Ka Lau Oliva, Volume IV, Number 11, 1 November 1874 — HE MOOLELO KAAO NO KE KEIKI ALII IULESIA NO KA LAHUI KAULANA O NA AU I HALA MA HELENE-ME KANA MAU KAAPUNI ANA I NA AINA MA KA HIKINA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO KE KEIKI ALII IULESIA NO KA LAHUI KAULANA O NA AU I HALA MA HELENE-ME KANA MAU KAAPUNI ANA I NA AINA MA KA HIKINA.

MOSUII4 1. O E moolelo keia e hoike ana i ke nno o na kaahele ana a a ine kona uiau ukali, oiai lakoii e Kuli hoi ana mai Kiiioe mai, mahoj.>e iho o ka hoohioio ia aim o ia kulanakauhale kaulana c ka poo Helene. Ua wela ko lulesia manao, irtahope iho o ka nalowale ana no na makahiki loihi he umi, o iko hou i ua maka o kana wahiue aloha, mo na hiohiona o kona aiua hauau • Itaka. llu moi oia no kekahi wahi aiua kuauea, a hē hiki 010 ke hoohalike aku me ka aiua ana e haaiele nei, oia o Asia t me na awa lehulehu aua i kipa ae ai, ma ke ano waiwai; aka, ma ua w&lii a pau ana i ike, a i kipa aku ai, aohe aiua i oi aku ka n&ni mainua ae o ltaka i kooa mauaa No ia kuinu i hoole aku ai ia i ke

noi a ka wahiae kupua Kalepeao e noho pu me ia, a iwaena hoi o na pomaikai he ; nui oluha o kona aina; a mea hookahi no hoi i haawi mai iaia ka manao kupaa e pale aku i na hoowalewale ana mai a Kiesa, ke kaikamahine a ka La. I ko luleaia hāalele ana i na aekai o Kaloe, me kona mau anmokn, ua loohia ia mai la lakdti e na mak£U»i ino kikio o ka waena moanaf nana i aku ia lakou a kaa ka malu o ua lae aa o Kaiaoiia, he aina nona ka lahui enemi ino loa i ka poe Helene. Mahope iho p ko lolesia hoolele ana i kona raau puali koa iuka o ka ua ulu mai la kekahi kaua mawaena ona ae na kanaka o uka. Ma keia kaua ana, ua lanakila aku o lulesia maluna 0 ka poe Kaiaona, a lawe pio mai la i ke kulanakanhale alii o Isamaru, me na waiwai he nui wale o kela ano keia ano, rae ka hika jpi ia, o na kanaka. Aka, i ka lanakila ana o lrona mau puali, aia hoi, hoomaka koke aku la lakou e hāo wale i* na waiwai a ka poe pio, me ka inu ana i na waiona o kehi ano keia ano f me ka noho nanea & noonoo ole i na pilikia e hiki mai ana. No ka lilo loa 6 ka poe Helene i na mea ai <&t>, u& poina ke ano o ko oiai na koa Helene e lealea ana iloko o ka ona, rae ka hoolohe ole ia mai o na «alo auaa ko lakou alii opio, aa honluulu koke ae la na kanaka o Kaiaona ia lakou iho, a hoouka kaua hou mai la me ka hahana, a ma ia hana ana i luku nuiia ai na koa Helene, a hoi hou mai la ko lakou mau waiwai a pau me kc kulanakauhale alii pu. Mamuli o keia pilikia ana ona koa Ilelene, me ka houukuia ana mai o ko lakou mau heluna, ua hoi koke aku la lakou iluna o ko lakou inau moku. Ia wa, haalele aku la lakem ia aina me na puuwai i hookauinaha ia, a i hooluolu wale ia no i ka noonoo ana iho no ka pomaikai i ko lakou pau loa ola ana i ka luku ia. Oiai lakou ma ka moana, hoomaka hou mai la ka makani ino e pulii ia lakou, iloko o na la elua ua paialewa wale ia no maluna o p% ale kawahawaha me ka maopopo ole o kalii a na moku e liolo ai, a i ke kolu o ka la, inao ae la ka ino, a hoomaka mai la ka lana o ka manao no ka pa mai o kekahi makani maikai nana e lawe aku ia lakou a ku i ka aina o Ilaka, ko lakou home penoi; aka, i ko lakon kaalo ana ae ma ka lae o Maiea, pa mai la kekahi makani ikaika ma ka akau mai, a puhi hou ia mai la i hope, a kupono ma ka aina o Saitela. Mahope mai o ia manawa, ua hoomau mai la ka pa ana a ka makaui mamua pono o ko lakou nei ala, 110 aa la eiwa ke alai ana mai a ka makani ino, a i ka umi 1 o ka la, pae aku la ma na kapakai o kekāhi aina nona ka lahui puni kaua, a i hoolilo i ko lakou ola ma ka hua o ka laau Ma t keia aina, ua hoouna aku o lidesia i kekahi o kona mau kauaka ma uka o ka aina e imi i wai tw lakou, oiai, ua kokoke e pau ko lakou waL I ka hele aua o keia poe ma kahi e kokoke ana i na kuakiwi» hni pu mai la lakou me na k&maaina, a mamuli o ka lakou noi ana mai, me mauao iuo ole, aa ai iho aa malihiui

