Ka Makaainana, Volume I, Number 11, 12 Malaki 1894 — Page 4

4 HONOLULU, OAHU, POAKAHI, MARAKI 12, 1894.

KA MAKAAINANA,

HE NUPEPA OILI PULE.

W.H. KAPU,

Luna Nui a Lunahooponopono.

F. J. TESTA (Hoke),

Puuku

            E hoopuka mau ia aku ana i kela a me keia Poakahi o na pule a pau.

UKU O KA NUPEPA.

No Hookahi Kope       $.10
No Hookahi Malama    .25
No Ekolu Malama        .75
No Eono Malama         1.25
            Ina e hookaa mua ia, penei iho ka auhau ana:
No Ekolu Malama        $.50
No Eono Malama         1.00
No Hookahi Makahiki  2.00

POAKAHI, MARAKI 12, 1894.

            POAONO iho, Maraki 17, ka la hoomanao no Kamehameha III. Pehea ana la na Pi Gi o kakou, e hoomanao nui ana no paha i ka mea a na mikanele i hooikaika ai e haawiia na aina i ka lahui? Mamuli o ia lokomaikai ana o Kauikeaouli i hoomaka mai ai na mikanele maalea i ka hapuku aina a nele ka hapanui o na oiwi, no ka mea, he lahui kakou i walea mua ole i ka hoomakaulii. E hoomanao no kakou ia la, e like me ka hiki, ina no aole ua poe nei e malama ana.

            EIA makou ke pane aku nei i na mahalo kiekie palena ole i ko makou mau luna nupepa a pau, oiai, ua hoohiolo mai a ke niolo mau mai nei no hoi lakou i kahi ola o ka luhi ana. A ua oi loa aku hoi ko makou mahalo ana i na loaa i hooikaika mai no ko lakou luhi, o ka holomua o ka hana a na Hawaii ka mea nui, ma ko makou manao mua ole no nae hoi e hooneleia aku ka luhi o kahi mea; a oiai nae hoi, ua oluolu mai la lakou ia makou, ua lawe mai la makou ia loina ohaoha i mea na makou e hiipoi mau ai. Aia maluna o lakou a pau loa ko makou kalele ana, a ua lawe mai hoi makou ia lakou i mau hoa kuilima pu me makou. Imua kakou a ola a lanakila paha!

            AOLE loa i make ka manaolana no ko ke Aliiaimoku hoihoi hou ia ae iluna o ka Nohoalii, a aole no hoi e pio ana ke ola hou ae o ke kulana hooponopono Aupuni Moi no Hawaii nei. Ina paha ua nalo loa ia mau mea, aole na Pi Gi e manao e hoohiki i ka lahui, i wahi e loaa ai o ka aha elele hana kumukanawai a lakou e manao nui nei. No ka manao nui no e ola hou ana no o Hawaii nei, nolaila lakou i ake ai e kupee i ka lahui malalo o kela olelo hoohiki “e kue aku i kekahi hoao ana e hoihoi hou ae ia Liliuokalani i ka Nohoalii, a i ole ia, kukulu hou ae paha i ka hooponopono Aupuni Moi ma kekahi ano ma ko Hawaii Paeaina nei.” Mai puni aku kakou, a mai kakauinoa aku malalo o ua hoohiki la.

KA NINAU O HAWAII NEI.

