Ka Makaainana, Volume I, Number 10, 5 March 1894 — Page 4

4 HONOLULU, OAHU, POAKAHI, MARAKI 5, 1894.

KA MAKAAINANA,
HE NUPEPA OILI PULE.

W. H. KAPU,
Luna Nui a Lunahooponopono.
F. J. TESTA (Hoke),
Puuku.

POAKAHI, MARAKI 5, 1894.

            EIA aku he manuwa a hoea mai; he mau la helu wale no, a aia iluna ona ke kauoha a me ka lono waiwai no kakou, wahi a na hoohaupu ana mai a ko makou aumakua. Ina aole i keia la, a nele no hoi ka Osianika i ka la apopo, aia aku no. Mai kuihe kakou, aka, e mau ke aho a palekana Hawaii.

            O KA manawa mai keia no ko makou mau luna e hoomaopopo mai ai no ka lakou poe lawe no ekolu malama. Mai houlolohi aku, aka, e oluolu e hoike mai ia makou mamua ae o ka pau ana o ka manawa, no na poe e waiho ana a me na poe hou e lawe ana, i maopopo ai hoi ia makou ka mea e hana aku ai.

            ANEANE e piha pono he umikumamaha malama o ke ku ana o “ke Aupuni oi aku o ka maikai a keia mau paemoku i ike ai,” wahi a Kuhina Kiwini i pau a i hoohokaia mai nei e kona Aupuni, aohe nae he wahi hana a pomaikai i ikeia na lakou i hana a i haawi mai no keia aina iloko o ia manawa ae la. Hookahi no a lakou ana oi aku, oia no ka hoonui lilo, hanai ai a na ewe a me na pili makamaka o lakou, a me ka pulama i na koa a me na pono kaua. Poakolu iho la, Feberuari 28, ua piha na lilo i ka huina o $209,693.08. Auhea ka hoi ka oi aku o ka maikai? Aia la ihea? Aia ka nani i Mahaulepu, a aia aku la hoi i Milu! Puehu a pokeokeo!!

            KE uwalo a ke kauleo aku nei makou i ka lahui e akahele mai i ka oukou mea e hana ai, oiai, oia he moo nahesa ke oni nei iwaena o kakou ma kea no he ahahui kalaiaina okoa, oia hoi ka poai a aoao Uniona. E kaua main a pulima a mai kakauinoa aku i na palapala hoohiki ano moonihoawa a ua poai la, o pau poo a pau hiu auanei, oiai, o ka iini ia o ia aoao, i loaa ai he kakoo ana ia lakou a me ka lakou mau hana, a pau pu hoi me ke kumukanawai hou a lakou e iini nei. O ka leo no keia, hooloheia mai; a ina e hookuliia, loaa hou no ia kakou ua alapoho hou ana i ka io pahulu e like em ia i ke koho balota mua ana malalo o ke Kumukanawai elau pu o 1887. “O ka lohe ke olaa o ke kuli ka make.”

“HUAI KA ULU O LELE.”

            Aole no hoi i ano loliloli loan a “Ulu o Lele,” no ka mea, ua ulu ono no ia o ia aina kaulana o na Hono-a-Piilani, o ka ono ia ke hele la no a kahi iho no a kahi iho no ka pala. Ina no i ono ole loa i kahi wa, e aho no nae hoi ia mamua ae o ka nele loa, o ke kuhinu a hoopa wale aku no ka hoi, a na no ka houpo lewalewa o ka mea polloi ai.

            Hilahila ole no hoi o Alapaki Kauka laua me S. E. Bihopa I ka hailiili i na wahine Hawaii. i ae ko laua ola i keia wa i ka malama pono ia ana hoi paha e na mua o na wahine a laua i kuamuamu ai imua o Kimisina Balauna, a i hoomau ae no hoi ia kuamuamu ana ma na nupepa Amerika. Ina laua i hoi a ka aina o na makua o laua a hooikaika aku hoi e hoopio i na ino malaila iwaena o ua wahine ula ia, ina la hoi pono loa mamua o ka hapala wale ae no i na ewe o na wahine nana laua i hanai waiu a nunui, a i ae i ola ia laua iho a i na makua paha o laua. Ua like laua me he mau holoholona la o ke ano haahaa loa, a e aho mai no na ilio. Ka lapuwale e!

