Ka Makaainana, Volume I, Number 8, 19 February 1894 — "HUAI KA ULU O LELE." [ARTICLE]
"HUAI KA ULU O LELE."
Iwaeua o na poe kakiui palapala i na lioa'loha ma o uio ka uiauao miia ole. e hoikeia ae aua \ ke akea, o F. M- Ilaki aku nei kekahi. No laiu ; n\ri 4 nei no ia pakpala, a i kekahi hoalolia oua T\uuki._uati, Ohio, ke kakau ana aku nei, e lioike aku
auu v oia ua koauiu kc auauui k&kpa ilako o kekabi pai ma uku i kekahi o na lioopouopouo j a*puni lalau a haiuuni haalele | loa, 0 kekubi hoi no ke kaa o I ka hapaiuu o ke kuloauu koho baloia i ua oiwi pouoi o'ka aiaa I uei, oiahoi, he I wak 110 ko lakv»u wai\fa: mo ka j u*jle loa hoi i kahi oihaua ka . lopa 010, a n» hehikuia hol ua J oua wrt!wai a p«e Va!cpu.
E o!e faa haOle, pii ai na loaa 4 ka aiua a £a $1,500,000 o ka makahiki ma Whi linf'v o na "hookupa puaa a na oiw? ; & ok* lawelawe ana i kola 'hiiina da!a nui he ni'au.mi hoowalewule sa. Na ia mea ku i hoopnni i ke Alii »ne na pou iiioa a<> l.ilau*, he poe hoi i ake e kuioo ko lakou raau liina iloko o ka waihona 0 na loaa. Aua waha-a ae no hoi oia he wahine ake oiana kue ka ke Alii uie ka nele i na kalma alakai „ kupono, i inakaukau hoi e leome aku aia na hana ūihiu iloko o
ka īnanaolana' aha *he mea ia e
loaā mai ai o na nuina oi ae iaiA me.ka hiki ole ke kaohiia aku, rae ka nana oliiolu ae hoi 6 na maka ia wa like no 1 ke dala e okuku ae ana imnā o koua alo. 0 keia ae la ka ke kumt\ o ke kahulihia ana» a* e , hoea mai no ka ia mea, pela ka ma na loina o na mea a pau # a p.oina uae hoi o ūa o .Haki i koqa haku, i ka Oaa Miliona, ka m<?a naiia e uku nei i .ka auhau 01 loa aku oiainua o na poe waiwai. wa k®na aoao. Hookahi «o
manao ma keia, ua.pupule oia, no ka aūnamina nae paha hoi kahi . i na dala aqa iloko o Hui Alahao me Aina « Oahu. a i manaolana hoi mamuli o* ka hoihoi iiou ia ai ia mau dala ana i puehu aku la a koe weuweu ole. iho.
Oka wahine a Koleka ca kekahi i kakau palapala akīi nei } o, a mai laila mai nei i oili ae nei. Ma ia, ua olelo ua olele !a
i ka wa i lioea mua mai ai o ka lono no ka Pereskleua Kaliviiana knhua alakai no ka hoihoi hr>n ia ae o ke Aliiainioku, ua Hke ka ia me he kui ana na ka hekili. Eia nae, ua koa a .ua ua ikaika a ua lokahi ke Aupuni Kuikawa, a ua manao e kue aku ioa iele kue ia mai. Ua haalieo
ka oia, oiai 110 oia e naka aua. Aoie oia i līiki ke hiliuai pi o ko ka Feresidena manao 4 a e hoouuaia m&i hoi ua aumokukaua Amerika e k&ua mai i
poe Amehka o nei e paio a e pale uui uei ao ka aoao beui«!ele o k« lan&kila, ioe koaa hlliaai aia ka 'ahui Aiueiiku oie lakou» a mawalio ae o ke kalele aua ik« Akua» aia lakou uialuua o ia iahui e kauuui aku uei īui uiaka, » ka manaolana uo Uoi e pouo oiai aaa lakou i ka Ahaoielo, Na!o ole uo hoi ke auo o ka olalau & pulepule walt» a poloiei loa uo a like uie koun ano 10 maoli. Pehea ia k« kaiekaaku mauae uo keia o!o> h«wa atu a kaua wah-ue '
H< okoa la uo U#i ka kaia wiUiue li, ak.*. o k fc K.ui»u* uv hai kaiahi t
