Ka Makaainana, Volume II, Number 6, 6 August 1894 — Page 5

Ka Makaainana.

 

HONOLULU OAHU, POAKAHI, AUGATE 6, 1894

 

HUAI KA ULU O LELE

 

            Auwe; eia ke kau nei ka weli ia Kolekaaka! No keaha mai hoi keia? Ua wa olelo ia ae aohe moe pono iki o kona po, aohe oluolu o ke poo, aohe moe ma kahi moe hookahi no elua o nee papa, a na papaluaia ae hoi na kini ma kona wahi noho i ke ao a me ka po.  Auwe no ka hoi e!  Ua oleloia hoi o na poo kalaunu na poo moe oluolu ole, a eia hoi keia aohe ona leialii, he repubalika hoi, ke kau a nei no nae hoi ka weli. Ia wai la?  Malia i ke akua-lapu no ona a ia Kumahumahukole paha, a i ole ia, i na hua-pea no paha ana i lilo ai i ka eu. O ke ano iho la no paha hoi ia o ke Aupuni i kukuluia mamuli o ke kolohe a me ka pakaha, a amuli hoi o ke kakooia e na elau-pu iloko o na lima o na koa malihini. Auwe, huro no Kolekole a me kona Repubalika!

 

            Imua o ka Ahaolelo Repubalika o ka Poaha iho la i waiho ae ai o Hakipuu he bila kanawai e hooponopono ana i kana puuhaku o ka okomo ana iloko o ko lakou kumukanawai mooini, e pili ana hoi i ka lawe o na poe a lakou i wae ai i mau kiure i ka hoohiki kalaiaina malalo o ko lakou Aupuni oehaa. Ma la kanawai ua manaoia e haawi aku i na Lunakanawai e hoomalu ana i ka Aha i ka mana e wae i mau kiure, ke lawa ole, a pela e hana mau aku ai a hiki i ka lawa pono loa ana. Auwe no hoi, hana iho la a ike i ke ino o ka maunu, hoao awiwi e hoomaikai ae. E hana wale no aohe i`a elou.

 

            Ka i no hoi i na poe kiure e pau ai na hana koi hoohiki a keia poe, eia ka ua pau pu no me ka Papa Hoonaauao. Ua palapala aku ke Kahukula Nui, ma o ke kauoha a ka Peresidena o ka Papa, ua manaoia na kumukula a pau e lawe i ka hoohiki,mai na kane a na wanine. He keu no hoi a ka apiki. No keaha la i makemakeia ai pa kumu wahine e hoohiki? Malia ua manao ua poe nei i wahi e ikeia ai o ko lakou kupaa oiaio mahope o ka poai hemolele, a ke hoea mai he wa no ke kaua, e auamo ae ua poe wahine la i na pu.  I na kumu Hawaii hoi i koe no he wahi aweawea aloha aiua a aloha Alii, ke kauleo aku nei makou e nihi ka hele a mai awiwi aku, aka, e noonoo me ke akahele mamua o ka hooko ana aku i ka mea i makemakeia no oukou, oiai, he wa ko na mea a pau.

 

            Ua heo aku na Lunakanawai a pau o ka Aha Hookolokolo Kiekie ma ko lakou hoomaha makahiki mau mai ka lawelawe ana i ka lakou mau hana nui a kaumaha, a oiai hoi lakou ua kaawale aku, e ohi nui mau ana no i na uku nunui o lakou. O ka mea hope loa i hala aku nei, oia o Alapaki Kauka, aia aku nei i Kualoa kahi i hoomaha ai me kona ohana. E loaa an no paha ka maha iaia ma na pali hauliuli o Koolau a me na alaaia mai na kai mai o ia mau kaha, alaila, huli hoi hou mai e hana. He keu nae a ko lakou apiki, aohe o lakou hoomaha ma o na “kabu” la, aka, o lakou kino maoli no ia e hoomaha nei

 

