Ka Lei Rose o Hawaii, Volume I, Number 10, 30 June 1898 — Page 5
5
No na Olai
A ME NA
Luai Pele o ka Honua
Mamua o ka M.H. 78, o ka hu ana o ka luapele o Vesuvia, aole mau mea i hoike ia mai. Aia malalo o ka mauna o Vesuvia, malalo iho o konamau poai kapakai e huli pono ana i ke kaikuono nani o Napela, e ku ana na kulanakauhale nani o Stabie, Herculaneum a me Pompeii, a e ulu ana hoi na malawaina a me na hua ai he nui wale, e pii ana iluna ma kela me keia aoao o Vesuvia i aneane hiki aku i a waha o ka lua, ua paa wale no i na mea kanu.
Iloko o ka M.H. 63, ua hiki mai la kekahi olai ikaika loa nana i ulupa a hoohiolo i keia mau kulanakauhale, a na ia mau kauhale poino i uhipu iho i na kino ola no ka make me ka hoeha ia, i komo pu me na holoholona a me na waiwai i hoopoino ia.
O ka hopena no keia mau poino, ua emi a meha loa iho la ua luapele la o Vesuvia, aohe mau mea hou nana i hooulu mai i ka makau me ka hopohopo iwaena o na kanaka e noho ana maloko o na pa pohaku mabala o na kulanakauhale nani.
Ma ka la 24 o Aug M.H. 79, ua ike ia aku kekahi punohu uwahi lehuahi pele i ka oili ana ae maluna o na mauna, a o Elder Pliny [luna kahiko Pliny], oiai oia ma ke ano he luna nui maluna o na aumoku kaua o Roma, no kona ake loa e ike maopopo i ke ano o keia mea kupanaha loa, ua lele aku oia iuka o ke kulanakauhale o Stabie a awiwi e hiki i kahi kauhale e noho ana kona hoaloha o Pomponius ka inoa.
Ia po ana iho, oili ana he lapalapa ahi me na maawe o ka manamana alelo ahi ma ka aoao o ka mauna, ia wa hookahi like no me hune-ua eleele la o ka lehu, ka pohaku, a me ka ua i hoomaka mai ai e haule iho me ka ikaika a me ka hikiwawe.
I kona ike ana e aneane ana ua wahi kauhale la e hoopoino ia, ia wa no o Pliny me kona mau hoa i lalau aku ai i na uluna mai luna mai o na moe a pale iho maluna o ko lakou mau poo, oiai na pohaku e helelei iho ana me he paka ua la ka nui.
Ua holo lakou me ka mama, me ka manao ana e hiki i kahakai no ka moku mua o kona mau aumoku, alaila, pau ka pilikia. Mamua ae o ko lakou hiki ana i kahi e pakele ai i keia mau popilikia, ia wa no oia i haule ai ilalo o ka honua a make, mamuli o ka ikaika loa o ka hohono ea pele.
I ka wehena kakahiaka iloko o ka pouli o ke aumoe, ua paa pu ka la me na huna lehu e lelehune ana a i hui pu ia me ka hohono kukaepele. Iloko o keia pouli nui, aia hoi, ua oili mai la ka malamalama a hoea mai he nanaina ano e a oneanea loa. O na kulanakauhale nani o Stabie, Herculaneum a me Pompeii, pela hoi na kauhale, na mahinaai, na malapua nani e hoopuni ana i ka mauna o Vesuvia, ua pau iho la keia mau mea a pau i ka nalowale, ua kanu a uhipu ia me na haneri tausani o na kanaka lioko o ko lakou mau kauhale iho. Ua oi aku mamua o 1600 na makahiki, aohe wahi nanaina iki a wahi hoailona la hoi o keia mau kulanakauhale i loaa.
Iloko o ka makahiki 1753, oiai kekahi poe e eli ana i punawai, aia ma keia eli ana, ua kupono iho la ka eli ia ana o keia punawai maluna pono o kekahi hale i manao ia he halekeaka, a oia no kekahi o na halekeaka o Herculaniam.
Mai ia manawa mai, he mahele nui no o ke kulanakauhale o Pompeii aohe i uhi pu ia, ma na hiohiona a nanaina, me he mea la no ka hikiwawe loa o ka haule ana o ka lehu me ka pohaku i ka wa hookahi i hui pu ia me ka hohono kukaepele, ua nui ka poe i make iloko o ko lakou mau hale ponoi.