komo pu aku nei ma ia &no | hdna. Ma kana lioi, nui koua j mahalo i na poe hnahuiaiiia i Amerika ma Hawaii nei, a. 110 ] lakou ka ka olelo -a'na—he poe j onaoaa Bku i ke alohai»». No- J /Jaila A ma ona la i akaka lea loa [ io ai no ko ke Kuhina kulana ko kakou nei ninau, aua ' akakī» loa hoi kona kokua i na j hana a na poe pakaha a limanuP j kakauha i kailiku ai i keiā aina. i Aia kona kakoo ana i j iio^aa ilikea," aia kona mau rua- j nae pili hoomana me na welo j mikanek, a me ka maiiao launa maikai hoi o kana wahine, iiolaila, u? lilo paha ka hooko | ana i ke kahaa alakai a kona | Feresidenā i i»ea na kona opu e j biki ole ai ke uuxui- iho me ka I nele ole o ka halanalana hoo- j pailua ae. » j
O katoalii uo, hoi kekahi poe i palapala nui aku nei i o, a e like no hoi me ko , lakou ano kainalii no, pela no i kamalii ai na manao. Aka, o *ka oi loa aku 6ke ino a oae ka pelapela ma ka palapala ana, oia uoo Eihopa kahunapule poohina» Nana ka palapala i hoolahaia mai nei īna' Nu loka e iiapala ana i iia wahine Hawaii lehulehu, a he keu 1.0 hoi a ka hilahila olb. Aua manaoia no hoi oia ka holoholona nana
kekahi paīapala ēkaekā i hoopukaia mai ka nūpepa La o Nu loka, o īanuari 17 i hala iho la, e hapala ana i kekahi poe p'oo ohana o kakou aei, e laa o Wilimana, Ake a me kahi poe e iho a lehulehu wale. Me h« la ua ino loā ko ke kanaka hui ana n>e kekahi wahine, a
:nahope mare me ia wahine,, mamūa ae ona hana a kekahi
o ua poe welo niikaneie i nunui na keiki kamehai a mare ole nae i na wahine, aka, ahai nui āku la m ka i na wahiue haole <f uha palaoa." Hpokahi no haawina.kupoiio loa no nei me ka naia ole ae i kona hiohiona kanikoo, e peku hele ia oia ma ra alahui a « olowalu iike ae hoi na wahine Hawaii e hailuku .pohakuiaia a koe iki mai kahi ah<*.
NuiMoa ka pieua o tekahi poe kj jpti pololei ame na lala o na akaiiui malu a ka poai ona Pa Gi iiq ko Kolekaaka wae i iaa Ma o ka Papa Hoonaauao hou
mai waena mai o na poe welo a poe pili hoi i na m&mo aykanele mi ke koko, ka han&u ana/ka mare ana a me na launa makamaka aaa, a no ka pau hoi kaM o na oihana ia Ukou» a nele hoi na poe i eha ai naili a i papalua hoi make am ō na mamo mikanek. Ke pioloke a ke ohumuhumu nei ua poe la, a ko ai no ka mej.
i oieloia—aohe wa o na mikanele. e, n'ele ai. He, raea oiaio loa na hai e hooko \i m I.ana ekuoka, ana lakou,h<'i nali a o akiaki a nnunau .i ka muuou a poket>K*eo, ao ka neo a me ka hoka ka iwt paalalo. . A, 1010 !
Maalea iho nei*o Sara Damoria ako ole ia pilnahele ana o ke kauoha ana ak" nei i ka aina e, oia © Giwini, no ka mea, ua ne-
le ika oihana; eia nae hoi, ua loaa he hana na kaua puwalua» oia p W. 0. Atawata, aia ma kekahi kuleana , kakauolelo no ka Hale Dute. liaalele iho nei hoi ia kakou a hoi loa aku nei i Kaiuponi, a me hela, no ke oJa ole paha ilaila, ua mauao ola i ka puualua inaanei» a,ojakeia loaa o kahi hana. ōla wale uo ■■ .■■■ :, V ' ■ I ■:"■ noi ua auwa. .' i! - .. 'V Nui ka namunamu o na hanaiahuhu Pi Gi no ka haawi ana o iia mokukaua e ku nei ilōko o keia awa ,i ke ki pu aloha ma keia La Pule aku nei.
Me he la o ka mua lpa keia o ke ki pu ia ana i o kaKou nei ma ka la o ka Haku, lie hehiku a he kue maopopo ana hoi ia i ke kanawai o ka aina nei. Mai hiki no ina i waihoia ae kela ki pu ana aka Poakahi ae. He
hoike maopopo loa keia ' no 'ka hoowahawahaia o. ka hopponopouo Aupuni e ku nei. Hala ae la he pule holookoa, aohe mea uke Aupuni i oni. ae no ia mea i hanaia. Auliea ka hoi ka loea pookoi o keia au oehaa ?
