleho nui ia no kona nani.
4- Ka hale i puehu liilii ai ke pilii i ka ikaika o ka makani, a ku olohelohe ai ke kino o ka hale, oia no ke aupuni e kauliilii aku ana o kona mana a lilo i mea helelei. Aole au i manao ua pili keia i ke aupuni i ikeia kona olohelohe e ku nei; ua ma nao au, ua pili’ keia olohelohe i ke Aupuni i kukuluia mai mahope mai nei. O keia ae la ka’u hoakaka no ke kahua mua o ka moe.
Kahua Elua,---Ka Ipo i ka Ipo.
1- Ka makani pa ikaika, oia ka olelo e onou ana maluna o kekahi mau mea kino i piha paha i ka inaina.
2- O na kumulaau elua, o ia paha na kino elua o kahi mau kaue i manao like i ka punawai o Kakakapuu.
3- O ka Lua o Pele, oia no ka piko kamano, a o ka papale hulu kupua ia o Eiki Pihulu e kau ana ma kahawai o ka punawai ahi, nona keia nanehai.
“I aloha ia Kilauea, Lio Kakele o ka moana, Holo mamua holu mahope.”
4- Ka hale I kauliilii ai ke pili i ka pa ikaika ana ai a ka makani, a ku olohelohe ai ke kino o ka hale, oia ka wahine i huaiia ai kauwawe o ka imu i ka ikaika o ka pa ana a ka makani holouha o Kekaha oia ke Kuliouou.
5- Ka iho ana o na welau elua o na kumulaau elua iloko o ka Lua-o Pele, oia o Onou a me Okomo iloko o ka ipukai ina a ke alii.
6- Elua kapena o nei moku hookahi, i ka wa e nalo ai kahi kapena, oia iho la ka wa o kahi kapena e komo ai e hookuku i ka papale hulu o Auwehehene, ka papale nona ka inoa o Kamuniu i-ke-kumuholu.
O kekahi ano o ka pa ikaika o ka makani maluna o ka hale a lele liilii ai ke pili, he hoike paha ia no ka poino o ka mea nona ka hale; aka nae, he nui na ano poino, he mai paha, he nele paha i na mea e pono ai ka noho aua, he paa paha iloko o ka halepaahao, a he poino okoa aku paha. O kekahi ano, he kauliilii aku paha no ka lehulehu mai ia wahi aku a lakou i noho ai, a i ole, he kipakiua paha. A ina he kane ka ia wahine, alaila, he inaina paha ko ke kane i ka wahine, a he pueia paha no ka wahine. Auhea oe e ka makamaka, o ka pau ae la kei@ noeuhane maluna o na ale o ke kai. “ E hu@u mai ana paha oe ia’a, a i ole, e ninau ako ana paha oe la ia Kahalokuolohe he aka, me oe aku no nae hoi ia. No keia mahele ae la maluna, ua hala loa paha ka manawa, no ka mea, ua loihi loa.
Kilokilo Dimerata.
Heo no ke Kahua Mai Lepera.
A’umoe, hora 9, o ka po Poalima nei i kolo aku ai na lala o ka Papa Ola no Kalaupapa’, Milok@, maluna o ke Keauhou no ka nana a makaikai ana i ke kulano, o na mai a me na lawelawe hana ana malaila. Eia iho n@ poe i holo aku: Miss Kuke, Mrs Bowene, Kapena Hoese, ke Komisina Beritania, Bihopa Wilis@, Mrs. Kalaka, Rev. Makua Leolono, Rev. O.P. Emekona, Rev. J Waiamau, Kuhina Kahiaina Kini, Loio Kuhina K@mika, Hope Ilamuku Balaunu, ia Kanka La, Wahie Wediki, R@mona, MaGetigana a me Mare, na la la o ka Papa lanua, Lanasina a me Keoni Walakahauki, n@@gena Lalana a me Makavei W. L. Wilikoki a me eha po kaka@ nupepa. Hora 9:30 o ka po Poaono nei i ku hou mai ai lakou @@a Kou nei.
Pahi ke Oka o ka Mahimahi.
Ma ka Poakolu iho la, hora 2 o ka auwina la, ua ili aku la maluna o na ako’ako’a o Waialua ka mokukuna Mahimahi oiai @ia e hookomo ana iloko o ke awa. Ua ulu he k@ee mawaena o ke kapena a me na luina Pake mamua o ka ili ana o ka moku, a aole he mea nana e ku ka hoe a hiki wale no i ke kau ana iluna o na ako’ako’a. Ua manao ke kapena e mo-ku i ka moku iwaho a hiki i ka malie ana o ka makani aole nae he ae o na Pake. He mokumahu oia mamua noo@ ka inoa o Akamai, a i ka lilo ana ia Alo, ua hoololiia o Mahimahi, I Honolulu nei no oia-kahi i kapiliia ai e J. A. Dower. Ua pau oia i ka nahaha Ua huli hoi mai ke kapena a me na luina no Honolulu nei. I ka Poaha iho ia, ua neen ‘ae oia mai kahi mua i ili ai me ka lana iki anan aku a piholo loa. O na kia elua wale no ka ikeia aku, a na poino loa oia, aohe manaolana ana i koe. He mau wahi ukana uuku no ka i pakaele mai. No ka ikaika o ka makani a me kaikoo o ka Poaha iho la kona mea i hemo ai mai ka paa ana iluna o na pohaku ako’ako’a.
