Ka Makaainana, Volume I, Number 16, 16 ʻApelila 1894 — Page 4

4 HONOLULU, OAHU, POAKAHI, APERILA 16, 1894.

KA MAKAAINANA.
HE NUPEPA OILI PULE.

W. H. KAPU,
Luna Nui a Lunahooponopono.

F. J. TESTA (Hoke),
Puuku.

            E hoopuka mau ia aku ana i kela a me keia Poakahi o na pule a pau.

POAKAHI, APERILA 16, 1894.

            AOLE ka huina nui o na poe kupono i ke koho balota no Honolulu nei iloko o ke kau koho balota o 1892 he moali kupono e hohalikeia aku ai no keia wa e hoopaaia nei na inoa no ke koho ana i na elele i ka ahaelele hana kumukanawai i manaoia, no ka mea, ua aeia malalo o ke kanawai kahea ahaelele a na Pi Gi e hoohiki a e hoopaaia na inoa o na haole malihini i hiki mai ianei mamua aku o Ianuari 1, 1894. Ina oia ka lakou hoohalike ae, alaila, he lalau maopopo loa ia hoohalike ana, oiai, ua pau pu kolea kuewa kauahua i ka hului pau ia i nei hana ana.

            ANO ole no hoi na poe lawe a holoholo olelo e hele nei he manao okoa aku no ko kela halawai makaainana, aia aku no ka ma ke kua a ma kuono lilo loa kahi i hoopue mai ai. E nana i na olelo hooholo i hooholoia a e hoomaopopo iho – Owai la ka i manaoia ma ke Aupuni Kumukanawai o Hawaii nei? Aohe Aupuni e ae i manaoia, o ke Aupuni no ia o ke Aliiaimoku a o kana palapala akeakea ke akeakea a ua Aupuni la malalo o ke Kumukanawai o 1887. He lapuwale a he imi apa wale no na olelo okoa ae no ia halawai a me ka okoa o ka manao o ia mau olelo hooholo.

            HOIHOI ole makou i na poe e hele nei (i hele io a hele ole paha) i kahi o ke Aliiaimoku, i ke kamailio hele iwaena o ka lahui – ua mea mai ke Alii he ino ka halawai, ua maopopo no iaia kona wa e hoihoi hou ia ae ai, a pela wale aku a manuunuu wale na elelo, a i ka niu a me ke kulolo no hoi. O kahi poe hoi, haakei ae ua ao aku i ke Alii penei a peneia e hana iho ai, me nei a me neia aku e hooko aku ai, a pela wale aku a ku ka haawe o na pala. Aohe o makou hilinai iki no na olelo e kuhiia nei na ke Aliiaimoku. Hilahila ole keia poe kamailio hele me ka haanui wale iho no i ko ke Alii inoa. Ua oki kela mau hana!

            INA no e kupaa ana na lima lawelawe a pau loa malalo o ke Aupuni, me ka lokahi like hoi, a hoole i ke kakauinoa ana malalo o ka hoohiki, a ma ia hoole ana, ua hoole pu no ia i ka hoopaa ana i na inoa no ke koho balota, a hookahi manawa e waiho like aku ai i na hana like ole, alaila, aole no ia he mea no ia poe e hoopoino wale ia ai. Aohe kanawai no ka hoole ana aku i kekahi mea i kue i ke ano kuokoa mau a me ka lunaikehala o kela a me keia oiwi, a ma ia molia ana i ka pono imua o na maka, o ka hoike ana ae ia i ke aloha a makee oiaio ana no ka aina a me ka lili hoi o kela a me keia mea e hana ana pela i kona ano he lala oia no ka lahuikanaka e hanainoia nei e na koaka.

KA NINAU O HAWAII NEI.

