Ka Makaainana, Volume II, Number 10, 3 Kepakemapa 1894 — Page 5
This text was transcribed by: | Kelly Murray |
This work is dedicated to: | Charles (Kale) Joseph Pili |
Ka Makaainana.
HONOLULU, OAHU, POAKAHI, SEPATEMABA 3, 1894.
kulike loa ka olelo hooholo a ka Aha Kiekie me ko ka Moi manao ikaika loa."
Ua palapala hou aku no oia ma ke ano malu i Mei 21, 1891, a hoike aku ana i ke kulana pili kalaiaina maanei, a ma ia hoi oia i hoomaikeike aku ai i ka hoomaopopo ole o ka hapanui o ka Aha Kiekie i ka laua mau hoohiki oihana laahia loa. Oiai hoi, o ua hapanui la, -Kauka a me Kole -o laua no kekahi o na hoa hana kipi pu o ke Kuhina i oleloia mahope mai, ua lilo nae hoi kona manao no keia mau mea ae la, i kakauia paha hoi e ia me kona noonoo ole no ka manawa e hoea mai ana mahope mai e kukalaia mai ai mai kaupoku hale mai, i mea heluhelu ku i ka hoohialaai loa. Aohe ana olelo hoahewa oi aku no kekahi mau mea e lawelawe ana i na kulana oihana wehewehe kanawai kiekie loa iloko o ka aina mamua o kana i olelo ai no ua hapanui la ua haawi laua he "olelo hooholo kahua alakai hana," a "iloko hoi o kekahi au o ka manao maikai ana, me ka maopopo no i ko ka Moi koi ikaika mau e wae i Aha Kuhina nona ponoi iho." Hookahi no ana lunakanawai i pai aku, oia o Makale, no kona ae ole ana e kokua aku i ka manao "hoomalielie i ka Moi" o ua hapanui nei. Eia nae, heaha hoi ka mea i ikea mahope mai? O ua mau lunakanawai la ma ka hapanui ana i hoino ai ia wa, o laua no na hoa hana kipi pu ona i hookahulihia ai i ke Aupuni iloko o Ianuari, 1893, me kona painuu aku noi ia laua i ka nani, ka maikai a me ka hemolele, a loaa kona mea e nali okoa ai i kona alelo. Ua lilo nae hoi ia i mea ole loa i kekahi mea hokai wale. Emoole no hoi ka loli awiwi a ano e ana ae o kona manao no laua, a loaa no hoi he mana-ai mahanahana na keia mau welo mikanele e nali ai a e nau iho ai a puaa.
_____
"HUAI KA ULU O LELE."
Pioloke loa ka o Kuauau i ka oili ana aku o ko makou helu i hala, no ko makou olelo ana "e hana aku me na maiuu a me na 'leiomano!" No ia mau wahi olelo wale no, ua hooluhi makehewa ia ka mea unuhi olelo o ke Aupuni. Nawai no hoi e ole ka pioloke, oiai, o na poe kolohe no na poe eena loa i kekahi mea e oleloia aku ana no lakou. Ina i ui aku i ka Waihona Hoahu Mea Kahiko o Kamehameha, ina no la ua ike pono, oiai, he lehulehu o ia ano mea aia malaila.
_____
Me he la, o ia ano haawina like no paha ka i loaa i ka lunahooponopono o ka "Holomua," no ka mea, ua pa leo ano pahanehone mai oia ia makou no ko makou olelo wale iho no ka "e hana," aohe hoike okoa ae i ka hana e lawelaweia ai. Hohole samoka; ilaila iho la no ka paha pau kona wahi ike? Ina he makemake maoli kona e umiia mai kona puana-i e Kuauau, oia no ke huai okoa ae i kona manao, a waiho mai no ia makuu pela. "E hoopakele ia'u mai ko'u mau hoa'loha mai."
_____
Ma kela helu aku nei no hoi ko makou hoike ana aku no ke ano kaulike ole o na hoopai ana a Lunakanawai Kaapuni Waitina, a ka i no la hoi e pau ana. Hoea mai la no hoi i keia mau la iho la, oia like ana no, a kanono ana - na hoopai like ole mai ka elima a eono makahiki. Ahea la hoi pau kona ihohee ana pela, e hoopai hookaumaha wale ai no. O ke ano iho la no ka hoi o na poe holomua ole ma ka hana, a i ka lilo ana i lunakanawai, piha ka inaina a me ka manao hookaumaha pu.
