Ka Makaainana, Volume I, Number 11, 12 March 1894 — Page 5

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, MARAKI 12, 1894. 5

me ke peku a kuha aku ia Amerika, no ka mea, ua nele ka loaa ana ia lakou o ko ka lahui apono aku, aole o kela hapauuku mailuilu, aka, o ka hapanui.

AHA HANA KUMUKANAWAI.

            Ua oilimaka ae imua o ka Ahaolelo Pi Gi o ka Poaha i hala iho la ke kanawai e kahea ana i aha elele hana Kumukanawai, a ua hala aku la malalo o ke alahele maa mau mahope iho o ka heluhelu ekahi ia ana. Ma ia kanawai ua makamakeia i umikumamawalu elele e koho ia e ka lahui, e a poe kane hoi a pau loa i hookaa i ko lakou mau auhau o 1893, i lawe hoi na inoa, a mawaho ae hoi ia o na Aha Hooko a me Kuka o ke Aupuni Kuikawa, a o ka Lunahoomalu o ia mau aha, oia no hoi ka Peresidena, oia no ka Lunahoomalu o ua Aha Elele la. E malamaia ke koho ana ma kekahi la a ke Kuhina Kalaiaina e kukala ai, mamuli nae hoi o ke kuahaua ana a ka Peresidena no ka noho ae o ua aha elele la e hana i kumukanawai. Ua hiki no hoi i kela a me keia mea kupono e koho ke koho aku e like me ka nui o na moho ina paha e koho pakahi ana no lakou a pau, a i ole ia, haawi i ke koho ana a pau no ka mea hookahi e like me ka nui o a moho holo elele no ka mokupuni a ka mea koho e noho ana ia wa, a e lawelaweia hoi ke koho ana e like meia malalo o ko Kanawai Koho Balotao 1890 e ku nei. He 19 ka nui o na pauku o ua kanawai la, a ua lawe ano nui mai la no hoi makou i na mea ano nui a makou i manao ai.
            O ka Pauku 18 nae hoi o ua kanawai la, oia ka hoohiki a kela a me keia mea koho e lawe ai mamua ae o ka loaa ana o ka aeia mai o ke kuleana koho. O kea no nui ma ia hoohiki ana, oia no ka hoohiki ana e kakoo aku i ke Aupuni Kuikawa, a e kue aku hoi i na hoao ana e hoihoi hou ae ia Liliuokalani ma ka Nohoalii a e kukulu hou ae paha hoi i ka hooponopono Aupuni Moi ma na ano a pau ma ko Hawaii Paeaina nei. Ma kahi o keia ano hoohiki la, ku iho kela a me keia mea aloha aina a aloha Alii a noonoo iho. Eia ka moonihoawa la ke lapuu nei i makaukau hoi e lele mai a upoi iho i ka mea e manao ana e haawi aku i kona pulima, a ma o ia puli ea e kakoo aku ai ia lakou oehaa pakaha wale a o keia iho la paha ka hua o ko lakou aihue ana. Ua makau ua poe mailuilu la i ke Aliiaimoku, a ua lilo ka Lani Alii o ka lahui Hawaii a me ke ku hou ae o ke Aupuni Moi i akua lapu no ua poai hemolele la, a no ia makau mai paha i ko lakou lapuia ke kumu o ka manao ana mai e hoopaa i ka lahui kumu a me na poe e ae a pau loa malalo o kekahi olelo hoohiki paa e like la me kekahi pahuhao, a loaa wahi ole e hiki ai ke alo ae.
            Malalo o a loina o ua kanawai la i akaka ai ke kamehai maopopo loa io no o ua poai la, a akaka wale no hoi ke kupaianaha o ko lakou apiki. O ua poe pakaha nei, o lakou no ia i ikeia mamua aku nei ma ka aoao Hoomaemae, a o ia no hoi ka aoao i kue ikaika loa iloko o na kau Ahaolelo elua i hala ae ma ke noi a ka lahui no ona Kumukanawai hou a me ka hooholoia hoi o kekahi kanawai i like loa kea no me keia a lakou e makemake nei. Eia no ia mau hoao a hana ana ke makamaka hoi. A i ko ka Moi hoao ana ae hoi e kukala mai i Kumukanawai hou i ko ai hoi ke noi a me ka iini o kona lahui, ua lilo ia i mea ino no lakou a kipi okoa, a oia hoi keia a kakou e noho nei malalo o ke Aupuni a lakou i kukulu ae ai maluna iho o ko Amerika Huipuia hokua, ma o Kuhina Kiwini la, ka mea hoi a lakou i hookahulihia ai a wawahi , kee nae hoi ka nohaha ana, eia nae, aole ka Nohoalii, ua kapekuia, aka, aia no ke aloha Alii me ka lahui, a oia aloha hoi ka lakou i hiki ole loa ai ke wawahi ae, a o ka mea, ua kukuni paa ia i ka houpo, a ua lilo hoi ia i “hua I ka umauma” o kela a me keia o ka lahui oiwi aloha aina oiaio a pau loa. A o ka mea no hoi a na poe la i kue makawelawela loa ai, oia no hoi keia a lakou e hoao mai nei e hana, me ka manao nui iho o ka maunu ia o ka lahui oiwi e ona ai ia lakou. Aole loa, no ka mea, “ua ino ka ia a Umiamaka, he okea o loko.” Nolaila, ke uwalo aku nei no KA MAKAAINANA i na hoa makaainana a pau e ku kaokoa mau no, mai launa aku, mai hui aku, mai awiliwili aku a mai luakaha pu aku me ua poe la ma keia hana a lakou. Eia no ke ikeia aku nei na hiohiona mai Amerika mai, a ano like no paha me kela palapala kikaho ai a Dole ia Wilisi, mai Wasinetona mai ka manao o ka hookahuaia ana, o ka hookohukohu ana iho hoi ko onei. Mai puni aku kakou i keia paheleia mai, i mea no lakou e pono ai imua o kea o holookoa e nana mai nei ia kakou oiwi, aka, ma ko kakou aoao iho no hoi keia uwalo ana,
            “E nihi e ka hele hoopa,
            Mai pulale i ka ike a ka maka.”