            He hakui a he kuia ka i loaa mai ia kakou, main a lono mai Amerika Huipuia mai, ma ka mokumahu Osianika o ka Poalua i hala iho la, la 6 nei, eia no nae, aole kakou i make, eia no ke oni a ke ola nei me na kahoaka maopopo loa no ka lanakila ae o ka oiaio a me ka pono. Ma na nupepa hoohuiaina o Kaleponi aenei, me he la aohe manaolana ana i koe no kakou iloko o ka Aha Senate, ka mahele Ahaolelo kiekie o ia Repubalika Nui, aka, mawaho ae o ka lakou mau hoomaikeike kapakahi ana, ua hoomaopopoia ua nui ka kakou mau mea e manaolana ai no ke ola o Hawaii nei, me ka lana mau hoi o ka manao e hana io ia mai ana no ka pono ia kakou ma ke kahua no a Peresidena Kalivilana i kukala ai.ai.
            Ua waihoia aku ka hoike a ka hapanui o ke Komite o ko na Aina E imua o ka Aha Senate i ka Poakahi, Feberuari 26, i kakauinoaia hoi e Senatoa Mogana Lunahoomalu,(he Demokarata oia) a me na lala Repubalika eha o na komite la, e apopo ana ia Kiwini a me na mea a pau ana i hana ai, e hamo puna aku ana hoi i ka Peresidena a me kona Aha Kuhina, a e pepehi loa ana i ke kulana Aupuni Moi a make loa. Mawaho ae o keia ae la, ua hooia aku ua hoike la ua pono na poe a pau, ua maikai no kela a me keia, a he nani hoi na mea a pau. Ua waihoia keia hoike ae la ma ke pakaukau, ma ke koho ana i ka la 27 mai, he elima ka oi. A o ka hoike hoi a ka hapauuku, he eha poe Demokarata, e ahewa ana ia Peresidena Harisona a me Kuhina Kiwini, ka i aponoia ma ke koho kaokoa ana a na aoao kalaiaina a pau – ua kaawale aku hoi o Mogana ia wa. Nolaila, mamuli o keia ae la, ua waihoia aku la ka hana aia iloko o na lima o Peresidena Kalivilana, a nana mai hoi ia e hooponopono e like me kana e manao ai he pono. (O ka lono ae la keia i Kaleponi la, aka, ua palapala maoli ia mai i ka “Holomua” puka la namu a nana hoi ia i huai ae i keia lono waiwai nui no kakou e hauoli ai a e mau ai no ka manaolana ana)
            Oiai no hoi ua maopopo lea ko ka Peresidena kahua, ua pohihihi ole ke koho ana ae i kana mea e hoohana mai ai. Ina e hoole ke Aupuni Kuikawa i kana mau koi ana mai, alaila, nana no hoi ia e imi aku i mau ala okoa ae i hiki ai na poe pakaha ke opa pu ia i ka paia a haalele mai me ke ku a hele loa aku. O ka hoopau ana ae i na launa pili Aupuni ana a me ka hoopau ia ae paha hoi o ke Kuikahi Panailike, he mau mea ano nui loa ia no keia aina, a e pono ai la hoi i na kamehai o kakou nei ke ku a noonoo pono iho mamua ae o ka hookau hou ana iho i na haawe hookaumaha hou maluna o ko lakou nae hoi i pakaha ai a e hana ino nei. Ma keia wahi e pono io ai no ia lakou ke noonoo akahele, oiai, o lakou aku ana no ke oi aku o ka poino mamua ae o kakou, a o lakou no ke uwe waha nui ana no ka poino, ke poho a me ka pilikia, me ka uwi o na niho a me ka nau hoi o na kui.

I AUPUNI REPUBALIKA.

Ae, oia ke ano kulana hooponopono Aupuni a na oehaa a me na mikanele e makemake nei no keia aina. I aha ai? I ko ai ko lakou iini e hehiku i keia aina a e opa pu aku hoi i ka lahui kumu i ka paia, a lilo lakou i poe malihini iloko o ko lakou aina kulaiwi iho. Aole oia wale, aka, i mau ai ka noho hookauwa ana i na paahana ma na mahiko, a mau no hoi ko lakou ohi ana i na hua pomaikai mai ka hou aku o ko hai lae. Ina i ko ka manao hoohuiaina, ina no ua nele lakou a lilo na paahana i hoopaaia, malalo o na aelike i poe noa a lanakila main a umii ana a ke kanawai, a oiai hoi, ua make loa ka maunu ekaeka a lakou i ke Aupuni o Amerika Huipuia, ma ka hoao ana e haawi kuleana ole aku ia Hawaii nei me ka ae ole o ka lahui oiwi, nolaila keia hoao ma kekahi ano e ae, i wahi paha no lakou e loaa ai o kahi maha (?) iloko o ko lakou mauliawa koke ae.