Niniia me ka Wai Wela.
I ke ahiahi Poaono iho a na Kepani i hauoli ai no ka la hanau o ka lakou Emeperoa, ma alanui Maunakea aenei a makai ae o ka Huina-a-Kale, mamuli o na hana hoapaapa a kekahi Pake i kekahi wahine Kepani, ua hele aku kana kane e koi aku no ko ka Pake mihi mai. Ua papa leo pu ae o Kina a me Iapana a nini okoa o Kina ia Iapana me kekahi poi wai wela a moa pu ke Kepani. Aole i hakalia iho, ua laweia aku ke Kepani no ka haukipila, kahi hoi ia ona i hooluoluia ai. O ka Pake hoi keia, ua hopuia a hoopaaia uo ka hoeha a hemo hou mai malalo o $100 bela. Ua moa pu no hoi oia i ka hiki ana ae i ka Halewai i kakahiaka Poakahi mai, la 5 nei, ke hele la ka onu wai ma kona lima a me ka ai a like ka nui me ka puupuu lima kanaka. Poaha a me ka Poalima nei i hookolokoloia ai us Pake la imua o ka Aha Apana. Mai na olelo ike i waihoia aku, ua hoo maopopoia ua hele aku kela Kepani a me kahi poe e iho iloko o ka haleaina o ka Pake e lealea ai. Oiai malaila, ua lalau iho oia he pola piha poi a me ke pa a kioloa iho la ilalo a nohaha. No keia mea, i mea hoi e nui ole ai o kona poino, ua hoao mai ka Pake e hooweliweli i na Kepani ma ka pi ana mai i ka wai wela. Hookahi hoike o ka aoao hoopii i olelo ae aole ka pake i nini maoli i ka wai wela, aka, na ua Kepani la no i ninini okoa iho i ka pakeke wai wela iluua iho no ona. Ua hookuuia ka Pake.
Eia No ua Piko Paa Iole.
Kakahiaka Poalua i hopuia ai e na makaikiu malalo o Lasena he wahi Pake hana piula elemakule ma alanui Mauuakea aneni, a ua hoopaaia oia no ka lawe i na waiwai i aihueia. Oia hoi, he eono auka kepau o 80 paona panka. Ua hoailonaia ua mau auka la penei H I W, a ua lawe aihue ia mai ka Hale Hana Hao Honolulu. Na ua Pake la hoi i hoike aku ma kona ninaninauia ana, he oka ka mea nana i lawe a ho@lili aku iaia no ka $8 pakahi o ka auka. I kela a me keia wa e laweia aku ai, he hookahi no auka, a na ohi mai no ka aihue i ke dala i na wa a pau. Mamuli hoi o ka hoike ana a ua Pake la, ua loaa ka mea nana i aihue, oia o Joseph Woodward (Iosepa Wudewada), kekahi keikikane a Daniela Wudewada o Koolau a kaikoeke no Aki Akau, a oia hoi kekahi kiure o keia kau. He kokua hoi keia Iosepa no Aki Akau ma ka hale hana hao, a he mea no hoi i paa i Kawa he mau makahiki i hala ae no ia hewa no. Ma ke Kina i manao ai kela Pake e hoouna aku i keia mau auka no Honakona, a ua maalea no hoi ka lawe liilii ia ana a pau i ka Poakahi iho. Ua hooponoponoia iho nei kei mea mawaho a ua haalele na haku i ka hoopii ana i keia hew i loaa i kekahi o kona mau limahana. a ua kipakuia aku hoi ke kauwa hana hewa mai ka noho hana ana malaila. Me he la ua hanaia keia hewa i kakahiaka nui loa, a i ole ia, i ka pau ana paha o ka hana i ke ahiahi. Ka naaupo no hoi loaa ka hana maikai, a no ka walewale paha hoi kahi i ka hilinaiia, hanaino wale iho la no me he manu hauaino puuana la a ike ole iho la i kona wa o ka pomaikai.
Hookahi ka kiure o keia hau aohe i hoohiki, oia hoi o N. Puhi. E poino ana paha na hihia ana i nono ai.
He makaikiu ko loko a ka hale halawai o ka Puali Hoola i ikeia i keia mau po ino la. no ka nui o na poe hele ilaila e kolohe ai.
Ua kuu ae o Kapena Poo Waipa imua o ka Aha Apana i kakahiaka Poaono nei, ma ko ano loio lawelawe ma ko ke Aupuni aoao no ka wa mua loa. Elua mau ona i ae ae i ko laua hewa a hoopai uuku ia mai no e like me ka mau. Pau ae la hoi ia, hihia e ae a keia kakahiaka, no ka mea hoi, ua hala ke Hope Ilamuku no Molokai.