$pniu Q,lorUs, a mamuii o ko lakou jgKuakau mai la kekahi' pilikia xoaluna +ii&bu. Ko ka mea, iko lakou hoomakā ai i ua hua nei, ula mai la na noo-1 ai&me ē iloko o lakou, a ua hoopālāka fS$ ia ko lakou noonoo ana no na hoa auhoomanao ana i ka home, na maWmaka a rae na mea e ae i e Won, mamuli o ka ono auo-e o keiā ola o keia lahui kanākā. jL kā h'oouna ana aku o lulesia i kekakma kooaka hou e kii aku ia lakou e haß&§Bai, ua hoololohe loa lakou, me ka *ka ae ka Feo no kalllo loa mamuli o ilā'liana ano e a keia hik. Ika lohe aua o ke keiki alli i keia ia kona naau ka mina; a i kumu e hoi hou mai ai lakotr, k*sohe aku )a e kapee ia lakou me ke kahoopāā iaipalalo o ka oneki o ka mōku. tka hook* ia «ua o keia Uā huki koke iā na pea o ka moku, koke aku la mai ka aina nooā ka kupanaha, o loohia hou ia mai ananei kmnou holookoa i ktf ono o keiā hua hoo||ilaka i ka hoomanao ana i ka home, me

mole o lakoa mahlai/aka, he aina lepo momona ko lakoh, he nlu maikai na mea kanu malāila. He poe manao ole i ka pono kino, aole kanawai, aole anpuni, a aia na home maloko o na ana poopoo maluna o na pali kiekie, a o ka noho ana o na makua me na keiki, ua like pu, he poe hoopono ole, me ka hoolohe ole i ka kekahi me kekahi, aka, he hana no e like me kona makemake iho. He mau awa kumoku maikai ko lakou, aole nae o lakou moku, aole waapa, aole waiwai kipa mai, a he poe makemake ole i ka makaikai aku i ua aina e. Ma keia aina i lele aku ai o lulesia me na kanaka wae he umikumamalua, no ka makaikai ana i kā aina me ka hoomaopopo ana i ke ano o ka noho'na o ko laila kanaka, ina he poe hookipa maikai i na malihini me ka ole, a ina paha he poe ilo- ; ko o ka pegana. j Ma ka lakou uei hele huli ana no ka ike j aku i ke ano o na kanaka, ua halawai mua ; mai la ko lakou nei mau maka me ke ana ! o kekahi o na Pilikuā, a i ka nana ana'ku, i he mea e ke kahaha o ko lakou nei Hiaj nao, i ka ua iuea he weliwele o ka nui O na kunui laau nunui o ke kuahiwi, oia ] na pou, a ma na wahi a pau o ua.aua noi. | ua hoike mai, aole ma ke akamai keia mau 1 mea i hanaia ai, āka, ma ka ikaika maoli; i a ma ia mea i hoomaopopo iho ai na mali , hini i ka ikaika lua ole o na kanakā o keiā aina. Mahope iho o ka makaikai ana ia waho, komo mua aku la o īuleeiā maloko, e alawa aaa kona mau maka mao a maanei, me kā lana o kā manao e ike aku i ke | kamaaina nona keia home kiekie o na maj una knaaina; ike aku la nae iā ua meha- ; meha o loko, a poahi mai la i kona mau l\oa. ā kouio pu aku la lakou a pau iloka Makona noonoo akamai ana, maopopo ; iho la iaia h« Pilikua ka »ea nooa ka hāle ; pohākn a lākoii e lii&nā nei, a ho&gtkā iiholaoia e hoomakāukāii no ka hol mal Ua maopopo iala he mdebewa b hakakā ana'ku mt> ml nohkil*, hmoo iho lā oml o ; kā haawi anaiLA i k» waieiā W ; kumu e maliu mai ai ka huhu o ka i PiKkua, t»o kā mea, ua hele makaukaumai i no lākoo me ia mau mea.