_____
Ua like loa no keia upapalu me kela uhalale i hala aku ma kela aoao, ka Lunakanawai Peresetona, koe nae paha hoi kona oi loa aku ma ka piha ike kanawai. Oia piena no hoi ia la a hala aku la, a eia hou no keia no keia au a na oehaa e hoao nei e hamo vaniki ae. Ulaula wai, weliweli!
_____
Aohe mau mea ano nui o ka Poaha i hala iho la i hanaia ai imua o ka Ahaolelo kuikawa, koe wale no ka hooholo ana i na haawina malalo o kela bila kanawai aie dala hou a ko Moanalua laenui. Oia nae hoi, ua hooholoia he $25,000 no ka hoopau pono loa ana aku i ka hale makeke hao hou e ku kohana nei ma Ainahou. Ua pelu hou hoi ko Ianua alelo no ia makeke, a hoihoi mai la i kana i olelo kue mua ai ma ke kokua i ke kahua kahiko o Ulakohea. He wahi apu kohookeo iho la paha hoi ka i loaa aku la iaia.
_____
No na kualono a me na kae alanui mai na poe kiure Hawaii i loaa ai, a na ia poe i hookolokolo iho nei i ko lakou poe hoalahui. O na poe no keia i wae okoa ia ae mai iloko ae o na papainoa o na poe i kupee ia lakou iho, aole hoi i pono wae laulaha ia. Aia no na inoa o ia poe ma kekahi wahi okoa o keia helu.
_____
Mahope iho nei o ko Lunakanawai Kaapuni Kepoikai hoohiki ana, ua kaiehuia aku la oia mai ka oihana aku mamuli o ko Kuauau hoomano loa, a o Ino We-mu-liilii Kalua aku la ma ia wahi. Ola no ia kanaka, o ka hoopaakiki ana e kuha mai i kona poe hoalahui. O Kale Aki no hoi kekahi i paa mua i ke kupeeia, aole naa hoi i loaa mai kona hookohu Notari Lehulehu, oiai, na noi no oia. Oia ka hua o ka paakiki make hewa ana, aohe hilinaiia mai.
_____
Ke hauoli nei na ona mahiko, no ka mea, ua hooholoia mai nei ke kanawai dute o Amerika Huipuia me ka hoopoino ole ia o ke kopaa. Oiai hoi, ua pii ae ke kumukuai, nolaila, aohe no e nele ana ko lakou nei ma hauoli. Ina aole e kakauinoaia ka bila e ka Peresidena a ka waenakonu po o Augate 27, alaila, lilo i kanawai, ina no hoi aole oia e hoole ana a vito aku.
_____
"Po ka aina o Po ma la," ua pio make loa ka manao hoohuiaina. Ke nana ae i ka Kolekaaka pane ma ka aoao ekahi o keia la, aohe ana hooia ia Kuhina Wilisi no ko lakou ake e hoohuiia ma keia mua koke iho a ma keia mua loa aku paha me Amerika Huipuia. O kana i hooia aku ai "e mau loa na launa makamaka ana, a me na launa pili kalepa ana hoi e pomaikai like ai." Oia la, i lohe ua poe apuka a aihue wale nei. Aia no hoi la, nali okoa no i ke alelo a ai pupuua no i ka io liu.
_____
Ua oleloia e pau ana ka noho ana o ko Amerika Huipuia mau mahele Ahaolelo a elua i Augate 28, a mahope mai ka o ia wa, he wahi hana iki no ka ka ka Peresidena no ka ninau o Hawaii nei. O ka kakou no ia e nana aku, a hala ae no hoi ka wa pono, alaila, noonoo iho kakou ua apukaia kakou e ia Aupuni.
_____
Eia ke loheloheia nei ua waiho aku o Kuhina Wilisi i kona kulana, a o kekahi hoi, e kikoo okoa ia mai ana oia e hoi. O kona pani ka, e hoea mai ana oia i keia mau la koke iho, ma ka mokukaua Kalekona mai paha, a i ole ia, ma ka Auseteralia, a na ia mea ana paha e hooko aku i ka hana o kela palapala malu ano nui.