Oiai hoi, ua haiawai aenei ua Pake, oka na lapana j>aha hoi koe, a i ole ia, o 'na Pukiki, no ka mea, he Aupuni hoi keia j kukuluia mamuli o kekahi halawai makaainana, a oka na ahahui malu mea e olelo ai ka 'na Pi Gi e hooiohe ai. He uiau momoku keia e 'hoopu nei i ka ula o ke ahi, a na ke au no paha, oka 'mauawa e .lioeueu ae. Aoie 110 he mea uui loa a lapala|)a $e na alelo ahi ula, a o ka paha auauei ia nana e anal aku a pau loa i ka lilo i mea ole. O ka, la man xio ka hana ae, a <> ka kakou uo hoi ka hoopue mahe a uaua aku.
Eia k< paoe niii uei na koo q na Pi Gi lakou iho. Kue ke Kalahu i ka Llgl t ka Ligi i ko Katabu;lana elua i ka ah|ahui raa!n a r*a Olelo E, o lakou oko!u. a me na Pukiki ole wi|iē, i hoopaeia unn tua K€ ano h« limahana i ka' Ahakuka ū me ua mikaneīe, a mu ka hopenu o u». mikaneh 1 no ke kau aua maluu* s Tna ē hoolohe o!o ka Ahakuka i, ka !oo p na iuui, ua ole uo a»puu, na ma!ihini a pe!a almla, nui <3 a e kiola !oa i T ia i kioua
| iou. Aia, ke Aupuai oaa kuj laua kupilikii toa, a īne be la o j .na ka.Lo«.k.u wo keia uo ko lakou j hiolo aku, a na lakou no auauei j lakou e. iuku»ibo. "0 na poe a i na akua i aloha "ai, o ka lakou no/auau&i. ia e lioopupule mua ai." Pela paha auanei iakou nei.
im.ua'| o ka Ahaoleio Pi Gi o ka.Poab.aiho. la i koHoia ai o F. M, Haki e 14 l>.alota i Kuhina oo ko tia Aina E, mamuli o ke noi aka Loio Kuhina. Mahope iho ua kauoha aku ka Peresidena ia Kikila Balau.nu a me lanua e alakai aku ia Haki a kona noho
Kuhina, me'ke-kuku o na pop a'! pau iluna. A ma'mua ae nae hoi o ke koho aua, ua hoike aku 0 Haki aole oia he moho no ja kulana, koe wale no e hiki no īaia ke lawe ia kulana no ka mauawa, a, ke pilikia oia i kana | 'hana ponpi iho, alaila, e hiki no iaia ke waibo aku, oiai, he lawe , manawa w T aie na koua. 1 ka P'oalima nei p Haki i lawe ae ai Ika hoohiki oihana iuaua oka Lunakanawai Kiekie, e hoohiki paa ana oia e kakoo i na Kahua alakai kumukanawai (|iole i ke Knmukanawai) a nie na kana-: wai o ko Hawaii Paeaina, a e hooko pouo uje ka ewaewa ole i na hana pili i ua knlana la. Auwe no ka hoi e !
Ma ka hoike helu a ke Kuhina .Waiwai o ka pule i hala iho la, ua īkeia jua lilo he $10,000 o ua bona Aupuni, a he $200 ka hoo-
lilo no ia. Ke pii nei no hoi ka huina nui o ka aie a ua loaa aku la he $3,396,459 87 i neia
wa. A he tausani no hoi aoi aku na dala i koe, piha pouo ua lilo o ke Aupuni kuikawa i ka huina o $200,000, oiai, he $108,242.83 na huahelu pelolei. Eia no ke aiheunu uui nei i na loaa o na Aina Leialii, a ke aie no hoi ia aaa ko īnakoū mauao ana no ke Aupuni, Ahsa la pau keia mau uhaai wale aua? Aia jpaha a iumai nui ia iloko o ka lua meki m&u loa! Ke neenee mai nei ia mauawa.