            Aia no ka ninau pili ia kakou o Hawaii nei ke lolii la imua o ka Aha Senate o Amerika Huipuia, aole wahi mea ano nui i nanaia, a ua maopopo ole hoi ka manawa e pau ai. Aohe wahi pala iki i loaa mai nei ma ka Mariposa o ka Poaha iho la, e hoike mai ana no hoi aohe mea i hanaia e pili ana ia kakou. Nolaila, o ko kakou hoomau aku no i ka noho hoomanawanui ana kahi hana hookahi no a kakou e hoohana ai, aia wale no paha a eu okoa ae kakou a nai maoli aku no no ka pono a na kupuna o kakou i eha ai na ili i na maka ihe.
            O kahi lono wale no i pili ia kakou i loaa mai ma ka mokupea Alabati o ka Poakolu iho la, oia no ko Peresidena Kalivilana manao e hooko i na olelo o ke Kuikahi Pnailike, oia hoi, ma kahi e haawi ana i ke Awa o Puuloa i kahua hoahu lanahu no na aumokukaua o ia Aupuni. Wahi a ka oleloia, ua ulu mai keia manao hooko ia Peresidena Kalivilana mamuli o kekahi kukai olelo ana me ke poo o ke Aupuni Kuikawa no ke ano a wehewehe ana o kekahi huaolelo iloko o ia Kuikahi Panailike, a mamuli paha hoi kekahi o na hoopunipuni ana oia nei Kuhina Beritania ke poholalo nei maanei no ka makaleho mai hoi o kona Aupuni. Ua oleloia na Kuhina Wilisi keia hoonuinui aku nei i kona Aupuni no ko Beritania Nui makaleho, aohe nae hoi he wahi moali iki e hiki ai ke hilinaiia, no ka mea, ua hoike oia i ka oluolu o kona launa pili oihana ana a pili makamaka paha me kona hoa Kuhina. O kekahi lono i loaa pu mai ma ia mokupea, e hiki mai ana ma ka Mariposa o Adimerala J. S. Waka i pani no Adimerala Iwini.
            Ua hoea io mai no o Adimerala Waka a me kona mau ukali ukali ma ka Mariposa o ka Poaha iho la a e hala ana he elua a ekolu paha malama ianei, alaila, huli hoi aku. I ka Poaono nei i huki ae ai i kona hae iluna o ka mokuhae Piladelepia. O ke kumu ka o kona hoounaia ana mai nei ianei ma kahi o ka mea i manao mua ia, oia o Adimerala Kakelana, he Demokarata keia a he mea i kakoo i ke kahua alakai a ka Peresidena, aole oia wale, aka, he kanaka naauao oia i ikeia ma Wasinetona a he loea kalaiaina hoi, aole ma na hana kuloko o kona Aupuni, aka, pau pu me na hana kuka me na aupuni e, a ua kohoia ka oia mamuli o ka hooia ana a Kuhina Hebeta o ka Oihana Kaua Moana. A no ka mea pili hoi ia Puuloa, me he la he wahi moali no kahi no ka oiaio, no ka mea, na pinepine iho nei ko Adimerala Iwini holo ana ilalo o laila a ua huki ia ae hoi ka hae Amerika iluna o Mokuumeume, e like hoi me ka makou e hoike aku nei ma kekahi wahi okoa ae o keia helu. Nolaila, e uumi iho no ko kakou aho, mai hoike koke i ka paupauaho, aka, i nui no ke aho ma ka hoomanawanui ana, a e kakali a nana ae hoi kakou i ka hana a keia kanaka i hoouna hou ia mai la, a eia mai la ka iaia nei na mana a me na kauoha a pau e pili ana i ko kakou nei ninau a aia ka ia mau mea a pau iloko o kona ekeeke. Ma ka manao hoi o kekahi poe, he kahoaka maikai loa keia no Hawaii nei, oia hoi, e anai mai ana no ka ko kakou “hoa’loha nui a maikai” e hooko mai i ke kahua alakai ana i kalahea akea ae ai. Aohe a kakou hopohopo ana, aka, e noho no me ka uiha ole a me ke kaakaa aku no o na maka i na mea e hanaia mai ana no kakou nei. Nana aku no hoi kakou!

HE AE OKOA KA MUMULE.