            Aia hoi he mahele iloko o ke kahua alakai hana kalaiaina o na poe Repubalika o ka Mokuaina o Ilinoi, Amerika Huipuia, e olelo ana penei: “Ke hoahewa loa nei makou me na olelo maopopo loa i ke kahua i hooholoia e na poo alakai o ke Aupuni o keia wa e pili ana i ka lahuikanaka o Hawaii, ma ka hoao ana aku e hookahulihia i kekahi Aupuni hoa`loha, kukulu hou ae i ke Aupuni Moi ino a hookikina aku hoi maluna o lakou i kekahi Moi hiena pegana.” Ka paluwale no hoi o ka manao o kela poe i ike ole i ko ka lahui oiwi iini nui. La lakou la hoi ke ino a me ka pegana o ko kakou Moi, he wahine hoi i oi aku mamua o ka wahine a kekahi ona miliona o ia Mokuaina, i hopuia mai nei ma Kikako, no ka hoao ana e kipe i na kiure ma kekahi hihia kue i kana kane, a ua hemo ae oia malalo o $5,000 pela.

 

            O kela poe ka oi aku o ka wini ma ka hoopuka ana i na olelo ino ku i ka hailiili, i ukaliia paha hoi ma ia an hana e kela hapauea poohiua hoike wahahee nui i hanauia ma Hawaii nei. He mau haumana paha kela poe nana, akahi ke ano like loa o na manao. Ina kela poe i nana mua iho i ke ino imu o ko lakou alo ponoi iho, e aho la hoi ia mamua ae o ke kikoo ana aku i ke waho. O ke ino ia a me ka lapuwale haalele loa. Aka, o ko makou Moi hoi, he mea oia i onaia e ka lahui kumu me ke aloha kulipolipo.

 

            M@ ka maoli hoi o keia maluna ae, ua haohao makou no ka ike o ko o poe i ko Kolekaaka ano  Iloko o ka Aha Senate, ma ke kukaia an no ka mea pili i ke Kuikahi Panailike me Hawaii nei, ua oleko ae o Senatoa Mogana no Kole, “he kanaka hoopono, a, ke manaoio nei au he kanaka hilinaiia. He keonimana oia, a aole wale oia he keonimana, aka, he kanaka ka mahao o ka makaukau, koa palene ole a me ka nani hoi o kona ano,” Auwe no ka hoi e! Eia ka nani a me ka hilu, ka i`a noenoe o ke kai.

 

            Pau hoi ka Mogana pai ana, ua pane aku o Senatoa Mila, he hoa`loha ma kana mau hana no Hawaii uuku nei mai ka Mokuaina o Tekasa, Kahi hoi i lihi launa ole mai ma na lawelawe kalepa ana me kakou, e kuhi ana ia Kole “he kanaka powa oia a he mea lawelawe hoi no na koa malina o Amerika Huipuia.” Ea, pehea hoi keia? Hele ka la a pili pono i Papaenaena!  O kahi kamahao nae hoi no keia mau mea, aole loa kahi o laua i ike a i hui me Kolekole, aka, ma kana mau hana wale no i ike ia ai oia a i kohoia mai ai kona ano, he hamo vaniki hoi ka ka mua, a he kuai ae hoi ka ka lua ia loko mawaho. Polol@ na @ hoi ka mea hope o laua, he “powa” ua kioea la!

 

            Eia no makou ke hoomanao nei i ka wa i kuai kudala ia ai o na hoolimalima o kekahi mau Aina Leialii mamua aku nei, a o kekahi o na aina i lilo aku, oia o Puuwaawaa, ma Kohala, Hawaii, ia Kikila Balaunu no E. P. Lo a me J. Haina, kona kaikoeke, no $1,210 o ka makahiki. O ka lapaula ke koho malalo iho o ia ae la, he $1,200 eia nae, ua olelo ae no oia ua nui loa ia mau dala no ia kula hanai holoholona, he pahoehoe ka hapanui o ka aina. Elua aenei pule i hala, ua komo ae imua o ka Ahaolelo Repubalika he palapala hoopii mai ia E. P. Lo, ua kakauinoaia e kekahi poe lehulehu, a ua haawiia aku ua palapala hoopii la i ke Komite Hookolokolo, o Kikila Balaunu ka lunahoomalu. E noi ana ua palapala hoopii la e hoemiia iho ka uku hoolimalima. Kupaianaha no keia noi, kuai ka a lilo, noi hou e hoomiia. O ke au nae hoi keia o na mea kupaianaha, a aohe hana hike ole ke hanaia.