            Ke hoomanao nei makou he mau makahiki lehulehu i hala ae, ua hoopuka ae o Kauka Haida i kekahi manao maloko o ka buke puka makahiki mau a Taramu e hoino ana no i na wahine Hawaii me ka olelo ae i ka oi o ka hookamakama o ka lahui Hawaii. A ke hoomanao nei no hoi makou i kekahi puka hou ana mai o ua buke la, ua paneia ua kahunapule la e ke kakau moolelo kaulana o Hawaii nei, oia ka Mea Hanohano Aberehama Fonana i make, me kona hoole loa i ka oiaio o kela kuhi manaoino ana i ka lahui Hawaii, me ke kuhikuhi aku o ua kanaka la e hoi no a kona wahi i hoea mai ai, hana mua a maemae mamua o ka walaau ana no kekahi wahi e ae. Aole oia i ana i kela wa, aka, eia no ke hoomau nei, a e aho mai no nae hoi oia i na holoholona mua ae la.

            Oiai, ua hoohoka ka Ahakuka i ka Ligi Amerika, ma ke kiola ana i ka lakou moho, ua piena ua poe ilio alualu ona iwi la, a heaha la auanei ka lakou mea e hana ae ai i na kilo a lakou. Ua hoohamama hou ia ka puka no na moho hou, mai ia lakou o loko o ia aha a mai na ahahui aku no hoi. O ka Emaluka moho, oia o T. Sorenesona, mea kapili moku, a o Kamika kuai kamaa aku la hoi ka Kuhina Damona. He koo ikaika ke Kuhina no ka Ligi, me he la nae e muhee iho ana no ia hui e like me kona hana ana i na opio Hawaii malalo o kana oihana.

            He kumukula na ka Papa Hoonaauao i pau i hookohu ka i loaa iho nei i keia Aupuni, he mea ka ua mahuka main a lima mai o ke kanawai o kona aina i hele mai. A ku ka piko la, holu nape ka manawa, i ka awiwi e hookohu i na malihini i kuewa hele mai no ka imi ana i kahi ola me ka maopopo mua ole o ko lakou ano. Hewa ka ka hookohu iho i ko ka aina nei poe, ua akaka lakou. Oia nae paha hoi o lakou haole no ia, aohe olelo ana, he nani a he maikai wale no.

            Make loa ka Ahahui Hoohuiaina, a ua oili ae he akualapu hou mai loko ae o na iwi nakekeke o ua ahahui la, a oia ka aoao Uniona (lokahi). Aia no na poe hoohuiaina kahiko iloko o ia poai, pau pu me na welo mikanele, na poe kalepa a me mahiko, a pela no hoi me na unu e ae. He mau po i hala iho nei, ua wehe nui ae i halawai kalaiaina mawaho o Pawaa, a o ka manao nui e komo aku na kanaka maoli. Aohe e loaa, ua ino ka maunu, a koe aku no paha na uhaiaholo auaua no kahi maunu omilu e loaa ana, pale ae hoi ka mana oiaio o loko o ka houpo, a no lakou ka olelo ana i ka “piliwale.”

