Ka Lau Oliva, Volume IV, Number 12, 1 Kekemapa 1874 — Ke Ola o ka Lanui. [ARTICLE]

Ke Ola o ka Lanui.

[ He ninau nui keia e lohe ia nei iwaeaa | o kaaaka Hawaii, i oi aka ke ilio ia mamua o ko na au i hala, —o ke kilmu e ulu hou ai keia lahui. Iloko o keia au o ka Moi Kalakaua, ua ulu nui ae no hoi ka manao o ka Hawaii Ponoi mamuli o ka lohe ana i kona mau manao hoolana, e pili ana i keia ninau, a me he ala o ka mea nui keia i kona naau, ke ola hou ana o kona lahui pouoi. No keia kumu no hoi, ua ala mai ka lehulehu e noouoo pu i na kuinu e ulu hou aku ai ke ola o llawaii, i hoike ia ma na hana a ka poe alakai e hapai nei ma na halawai uo ka uoonoo ana no ia mea, a i loheia ai ka manao o keki me keia mea manao. Aole no hoi ma na hooulu lahui wale ka ioheia ana o na ©lelo pili i ke ola o ka lahui, aka, ina e hoomauao ka lehulehu, e ike ana no anei lakou o na olelo mai ke kuahu o ka Haku kekahi i waiho ia mai ma ke ano ao i kumu hoola no ka lahoi. No ka wohewehe aua aku i ko makou manao e piii ana i keia ninau e loku nei iloko o ka puuwai o ke kanaka Hawaii, a mc kona mau makamaka aloha io iaia, he ka hoi ana aku o kakou a e hookolo mai mua mai, ka wa hoi i hooniaka mai ai ka make e ale aku i ke ola o ka lahui, a oi aku mamua o na hua e hoopiha ai ia hakahaka. Ua hoomaka mai ka emi o ka heluna o keia lahni mai ka hiki mun ana nuu o na maliluiu mai na aina e mai. He oiaio uo, e emi aua no koia laliui i ke kalū mauawa i na mai ahuiau a na kaua i ka wa kahiko, aka, i ka mao anaae o ia mau kumu hot>pio ola, ua j>aa no ka hakahaka i ka poe e uiu tuau aaa mai ua pohaka o na makua o ia wa». Ua olelo iho na makamua o na aina e, o ka aui o keia lahui i ko lakou maiiao he ime he 400,000, a me he ala no boi h« oiaio no ka mea i hoike la e lakou, iua kakou o k*ia j manawa e hoomaopopo i na kahua kalii i j noho ia e na kauaka oia wa, a ae na olelo j

Qoike a ka poe i lohe m&i ka waba o ka ike Kp, £ like me ka makoa i hai ae la ana, ua emi mai ke ola o keia lahai ĪBiai ka wa i hehi mua mai ai £e l&uai o ka malihini i ko kokou aina inea keia i hlki ole ke hoole ia, a iaa ke kanaka e haka aku i ka inoolelo o ieeia la* hui iioko o ia manawa, e ike nO aoei oia 1 ka oiaio oia hoike'na. Ua hiki mai ka malihini i ko kakon aina nei, no na hana kupono no a hiki ole ke hoahewa ia, no na kumu i ae i& e ke au o ka malamalama, o ke kaaheia ana i na wahi a pau o ka honua nei,—he pono no hoi i ae ia aku. Ua hiki mai lakou i ko kakou wa e noho ana iloko o ka hemahema nui, a me na hana oka noho'na hupo. Ua p£Se mai kekahi o lakou me na manao aloha, a ua hoomaka aku e hana i na hana a ka makamaka aloha e like me ko lakoa ike he po--110, a ma ka lakou ao ana ua hoohamama ia aku ka ipuka no na mea a pau i oluolu a i makemake e kipa mai io kakou nei.