Heaha ke ano o ke Aupuni Repubalika? oia ka makou e ui a e ninau ae. O ke ano o ia hooponopono Aupuni ana, oia hoi ka makou e pane nei, oia no ke Aupuni i hooponoponoia e ka lahui holookoa ma o na wahaolelo la i kohoia e ka lahuikanaka. A pehea hoi kakou i keia wa, oia anei ka na oohaa e hana nei? Aole, aole loa! Ua nanamakaia ka lahui, a o lakou omilumilu kakaikahi wale no ia e hookakauha mai nei maluna o kakou. I mea hoi e akaka lea ai ko lakou omilumilu haalele loa, e ikeia no ma ka helu kanaka ana iloko o 1890, he 89,900 ka huina nui o ka lahui, a peneia iho ka mahelehele ana, Hawaii, he 40,622; na haole i hanauia ma Hawaii nei, 7,495; na Iapana, 12,360; na Pake, 15,301, na Pukiki, 8,602; na lahui e ae, 5,610, a ma keia helu hope ua komo na Amerika 1,928, Beritania 1,344 Geremania 1,034, Norewai 227, Farani 70 Polunesia 588, a he 419 o na ano lahui okoa ae. Nolaila, he 13,105 ka huina nui o na haole kue i ka helu o 40,622 o ka lahui oiwi, oia hoi, he 34,436 o na ili ulaula a he 6,186 o na koko hapa o na ano a pau. Eia nae, oia ka lakou nei e hookano mai nei ia kakou, me ko lakou ike lea no o kakou ka oi ma ka pahu balota, no ka mea, ua paa ma ka Buke Koho Balota Nui he 8,777 Hawaii ili ulaula, he 777 koko hapa a he 146 o na haole i hanauia maanei, hui he 13,599 kue I na Pukiki, 2,091 a me na lahui e ae, 1,802, hui he 3,893. E manaoia no hoi aole na haole Hawaii a pau a me ko na aina e mai mahope o na poe poalo maka nei.
            Eia nae hoi, he mea hiki ole loa ke oooleaia aole ia o ko lakou iini. Ua hoike aku o Dole i kekahi e na ona a mea kakau hoi no ka nupepa “Manawa” o Kikako, e like hoi me ka mea i loaa mai Amerika mai ma o ua nupepa la, ua makaukau na mea a pau no ke Aupuni Repubalika kuokoa, a i lohi wale no i ke kali i ka Amerika Huipuia pane no ka ninau o Hawaii nei. Aohe mea i koe; o ua hoolala keia ua makaukau, a ke noonooia nei hoi ka mea pili no ke kukala ana mai i Kumukanawai hou. Ua akaka loa aohe o lakou kumukanawai i keia wa, no ka mea, iloko o na hoao ana ma na ano a pau, a imua hoi o na aha hookolokolo, pau pu ma ia ka Aha Hookolokolo Kiekie, aohe pane pono ia mai, aka, ua hoao nui ae e alo ma na ano maalea no a pau i hiki ia lakou, e like no hoi me ko lakou ano mau, a kakou no hoi i ike lea ai. A ina e hooholo mai ana o Amerika Huipuia i ko lakou kamehai maopopo loa, alaila, o ko lakou wa no ka ia e hoao mai ai e hooko i kela iini hou o lakou, a me he la aia no iloko o ia manao na aweawea manamana lima o Kakina. Ua manao wale ia no hoi na ua o Kakina no i hookikina mai nei ia lakou nei maanei e hana pela, oiai, ua ike oia i ka nawaliwali o ko lakou kulana ma Wasinetona. Me he la pela io no. Aka, no ka lahui i ka wa, aia ko lakou pono a hui aku kakou. O ko ka lahui nele ma ke kakoo ana aku i ko lakou kipi ana kekahi kumu nui i hoka ai lakou, a ua lilo hoi ia i mea kamailio nui ia imua o na mahele Ahaolelo Amerika o elua ma Wasinetona. A ina no e kokua ole aku ana kakou ia lakou, he mea maopopo aole loa e ikeia mai ana ko lakou Aupuni Republika, ke kukala io ae hoi