            Elua mau kanawai hou a Wile Kamika, ka Loio Kuhina pookoi kanawai o keia au, i onou ae imau o ka Ahaolelo Pi Gi, hookahi no na poe kuewa e holo mai nei ma na moku ianei, a hookahi hoi no na poe o ka aina nei i manaoia he poe kue kanawai, kipikipi a like ole paha o ka manao me ko na poe e hookele ana i ke Aupuni e ku ana. O ka hope iho ka oi loa aku o ke ino, no ka mea, ua pau ka lahui holookoa ma ia hului pau ana. Malia i wahi e kakauinoa ai a kakoo aku kakou i keia poe oehaa aihue. Ua oi loa aku ke ino o keia mamua ae o na la pouli o kakou nei, a mamua ae hoi o ko Rusia. E akahele kakou, na lakou no e hana mai ka lakou, noho aku no kakou nana, a me he la o lakou ana no ka luahi.

            Imua o ka Ahaolelo Pi Gi o ka Poaha iho la, ua keehi ikaika ae o Kuhina Damona i keia kanawai hopea awahua, eia nae, malia he hookamaemae wale no nana. Ua olelo ae nae oia, he keu a ke “kanawai ino.” Ae, he oi io no a ke ino, a e like no me ke ino o ka makua nana ia i hookohi ae la, pela no e ino haalele loa ai ka hookaumaha ana mai i ka lahui. Nele ae la hoi ka maaa ae o na kanawai e ae a lakou i hana ai, noke hou no ua mau kanawai kakauha hou.

            O ke kumu mai nae o keia “kanawai ino,” mamuli no ia o ka hoea ana mai nei o kekahi poe kakaikahi mai Kanada mai. Iloko o ko lakou kanalima wale no, a oi aku a emi mai paha, ua holo e ka maeele makau ia lakou nei, no ka loheia he poe kakoo lakou mahope o ke Aliiaimoku. Eia ke hoohaluaia nei lakou a ke hokiloia nei ko lakou mau wahi i nonoho ai, ma Kapamoo a ma kekahi mau wahi e ae. Hu no hoi ka aka, kau e no ka weli i keia poe makaikai kakaikahi o ka holo imi hana nui ana mai nei ianei, a pehea nui aku ana la lakou ke hoea mai a oi loa aku. Ke oi aku no paha, oi aku no hoi ka makau, o ka hanawai okoa iho no paha hoi ka hopena iloko o na palewawae.

            Malalo nae o ka pauku hope loa o ua kanawai la, ua kapaeia na mahele o ke Kumukanawai e pili ana i ua kanawai la. A ke holo io, alaila, lilo ua pookoi la ma ke kanawai i mea ailolo ma na hana kakauha a hoimihala wale ae no paha a pau. E nele ana ko ke kanaka hiki ke hookolokoloia, oiai, aia ma kona aoao ke koikoi o ke pale ana i na kumu hoopii, a i ole ia, e paa ma kahi paa a haawi i bona me ka aponoia o ka hope. Ua nele iaia ke kuleana o ka hoopii no ka palapala kuu kino. A ina e ku ka hewa, e kipakuia i ka aina e no eono makahiki, a ina e huli hoi hou mai maloko o ia manawa, e hoopaahaoia no ke koena aku o ia mau makahiki eono. Ka aumakua unihipili, hookaumaha wale no hoi. Hele pela ua ino!

            Ua hoopihapiha hou ia ae no ka Ilamuku me na olelo hoonuinui no ke kipi aku o na poe aloha aina a aloha Alii i ke Aupuni Kuikawa, a no kona puni wale ana, ua papalua hou ia ae na kiai i na po i hala iho la a hoea loa mai no i keia wa. Aohe mea i ikeia no ua poe “anee alii popopo” nei. Pehea aku nei la na Pi Gi olalau a popopo a palaho wale, eia na ihu ke hoomaka nei e hio iho a loaa hoi ka haawina mohio.

            Ma ke anaina haipule haole ma ka Luakini o Sana Anaru i ke ahiahi nei, ua 23 paha poe i loaa ae ia lakou ke anaina laa o ke kaulimaia e ka Haku Bihopa o Honolulu, mai na kane a na wahine, he poe i hoomakaukauia e ka Rev. A. Makiuikoki. He poe hoahanau mua kekahi no Kaukeano.