Ka Lei Rose o Hawaii, Volume I, Number 9, 15 Iune 1898 — Page 10
10
KA MOOLELO
O KE
Kulanakauhale o Lahaina.
I kakauia e Hon. Daniel Kahaulelio ,
Ka Luna Kanawai o Lahaina.
A i kona ike pono ana i ka momona o ka aina, ua loaa iho la na hale aikane a me na hale hoowahine, ua huli hoi koke aku la oia i kona aina hanau ia Keoneoio, a lawe mai la i kona makuakane, na kaikuaana, kaikaina a me ka ohana a pau, he 10 ka nui maluna o na waa, a noho malihini iho la ma kahi no o ka Mea Hanohano, ka Lunakanawai D. Kahaulelio e noho nei, ma kahi i kapaia o Makila.
Ua noho a hookamaaina iho la lakou ma ia wahi i ka M. H. 1824, ua like me 74 makahiki i hala ae nei. E na makamaka heluhelu o Lahaina, ka aina momona hookahi a'u i lohe, a a'u hoi e hoike aku nei i hui pu ia me ko'u ike maka no na makahiki he 50 a oi i hala ae nei. A penei e maopopo ai, aole e ekolu kaulahao mai kahakai mai, e ulu ana na loi kalo nunui, e hele oe mai kela pea a keia pea o Lahaina, aia na loi kalo e ulu ana mamua a mahope o kauhale, he ulu ko hoi me ka maia, na mala uala, na mala uhi palau, na mala ipu haole, ipu pu, kulina, akaakai, ka'ukama, pina, papapa, ipu pu, ohia, a pela aku, e uhi paa pu ia ana hoi ka aina e na kumu ulu, e ka ulu niu, na ko aki o ka wa kahiko o kela a me keia ano. Mai keia wa a hiki i ka wa eono, oia mau no ka momona o ka aina, e piha ana no me keia mau hua ai i hai ia ae la maluna. Aole au i lohe iki, he mau huaolelo no ka auwe, e i ana la hoi, ua wi o Lahaina, aole loa!
O ka oi loa aku o ka puni a na malihini, o ke kukui inamona, waipahe a momona ke miki iho oe me kou mau manamanalima waliwali a palanehe, he keu aku a ke kuhikuhinia.
O ka Lunahooponopono o keia nupepa kekahi o na keiki lalawai a kupa o ua kulanakauhale nei, a makou i holoholo pu iho ai i ko makou mau la opio, me na keiki lalawai e ae o ua aina la, i pau aku i ka hala ma kela aoao, he 40 makahiki i hala aku nei mahope, oia kekahi hoike oiaio o keia, a me na kamaaina kahiko e ae a pau e ola nei o ka aina, aole oia wale no, o kuu mau kaikuaana a me kuu mau kaikaina, i komo i ke Kula Nui o Lahaina-luna mai ka makahiki A. D. 1840 mai a ka makahiki A. D. 1863, o lakou kekahi poe nana e hooiaio mai i mai i ke kulana momona o ka aina o ke kulanakauhale o Lahaina.
He 2 mau mea nana e hoike maopopo aku imua o na malihini i kipa mai e ike i ka nani a me ka momona o Lahaina ia au o ka aina i hala kau. 1. Aia mauka iho o ka hale makeke kuai i'a, e pili pu ala me ka hale ipukukui, he loi kalo nui no na 'lii, o Apukaiao kona inoa, a mauka aku o na hale inu ti, he loi kalo no ka Moi Lunalilo i hala, o Loinui ka inoa a o ka oi paha keia o ka loi kalo nui hookahi o Hawaii nei, a he loi kalo iho na ke 'lii Lahilahi, e pili pu ana ma kahi noho o ko oukou mea kakau, i like no ka nui me Apukaiao, he mau kapuai wale no ke kaawale mai ke kai mai, a kahi a keia mau loi kalo i ku ai, aia no hoi na Amaama a me na Anae, na Awa, na Aholehole, na Oopu a me na Opae ua e holo ana iloko o keia loi kalo, ua hele a momona.
I ke oo ana o ka ai, a manao e ho- a imu, ua makaukau no ka i'a, eia no imua o ka ipuka hale. Mahele 2. He mahele ano nui loa keia o ke kulanakauhale o Lahaina.
Aole i pau.