            Ia kakou hoi o luakaha nei iloko o ka hoomanawanui pauaho ole no ka hopena o na hana kalaiaina apuhi o ko kakou aina aloha nei, a me ke akaaka ole hoi o ka manawa e loaa mai ai o ka pane, eia no na welo a ka hoopalaimaka ke anai mai nei i kahua, i wahi hoi no ka lahui oiwi e hookolo aku ai ma ko lakou mau meheu. Aohe pohaku i nele ole i ka ulaaia, aohe poopoo i nele ole i ke kieiia, aohe kuono i nele ole i ka hapapa ia. Ke hana nei lakou i na ano hana a pau e ko ai ko lakou iini, a noho hookano nui mai hoi maluna o kakou mahope mai nei hoi o ko kakou hookipa ana mai ia lakou me ke keakea ole aku, hoopoino ole aku a hana wale aku no hoi i na hana lapuwale ia lakou, i na kane a i na wahine, a oi loa aku paha i na wahine, no ka mea,ua hiki ia lakou ke hele ma ke ala me ka mehameha, aole e hoopoino wale ia aku a hanaino wale ia a hoohaumiaia aku paha e like me ko na haole kane hoopoino a hana ino wale mai no i na wahine Hawaii me ka pue a hoohaumia pu mai.
            Oiai no hoi kakou e walea ana ma ia luakaha ana, ua hoomau wale mai no e hoopoino a e hoopilikia ai hoi i keia aina a me kona lahuikanaka. A oiai no hoi lakou ma ae e noke mai ana i ka hapala ae a hoopalahalaha loa aku i ko lakou manao iwaena o ka lahui, heaha hoi ka kakou hana aku no ia o ka noho mumule wale aku no. No ia noho mumule o kakou i kakoo ai KA MAKAAINANA nei i ka halawai makaainana nui o ka po Poakahi i hala, e manao ana ma ia hana e hoike akea ia aku ai ko ka lahui kue maopopo i keia mau hana a na pakaha a me na kuewa. Aohe nana ana no na mea i hana mua ia no ke kue ana i ka hoohuiaina, aka, he kue ana hoi keia i kekahi kahua hana okoa ae a ua poe oehaa la. Ae, iloko o keia hoao ana e kue aku, ua kueia mai la ua halawai la e na poe “aloha aina,” aka, iloko no o ia kula, ua lilo ia mau kueia ana mai i mea no ia poe kue e hoopahua nui ia ai.
            A oiai no hoi kakou e hoomau ana i ka hoonanea ma ia luakaha a lualai ana, ke ui a ke nana mai nei na makamaka ma na apana kuwaho aku i ka hana a ko Honolulu nei poe, a oi kakali mai a manaka, a hoeu okoa ko Wailuku poe a me ko Hana poe, a pili ai no kela olelo ana ia lakou, “Eo no ia Maui!” Ae, ua kaa ke eo ia Maui, a hui pu me Koloa, Kaui, a he hope hoi o Honolulu nei, kahi i kupono nana e alakai ka Paeaina holookoa, a o Ewa koe a ukali mai. Aole keia he wa no ka moe malie loa me ka eu ole ae, aka, e ala, e eu a e ku maloeloe ae a hoike akea aku i ke ao holookoa i ke kue a me ka hana kaeku wale. Ua haule na manao a wanana lalau, a ua lanakila hoi ke kupaa ana no ko ka lahui pono a pomaikai, aole no kekahi poe kakaikahi, aka, no kakou no a pau loa.

            He halawai makaainana nui ka ko Ewa poe aloha aina, malalo o ko laila Hui Aloha Aina, i keia auwina la Poaono ae, hora 3 paha, ma Manana. Ua konoia mai na poe o Honolulu nei i haiolelo nui ae ma ka halawai o ka po Poakahi i hala, a ua ae nui a e hiki nui aku na ai Manana ma ke kaamahu o ia auwina la. Aohe hewa o ia, o ka lokahi mai no ka pono. Mai nana i ka na poe nonohua e kakou nei, oiai, he lili kuhihewa ko lakou.