“HUAI KA ULU O LELE.”

            Nui ka haohaoia ma Amerika Huipuia no ke ala haunaele hou ola ana ae i ka wa i loheia o ko ke Aliiaimoku manao “okipoo” i na poe kipi. Heaha no anei ke kumu e haunaele wale ae ai no? No ka ikeia no hoi paha kahi ua hewa no lakou, a no ka oiaio ole no hoi kekahi kumu. Aole loa no o makou hilinai iki ua hoopuka ke Alii i kahi olelo o ia ano, no ka mea, he olelo ia i kamaaina ole ia kakou a i ko kakou mau kanawai.

            He mau la i hala ae oiai kekahi mea ua ano walawalaau ae mamuli o kekahi uhane okoa iloko ona, i loaa hoi mamuli o ka wai hoomalule, ua olelo ae ua mea la me ia haawina ano e no ona aole loa oia e ae ana e uku i kona auhau pilikino, no ka mea, wahi ana, o na dala no a kakou e uku aku ai, oia no ka keia poe Pi Gi e lawe ae ai a kuai aku i na pua me na poka, a me ia mau mea hoi kiki mai no ia kakou. Pololei! He wahi koana noonoo kanaka ano ka hoi kahi iloko o ka mea i hoopoluluhia. Eia nae, ke lehulehu nei na poe e hopuhopu nei no ka hookaa ole i na auhau.

            Aole manawa oi aku o ka opiuma e like la me keia au, a ua oleloia ua hele a makepono loa ke kumukuai, he $10 a malalo mai no ke kini. Ea, aia ka hoi ihea ua “hooponopono Aupuni oi loa a ko ka maikai a keia mau paemoku i ike ai?” E pahua ana paha hoi auanei ka Kuhina Kiwini mau olelo? Ua haalele mai ka hemolele i na welo mikanele, a ua lilo nui i mau mamo na ke Kama’lii o ka Po, a ai nui no la i ka io pahulu. I ka waha palolo no paha hoi kahi, a kaia nae hoi i ka waha ulaula o lakou. I kau hana!