Mai ka hoomaka ana mai o ka malihini e kipa io kakou nei, he elua ano o ka poe i hiki mai. He poe i lawe mai ika malamalama, me na manao kokua ia kakon ; e ao mai i na ike e loaa ai ke kulana kiekie o ke kanaka, —oia hoi ka noho'na naauao; 0 kekahi hoi ua hele mai io kakou nei no ka imi ana i pomaikai no lakou iho, a ua hui ia me keia ka poe i kipa mai ma na moku. TJa maopopo no hoi i na mea a pau na hana a ka poe i hele mai e alakai i keia laliui i ka naauao, a o kahi pomaikai i loaa ia kakou i keia wa na lakou mai ia, ua alii aku lakou e pale aku i na ino a pau 1 hiki mai io kakou nei, aka, aole i paa. He hoola ka lakou hana i hiki mai ai, i ka uhane makamae o ke k&naka a me kona kino pu no hoi kekahi, a ina e hoolohe r keia iahui i ka lakou mau olelo ao, ke i nei makou aole e kumu na ino iloko o keia iahui, nana e omo nei i kona ola.« Aia mai loko ae o ka poe i hele mai ma na ano e i hoolako i na mea e ale nei i ke ola o ka lahui, oiai lakou e noho pahemahema ana ia wa. "Ua hele mai ia poe, a ua lawe mai i na hana kupono ole i ka nolio'na maluhia; ua hoopae mai na moku i naino nana i lulumi iho i keia lahui i ka make; na lakou na hana hoohaumia i laha ai na mai ino loa a kakou e ike nei i keia wa, i i hele a kawowo i waena o ka lehulehu; na lakou mai na mai e hoopiha nei i na halemai, i kumu a hua ae he mai lepera, a e pua liilii ae nei i keia wa, a kakou e ike maka nei. Ke olelo aku nei makou oka hana uhauha, hoohaukae, a me na liana e »e e hoohaumia ai i ke kiuo o ka Hawaii, i hana ia e- keia poe, oia ke kunui i īoaii ai na mai ia kakou e make nei keia l:\hui, e hoonele ai a e lioonele nei hoi i na puhaka i manao ia e ulu aku ai ka lahui. Ke hoomanao kakou i na kau ulumoku o na makahiki i hala, o keia kulanakauhale, o Lahaina, o Hilo, a me na awa kumoku e ae.

oia na kahua n:uia o umo ruai i na pua nani o keia lahui niai na palena o ka aina, mai Hawaii a Niihau, a hoolilo iho ia lakou i moa ole, ā i ko lakou hoi ana aku i na home o lakou, ua hoi aku ka nui mo na anoano ino o ka make a hoolaha aku i waena o ka lahui. He nui na kaikamahiue kino maikai i hiki mai i keia mau wahi i hai iaV la, a ua hoi aka iloko o na malama pokoie nie na kiuo mai a waiho aku ua xm makua e huna, a o ka poe i j>akele mahuna a<\ na iaki>u na hua mimino o-na wntiw;Ui a kakou i ike Un> ai ma k<>i.t mna aku nei, K Hawaii! a la e ola ai ka lahui, a o mau ai kou noho ana mawaena o na aupuui, he inuli no lakou, ke mau keia iuo t Ho ni;ui kumu e ae no kekahi, aka, o k«a no ko kumu nui nana i moni i kou ola a hiki i keia n\attawa, a akahi no a ikaknn maL MamuK o na 100 ao, na «la kai 3 me na pale % ko kskou mau makua attsiona e apuopue nei oie na ino, ame ui h«na ahonui hoi a ko kakoa aapuni e hana mau ana no ke ola o ka lahui, ua ane pio k» holokiki o ka makv, a me ka ulu

