Ka Malamalama Hawaii, Volume I, Number 11, 15 July 1898 — Page 5
5
Na Rula o ke
Ola Kino
[Hoomau ia.]
HYGIENE.
O ke ola kino, heaha la ke ola kino? Eia no kona ano maopopo loa, oia no ke ola a ke Akua i ha iho ai ma ka pukaihu o ke kanaka, oia ka ka Baibala i hoike mai ai ia kakou. Ma kekahi ano hoi, o ke ola kino o ke kanaka, oia no ke EA a ke Akua i haawi mai ai no ke kanaka, i hiki ole i ka naauao o ke kanaka ke hoakaka, i kokua ia hoi e na mahele nui o ka ea, e like me na mea i hoakaka ia ma ka oihana ike o ka huli ano (chemistry) a i kokua ia hoi e ka ai e ola ai, a e ikaika ai ke kino, a i kokua ia hoi e na lau nahelehele ma ke ano he laau, i mea e ola ai ke kanaka iloko o ka wa ma'i.
Ma o keia mau mahele la, ina e malama ke kanaka, alaila, pono ua mau mea la i kapaia he ola kino. Ua olelo ae nei makou ma keia hoakaka ana, "oia no ka ea a ke Akua i haawi mai ai no ke kanaka i hiki ole i kona naauao ke hoakaka," oia maoli no ua ola la—ke ola hanu a ke kanaka e pauma nei iloko-iwaho o ke kino i kapaiahe hanu a he hanu ola hoi ma kekahi olelo a kakou.
He oiaio no, he ea wale no ua hanu la a kakou e olelo nei, aka, pehea la ke ola ana a me ka pili paa o ua hanu la iloko o ke kanaka, me ka loaa ana o na pomaikai e ae mawaho, mai loko mai o keia hanu ola o he kanaka, a kakou e olelo nei mai ke Akua mai, e like me ka naauao, ka ikaika, ka manao, noonoo ana, o keia na pono pilipaa i hoopili mua ia mai me keia ea, i kapaia he ola pili pono i ke kanaka.
O keia ka like ole o keia ea i kapaia ka hanu, mai na ea e ae nana e kokua mai nei ua ola la o kakou o kanaka, aka, ma keia wahi, he mea hiki ole i ka poe naauao ke hoakaka mai i ke ano o ke ola, e ike ia ana no kona mau mahele ma kekahi ano, aka o kahi i hoopili ia ai kela hanu ola a paa iloko o ke kanaka, a me na pomaikai i hoopili pu ia mai ai me keia ola, e pili pono ana i ke kino o ka kanaka,
Nolaila, ma keia mau hoakaka ana a pau, he hookahi wale iho no mea nui iloko o keia mau mea a pau i hui ia, a hooia iho iloko o ke kanaka i mea nona e ola ai, oia keia:
O ko ke kanaka malama pono ana i ke ola hanu iloko ona.
He mea maiaai no ke haawi ia ka ninau no ka ninau penei:
Pehea la kakou e malama ai i ke ola kino? He ninau waiwai ia, no ka mea, oia ka mea nana e wehe ae ia mea a hemo, no ka mea, oia ka mea nana e wehe ae ia mea a hemo no ka hoomau ia i keia hol use
He Pono e Loaa na Agena a
Komisina Kelepa
No na Kanaka Hawaii
HELU 3.
Eia hoi kekahi mea e pono e hoomaopopoia e kakou, mai mua mai a hiki i keia wa, eia ka mea maa mau ia kakou, ina kahi poe o kakou e lawe mai ana i ko lakou mau waiwai i Honolulu nei, me ka hana nui no e hana ai, oia hoi he uku okoa ko na ukana a mau holoholona paha, he uku okoa ko ka moku o ka mea ukana, he uku okoa ko ke kaa ukana a hiki i kona wahi, ka malama ana me na lilo e ae o kela me keia ano, hui pu me na lilo o ka mea nana ua mau ukana la no ka noho ana o Honolulu nei, ke hui ia keia mau hoolilo a pau, ua lilo ka waiwai io o ia mau waiwai kalepa a kakou i mea ole, nolaila, ua poho oe ka mea waiwai.
I kekahi manawa, mamuli o keia hemahema i loaa ia kakou, oia hoi ko kakou nele i ka Agena ole nana e kuai i ka kakou mau mea kuai ma ke kulanakauhale nei. Eia hou i kahi wa, ina e makemake ae ana e kuai na kanaka o na kuaaina i mau wahi ukana, a i kahi mau mea e ae paha a lakou e makamake ai, e ake no lakou a holo kino mai i Honolulu nei, e noonoo no hoi kakou ke nui la no hoi kou mau lilo o ke kau ana mai ma ka moku, ka noho ana iho o ke kaona nei, a me kekahi mau hoolilo e ae, ina paha he Agena kalepa ko kakou, ko na kanaka Hawaii ma Honolulu nei, alaila, he kauoha wale mai no kau iaia, a o ka uku ukana kau e hooili mai ma ka leta me ka uku komisina.
Eia hou kekahi, e lilo ana keia kanaka i mea nana e huli pono i na mea a pau a kakou e makemake ai me ka makepono, oiai e lilo ana ia kanaka i mea launa me na kanaka kalepa o kela a me keia ano. O keia kekahi mea maikai ke hoohana a kukulu ia ia oihana no ka pono o kakou na kanaka Hawaii ma ke kapitala nei, ke kikowaena o ko kakou mau waiwai ma ke ano kalepa.
O ko kakou hilinai wale no, aia no ia mamuli o ko kakou hilinai ana maluna o ia kanaka a mau kanaka paha, me ko oukou kakoo pu ana mai nae mamuli o ka hoouna ana mai i ka kakou mau kumuhana, a o ua mau mea la, oia no na mea a makou i hoakaka ae nei maluna. Mai hikiwawe kakou e olelo iho, he makehewa ka hilinai i ke kanaka Hawaii, no kekahi mau mea a lakou e makemake ai, na keia mau Agena ma Hanolulu nei e hoouna koke aku i ka wa pokole, pela no hoi me na lala e ae o na ahahui kalepa e pono ai, e like me na halekuai, he mau Agena ko lakou, kekahi poe kuonoono o na haole a me na Pake e noho ana ma na kuaaina he mau Agena wale no ko lakou, oia hoi, ua hilinai lakou ia lakou iho ma ke ano lahui ponoi, e like me ko na haole hilinai ana i ka naole, pela hoi na Pake i ka Pake, na Iapana hoi i na Iapana, a pela hoi na Pukiki i na Pukiki, a pela no hoi kakou e hilinoi ai ia kakou iho ma keia ano oihana.
Aole i pau.