 

            Oia nae hoi ka makon e hoomaopopo nei, o na hoolimalima i hooliloia e like me ko keia ae la, aole loa ia e hiki e hoemiia iho mai ke kumukuai kiekie loa i lilo ai. A ina i manaoia e hoemi iho, alaila, e haawi aku i ka mea i koho malalo iho, a ina aole oia e lawe, e kudala hou ia aku ka pono. Iwaena o na kumu i hooliloia ai o ua aina la, ua hookoeia ka ululaau, aole e hoopoino wale ia, a e hana hoi ka mea i lilo ai o ka hoolimalima i mau hana hou maluna iho i hiki aku ka waiwai io i ka huina o $3,000. Aole paha o E. P. Lo i hooke i kela mau kumu, a oia koe a hoike ae. Ina e loaa iaia kana e koi nei, alaila, akaka kona punahele i kona hoa`loha kalaiaina, ia Kolekaaka, he pili iaia ma o bana wahine la, he makuakane hanai paha. Ula la e ho!

 

He Banako Hou a Ku Ae

 

            Ua ae mai @uei ka o C. R. Bihopa, oia ka lono i loheia mai nei, no eha malama kekahi poe kuonoono o Kapalakiko a me Honolulu nei e noonoo ai no ke kaai aku i kona kuleana iloko o ka oihana banako kahiko e auamo nei i kona inoa, malalo o na kumukupono a maikai loa, me kona hookoe no nae i kekahi kuleana mahuahua nona iho. O ka mea i manaoia, oia no ka hoolilo ana ae i ka hui e ku nei i hui i hoohuina malalo o ke Kanawai Banako o 1884. Aia a maopopo lea loa ae kekahi mau me e hoomakaukau a e hooponopono mua ia ai, alaila, noonooia aku ka mea pili i ka lawe ana mai i na noi no na kuleana mahele iloko o ka hui. I a kope Balaunu keia mea i loheia ae nei, oiai, oia ka hope maanei no ko Kapalakiko poe.

 

Ke Komisina Beritania Hou.

 

            Mawaho ae o kekahi kahunapule Pake i pae mai no keia awa ma ka Arawa o ka Poaono nei, o ke Komisina Beritania hou, nona ka inoa o Kapena A. G. S. Hawes [Hawe] kekahi ohua e ae no onei a me kona mau kauwa elua, he mau kanaka no Rarotonga Tahiti. Oia ana ke pani ma ko Kuhina Wudehausi wahi. He kanaka nui, puipui a loihi oia, e like no paha me kona mua ke kiekie, a i ole ia, ua oi ae no, a me ke Komisina Farani hou paha ka nui a nepunepu, a i ole ia, ua oi ae no. Ua aoo oia a ua oleloia ua kuonoono no oia nona iho. He kapena koa malina oia no kekahi mokukaua mamua, a no ia mai ke kapena ana mamua o kona inoa. Ma ke telegarapa i loaa aku ai iaia kona hookohuia no Hawaii nei, a holo mai la oia me ka hookohu palapala ole, a ianei oia e kali ai no ka hiki mai o ia hookohu. Aia oia ma kekahi o na hale ma ke kahua o ka Hotele Hawaii kahi e noho nei, ma ke kua iho o ko Kuhina Wudehausi hale, ma Ewa iho o ka puka-pa mauka. He ohaoha a hoihoi kona nanaina, a he ano hookae ole hoi ia kakou Hawaii no ka mea, ua ikeia kona lulu lima ana me na kanaka Hawaii i na hora mua loa o kona paeana mai. He Kanikela Beritania oia mamua no Tahiki.

 

            O keia ka la e maopopo ai ka nui o na poe kiure Hawaii @ lawe ana i ka hoohiki kue Aupuni Moi.