nui ana mal o &a ino iwaeaa o kakoo, */ ke ike nei m&kon me ka naaa haaoli i ka yaa ana maLona pua mphala %a, e hoolnn ana i aole $bi e po loa. (Eka ana na IQ6| e pili 'aft i keia Ino i hoAb || 'ia, he mea nni p ia. akKe lohe mp ana no oakou raa na <Jlcro no īna na awai o na halepule i na ino, ina hoowalewale e hoopoino ai i ke kino a*me ka ahane, a o ka laau e ola ai o kekahi, oia no ka mea e ola ai oiaua a elua—s)ia hoi ka hoopono— e hoopono ka makua, a oia no ke alakai o ka ohana, a e hooweli a\u i na ino a pau. Pomaikai wale ka ohana nona ka makua naau hoopono, akahele a hoohaahaa, Me ka ike noo ke kanaka i keia maa ino, a me ka lohe no hoi i na olelo ao no na poino e loohia ana iaia ke hoomau aku ma ia ala, ua hookuli no oia, a ka i ke oia oke kino. Na ka piha oka naau oke kanaka ika lealea a me ka hookano, ua hoolilo oia iaia iho, i kana wahine, i kana keiki, i mea e lawa ai kona mau iini kupono o 1 ?. Na kana mau hana i alakai aku i kana wahine a me na keiki e hahai i ka hewa. Ua ulu mai iloko o keia kina hookahi na poino he lehulehn wale. Pela aku no hoi na keiki i ko lakou wa e kanaka makua ae ai. No ka nui o ka makahehi a me ke kuko o na naau o ke kanaka, ua kumakaia oia i ke kapu a me ka maluhia o kona home, a ua puni wale aku oia 1 ka hoowalewale e imi mai ana e pahele aku a hoohaahaa i ka nani lua ole o ka home makamae, Ua kawowo keia mea iwaena o keia lahui, a no ka maa o na keiki i keia hana a na makua—ua hahai aku no lakou ia hana a hiki wale i keia wa, a he mea ehaeha i ko makou naau ka ike ana i haumia a ka mamo e ulu ae nei. O keia kekahi ona }K)i»o nui e hoopoino nei i ka ulu ana o ka lahui, aka, he ino pau wale no i ka holoiia mai ka naau ae, ke ikaika ka manao e hoopono i ulu aika lahui, a i 'pomaika ai ke kino a me ka ohana.

Aia ka ulu o keia lahui—a oka wa kupono keia—aohe he manawa i koe, —a kupaa oia ma ka pomo, a na ka manao hoopono e alakai ia» ma na hana e loaa ai iaia na pomaikai o ke ola kino a e hoolaupai aku ai i ka aina i ka lahui nona na uhane maikai a nie na liopena maemae, E holoi oia i na wmnao knko hewa a pau, a e hooikaika i na mea e pono ai kona kino ame kona ohana. Ona hana eae a pau no ka hooko ana i ko kakou iini, he mau laia kokua wale aku ir> ia i ke kumu nui e 111 ii ai—ka " noho*na hoopono." E ka Lahui Ilawau, aia no ia oe kou ola a me kou mako, a ke ike aku nei mnkou i keia wa i na hiohiona hoolana manao—ke mau nae ka iini oiaio o ka poe e hoahiala mai nei ybeia hana ka hoouiu laliui. \Slalo o ke konO ikaika ia mai e na hoa*U>ha e ma&lo iki aku ma Kapalakiko no ka pomaikai o koua ola kiao, ua haalele iho ka Re\\ H. H. Paleka ia Hawaii nei inaluna o ke kiapa IK C. ma ka Poaha la 26 o ka mahuia i haia, a liuli hoi koke mai no.

K ka poe heluholu mipep&, m\i h<x>|K»ina i ka n*n* ana ma kokahi mau koliimu o ka kakou pt*pa o koia m&hina, noua na knknlu minao i kapaūi, *; Hawau lini lava," » nif 44 Kt» oU oka Uhui/' K n*ua a * hoomaopopo i km io o na mea a p&u i IkhU ia wai k» mna & ka hoj*>.

f Ke haawi akn nei makou i na eua- ! halo piha ino ke kaena ao i na maksain*nA , o IOBR, Hawau, m» ko Ukou Ulo ana i , holn eknhi ma na h*na maiuwaka. Mo | k« kokua ole ia'ku • ko wahonei. naloki* j hi ao lakoa ma ke kokua manavalea i na , vUia i aneam» $3,000 no k« kukulu *> i haio- | kula kaikamahine no ia wahl Ile hana ! keia \ ka i ka mahalo ti«i ia, he kia boomaoao ia m> ko iakon m*u puuwai aioha, ao k» lkieeastw ia ima o«»« kaikamahine au Āa kaia, kalMia »no na ia e na makaai* nana Haawaii, uo ka pomaikai 6 ka Lahoi nawmii