            Imua o ka Ahaolelo Pi Gi o ka Poaha iho la, ua lilo ia Kamika kuai kamaa ka noho hakahaka iloko o ia Aha, ma ke koho ana a 14 kue ia 3 no Sorenesona kapili moku. Mamua iho o ka noho ana o ia aha ia auwina la, ua maopopo no ka mea kapili moku ka noho, aka, i ke komo la ma o, me he la mamuli o ka Damona poonui hooikaika ana. Aole loa ua poe la i makemake e komo ka mea kuai kamaa a lanakila hoi ka Ligi Amerika, ma ke koho aa o ka la 1 nei, aka, i keia iho la hoi, ua pelukua a ale okoa i ka io ilio.

            Mamuli ae la o keia lanakila ana o ka moho o ua Ligi nei, a hoka hoi ka aoao kalaiaina Uniona a me na ahahui malu e ae, ua piha haakei loa ua poe unu a aeahaukau nei o ke kuewa hele ana mai i o kakou nei a kau i ke ahua, a eia lakou ke manao nei na lakou wale ana no na moho e komo ana no kela aha elele hana kumukanawai. Heaha la hoi ka hewa o ia, noke nui ia a opa na mikanele i ka paia, no ka mea, ua ike lea ia aohe o lakou laulima a awaiaulu pu me na poe aihue e ae o lakou.

            Na ka mea kakau o ka nupepa “Ekamina” o Kapalakiko i huai ae I ka Poakahi i hala, maloko o ka “Buletina,” no keia awaiaulu pu ole o ka Ligi me ka poai Uniona, a ua pau aku hoi ko ka Ligi mau koo ma kela aoao, kahi nui o na mea poepoe lilelile. Ua huai ae oia ua manaoia e waiho aku i olelo hooholo no ka hoopau ana ae i ke ku ana o ka Ligi, e like hoi me ka pio ana o ka Ahahui Hoohuiaina, aole nae i waihoia ae. Eia no hoi ke kamau nei kahi ola, a me he la no hoi e make aku ana no, ke hoi hou ole mai na koo ma ka waha a ma ke dala. Heaha la hoi ka hewa o ia, aohe kakou e poino no ia mea!

            I ka Warimu i ku mai ai i ka la 4 nei, he eha ona mau ohua i ae ole ia e lele mai malalo o kela kanawai kakauha a Kamika pookoi kanawai, i mea hoi e pale aku ai i ka pae mai o na poe i manaoia o lilo i poe kuewa a aeahaukae wale maanei. Ua hoike mai nae ua poe la ua lawa lakou me ke dala e ola ai, no ka mea, he $50 ka palena ma ua kanawai la. Makemake o Kakina ma i na malihini e hele mai, e makaikai a e lu dala iho i Hawaii nei, eia hoi o Kamika ma ke pale aku nei. Ano like aku paha koe o kakou me Rusia.

            Ma ka nupepa “Honua” o Nu Ioka o Feberuari 19 nei i hoopukaia ae ai he palapala na ka Mea Hanohano S. K. Pua i kakau aku ia C. C. Moreno, a ua oolea kana pehi ana ia Kuhina Wilisi, ma kona haawi ole ana i manawa no ke Aliiaimoku e noonoo ai i pane no kana mau ninau a haawi manawa hoi no Kolekaaka ma e pane mai ai no na Pi Gi i kana koi ia lakou e ku a hele aku. Ae, pololei o ua makamaka la, a akaka no hoi ko Wilisi kapakahi maopopo ma ia mea, me he ano kokua no paha i na welo kamehai e haakei nei i keia aina.

            Ke poalo a ke miala kauhale nei na wahine haole, malalo o ke alakai ana a kekahi o na kaikamahine o ka ohana Kakela, o

[Nana koena ma ka aoao 8.]