_____
Auwina la Poakolu iho la i maaloalo alanui ae ai kekahi poe kamalii Ukiki o Puowaina ae nei, e hoolaha ana ma ke ano hoomakeaka i ka aha hulahula a ka Ligi Amerika i keia po. Elua mau keiki me ka holoku ina mua, e alakai ana i kekahi wahi hoki uuku e huki ana i kekahi kaa me elua keiki o luna. He kao i hoaahu lole ia me ka ikeia aku no nae o ka oloolo mai mahope e alakaiie ana e elua mau keiki, okou ae, a o ke aluka kamalii ae no hoi. Pela iho la no lakou i pokakaa hele ai a puni ke ku lanakauhale nei.
_____
Apuka a me ke Kolohe.
No kahi manawa loihi i hala ae ka hanaia ana o ka hihia a ka Moiwahine Kanemake Kapiolani kue ia S.W.Mahelona, he hoopii make kaulike no ke kapae ana ae i kekahi palapala kuai mamuli o ke kolohe a me ke apuka. Imua o Lunakanawai Ka puni Kupa ka hanaia ana, a i ka Poakolu iho la oia i waiho ae ai i kana olelo hooholo i kakauia e ae ana i ke noi a e kapae loa ana hoi i ua palapala ia, mamuli no o na ike i waihoia aku ua kolohe a ua apukaia ka inoa o ka Moi Kalakaua i kakauia ma ua palapala hoolilo la.
_____
He Ake Oihana mai ke Kumu
Oia maoli no, e like me ke poo maluna ae, ke kumu oiaio loa i oupe hewa ai ia aloha aina a lalo o Ewa, a lilo ai oia i ohakulai no ka auna nui o ia poe o keia au. O ua mea la, oia no o J.Kanae Kaupu, he mamo Molokai a he kaikoeke hoi no A.Kauhi, Hope Makai Nui o Ewa Ua oleloia ua puni o ua Kaupu i na pahele a kona kaikoeke, oia hoi, e waiho oia i kana oihana a e hoikaika ae hoi iaia ma ia wahi. O kahi maunu wale no ia ona i lou ai a paa ai i kepau o ka hoohiki Repubalika. Aia wale no ka hoi la, he wahi mea iki wale no! A hiki mai nae hoi i keia wa, aole oia i lilo ae i Hope Makai Nui.
_____
Hoopau a me Hoololiloli Oihana.
Ua waiho aku o G.K.Waila i kona kuleana Hope Lolo Kuhina, a e hoi ana oia i Hilo e noho a e lawelawe ai i kana oihana loio. O ia kulana i hakahaka iho la, ua lilo ae la ia Lunakanawai Apana Lopikana, a o ke kulana Lunakanawai hoi ia Akoni Pere.
Ua lilo ae o Kauka Emekona i lala no ka Papa Ola ma kahi o Kauka Anaru, e noho loihi la i ka aina e mamuli o ka mai. No ia kumu like no hoi, ua hookohuia ae o Kauka La i Kauka Awa no Honolulu nei.
Ua loaa mai ka lono ma ke Kinau o ka Poaono nei, ua waiho aku o C.H.Pulaa i kona noho Hope Makai Nui ana no Kohala Akau, Hawaii, mamuli hoi o kona ae ole e hoohiki.
No ka ae ole o D.K.Kamiki, Elele kahiko loa o ke Keena o ko na Aina E. lawe i ka hoohiki, ua hoopauia aku la oia, aohe nae i akaka kona pa ia. Malia o kekahi ana no paha o na kamalii o ke Kula Kamehameha, oiai, ke ike mau ia nei kahi poe o lakou i ka poalo mau ma na Hale Aupuni.
Aumoe o ka Poalima nei i hoopauia ai hoi ko Ui aina Olo noho luna malama ana no ka Halemai Pupu'e ana pauiia aku kona wahi no ka manawa e kekahi haole puhikole a puakaka maopopo, nona ka inoa o F.I.Cutter [Kata], kekahi o ua lala o ka Papa Hookope, a ua lilo hoi kona wahi ma ia Pai a ia D.Laiona o ka "Hui Kiliaina." Ua hoole loa o Uillama Oio e lawe i ka hoohiki, a no ia kumu oia i pau ai, eia nae,ua manaolana ke Aupuni e ae ana no oia. Iaia no a waiho, ua hookahi ka haalele like an o na kiai 12 o ka Halemai, a ua pani kuikawa ia ko lakou mau makalua e na makai kumau.