0 kekahi o na 'kauka huki mho, oia o kekalu uu hma 1 o, e palau ak\t aua uo ko kc Kamepiomi hailēlē'ana mai 1 keia awa māmua aku nei (Pekouiaha !B§S) no ka hoomaAmaa kiki pu tna ka moaua a holo loa aku «o Maui, he hoomeamea wale no ka ii*> aka» o'k» manao maō]} !:& ola holo ana» mawaho ae o ka
koouiaamaa, oia uo ke aua a hoomaopopo i na kulaua a pau o na Fi Gi, A o ktkahi uo hoi, HO ka inaeao o ke Kuhiua l&n Mnia e h<*ki i ka hav o koua 4upuui # m*i i keia «iua U Aln, a hoo-
lele mai hoi 1 na koa, Nani wah ! no ka hoi keia epa ana aku nef r a " keia #ahi olalaii a hoolahāia. i ae la*. me ke akaka <tfe o ka oiaio ! o karta mau mea i olelō epa aku | tiei, Ma ka hoohai wahine a | me ka paikaūo, ka oi, a itu |no ia mea kana i kamaillo ai; i pono loa, aohe olelo aha. r • —- . ' | Ēkolu naau inoa i onouia ae i imua o na loea m&iluilu i ka» Poaha ?ho la no ka hoopiha ana i ka hakahaka mamuli o llaki tik> aua i Kuhiaa. oia hoi ka moho a na ahahui, o 4 Piliki Wilihema a me Maka P. Lopikana. He mea maopopo...mainuli o na inoa e ae i waihoia aku la . j mavvah>> ae o ka na ahahui»,.e hoao aua ka Ahakuka e keehi
ihn ma na kaniai o ko mau koo, a e lilo ana lioi i ao lakou e pioloke ai. Heaha ia hoi ka hewa o ia, aia no ia lakoa raai, aohe a kakou hana waie aku i ka lakou.
Mai inaliu mai ina epa a ke Kuokoa no ka mea kakau Mr. Kale Nodahofa, o ka nupepa Ahiilono o Nt/ loka. O ka palapala a ka wahaolelo pahemo liula i hoolaha ai na ua mea kakau f ljt, aohe o makou Minai,
no ka mea, aole ua hoa'loha la
he lolelole wale, Ke hilinai nei tnakou aole oia i Joli ae mai kona k«lana m,ua. A ine he la na na poe hoohuiaina no i haku wale iho no i kela palapala i mea hoohapala wale aku no iaia, i iooia ai oia e ka lahui. He lalau keia uiau epa wale aua.
Iloko ©ke kaeua nui aua o ke Kalabu Hoohuiaiua ua 6,000 a keu aku ua iala a puui ka Paeaiaii nei, eia uae hoi, ma ka halawai wae moho &. o kela po aku uei, he 600 piha wale uo ua palapala kuleaua L hoepukaia iloko o eha la, a i ke Alii Kuuuiakea ka I piha ka 600. Auwe ? ole lea no ka hoi!! Ait* la ka hoi ibea kela heluna nui a lakou i kaena ai ? Oka mea hilu loa nae, ua hoole o Kunuiakea ike kahi haakei a ka aupepa pahenio alaula, a U4 pau koua uoho lala uu ;a ahahui, a i &e wale uo oia iuamuli o ua kuiiikuhi lalau wale ia. Hoka!
I nehhiei iho la i halawai ai t*a F«kiki i hoopae limaha"* u m«i, lea hate paikuu hao e pili !a i ka Halokoi\ n he ku«
ttDop#po loa hoi i ke kauawai Sabati o ka aiwa uei. 0 ke kumu o ia akoakoa ana, oi& no ke kakoo ako i ka Ahakuka e hooholo i keU kanawai kue a laikini i & o kekahi us hoi e kapae loa a« i ka uoouo» tna i n& koi haakoi a ka Ligi * liloo lakou ka waha i&aua iuili uiaau i>ih kaiauina. a o ka gi loa • hooluo a « bvOoliuialiuaa Umi ia aku uo .iiuu i« lakou. Va aUIo
mUa lim no !%k* iVn i>< !'«a* ®ad n#i t » j o)f ia, i k«jiH ji(» f kt noonno Hi#.i i n* m«« « puU ikn ui i i*o nn l'ukiki MiiO(iO. Fj j n i kftjonka !a nt «no pioloke ō k*iM mu» Aku paha hoi i.u (apiiua • halaw.ii kokft ana. A k' ohfo ii nti k« innono ne! k« * onobi «k« i k»' mnh» a *» kuiou «ku boi »u p<*o « e alu «e i k# moho ♦* ka >»0110 a ki poai Pi Ot. oih o Maka P. lxi|>ik*t>«». 'la' lakoii 'mal'uo ia ■
Us kuhiia «ku o .Alnpaki Kaole* na« t k« nn olelo »ole loa keknhi Īiīio!» e ii*«r« h"U «nii i kēkahi k/nk HKwaii idh k«i! »īiii4 *ku, mo ka moi», ua ik@U o»ni ks !« 17 uihi o lanu po«« ino wiile no ua « p iO. Ina pal« io t na •knk i kiiliiko no kotm īiipUWale, « «ole uo e j»oh >Un Hawaii. 0 l«ko i .i haole no ka i ka lapuwnle, he mahuka a hāale!e i na wahine me ua keiki, a he pakaiui a aihue lioi 1 keia aina