Ka Lau Oliva, Volume IV, Number 5, 1 Mei 1874 — Na Ekalesia. [ARTICLE]

Na Ekalesia.

Ua halawai ka Ahahui Euanelio o Oahu i ka la 14 o Apenla, ma ka halepule o Kaumakapili; he halawai kuikawa. Ua hoike mai ke Komite i koho ia no ka noonoo ana i na hihia mawaena o Rev. G. W. Pilipo a me ka Ekaleeia ma Kaumakapili. O ke ano nui a ko lakou hoike, oia keia: " Ile pono ke hookuu 'ia o Pilipo mai ka noho Kahu ana 110 ia Ekalesia aua hooholo ia e ka Aha e hookuu aku iaia. O na hana i koe e piii ana ia Mr. Pilipo, ua hoopanee ia a halawai kino oia me ka Aliahui, oiai, aoie oia i hiki mai iloko o Ua kaheia o ReV. E. Kekoa o Kahana, Oahu, e ka Ekalesiama Kaluaha, Molokai, e hoi aku i Kahu 110 lakou. Ua ae aku o Mr. Kekoa i keia leo, ine ka manao e hoi aku i kona kihapai hou iloko o kamalama o lulai o keia makahiki. Aole o makou kanalua i ka hoike aku i ko Kaluaaha poe, ua pomaikai oukou i ka loaa ana o keia Kahu hou. He kanaka ia i ike pono ia e na Ekalesia ma Oahu; ua hoao ia, aua ike ia he kanaka i hiki ke hiliuai ia. Ua aneane piha na makahiki he umi o kona malama ana i ka Ekalesia nia Kahana, a ua hooliihi loa ka naau o ko laila poe ia ia, me ka aua e noho no. Aka, ina na ka Ilaku mea Kihapai keia hoonee aua, ua pono. O ka nele' oko Kahana poe, oia ka pomaikai o ko Kaluaha.

Ua hoike ae o liev. C. Kaoliko iloko o ka lialawai a ka Aha Euanelio o Oahu, o ke kumu o kona hoi ole aku i Kona, Hawaii, mamuli o ka leo kahea o kekahi Ekalcsia ma laila, oia ka palapala i lona ia ia mai ia Ekalesia mai, e hoole anaika lakou palapala kahea, me ka pnpa mai ia ia, mai hele mai. Pela anei ? Ke makemake nei makou e lohe pono i ka oiaio o keia; no ka mea, ua manao paha kekalū poe e hoahewa ia Mr. Kaoliko no kona hoololie ole i ka leo kahea. Aka, ina ua pani ia mai ka ia ia, pehea la e hiki ai ia ia ke heleaku? — Ua hai mai ka mea e haiolelo nei ma Waianae, Oahu, o Rev. P. W. Ivaaua, ke holo pono nei kana hana ma ia aiua. A ke nee nei na hana i mua. Ma ka Sabati mua o Aperila, ua halnwai kekahi o na Lunakanawai Kiekie, Ilon. C. C. llailasi me ke anaina hoomana ma Kaneohe, Oahu ; a i ka wa a ke anaina i hapai ai i ka lulu uo ko lakou aie i ke Kahu, tia hoike aku o Mr. ITail:isi, olike me ka huina nui o ko lakou houluulu ana no ko lakou Kahu ma -ia la, pela oia e panai hou iho ai i kona hookupu i mea e kaa ai ka aie. Ua mahalo ia keia hana a ka Lunakanawai. A ua lohe mai makou, ua lioeu ae ko Kaneohe poe e lulu nui ma ia la. Ua lohe mai makou e holo mua ana ka lmua kukulu hale 110 ke kula hanai hou ma Kohala, liawaii. Ua manao ia e paa pono-ana na hale, a e hoomaka ia ana ke kula, mainua ae o na la hope o Au<;ate. Ke manao ia nei e malama ana na Aliahui Euanelio ekolu o Ilawaii i halawai hui ma ua hale kula nei, ke hiki aku i ka malama i olelo ia maluua; a ma ia wa paha e hoolaa ia ai ka hale kula no kana hana. Ma kekahi mau makaliiki i hala iho n*ei, ia Kanuha e noho haiolelo\ ana ma Waiohiuu, Kau i Hawaii, ua luwe mai oia mai ka puuku mai o ko laila Ekalesia, kekahi puu da!a i hooinakaukau ia i niea kuai pila no ka Luakiui ma Waiohinu. Mahea i i mau ilala ? l a hoihoi ia aku anei i ko laila puuku, aole paha ? Ue pouo e makaala, a v lu»opot\opono ko Waiohinu poe i keia, o nalowale loa anei ka lakou mau <Vala. — " li.oko o ka J?al»ati mua o Apeiila, ua liui mai me ka Ekalesia ma Poh lewa, 1 L> nolulu, ma ka hoike manaoio, kekahi Pake no Ilonolulu nei. O ke kolu paha ia o ua J\ikc i hoohui ia me ia iloko o ■keia- mau makahiki pokole, Ke lawelawe

pu nei ia Ekaleaia me ko Kaakeano; i ka hana mawaena o na Pake o keia knlanakauhale. Ma ka Sabati mua o ka inahina i hala, ua malama ia e ka Ekalesia o Kaukeano kekahi anaina himeni hoolea. Ua kapae ia ae na hana raau o na ia Sabati, a ua hoopiha ia ka manawa me na himene, a me na kanikau pili hoomana. Ua he!e ka liale a piha ia po, ana eehia na hana; ua makemake nui ia e ka poe i ike maka a i lawelawe pu hoi iloko o ia anaina.

He Leta mai ke Komohaiia mai.

Ila ae piuolu ia makou e hoolaha aku i ka palapala malalo iho, na liev. J. W. Kanoa: jUora ekolu o kapo keia wa. ) Apau.no, Nov.'7, 1873. f Aloha oe:—Me ka ohana, me na lala a pau loa o ka Papa Hawaii, a me ka Moi o ko Hawan Pae Aina, a me na mea no a pau loa mai Hawaii a hiki Loa aku i Niihau. E aloha nui mau loa auanei oukou, me ka puka ole aku o kekahi mea mawaho 0 kuu aloha. J\ r o makou iho.—Eia no makou ke ola oluolu aku nei, me Binamu o Binamu kane nae ka mea onawaliwali, aole nao jnai, O ka mai Ma no Ika i ko makou hiki aua i Tabiteuea. No na kamaaina o Apaiang nei, me Tarawa.—Ke honene kaua nei no keia mau aiua, aole pau iki ko lakou makemake i keia niea. Ua liiki mai nei kahi mau waa, me ka hai mai, o ka liiki mai koe o ka auwaa kaua i keia kai piha ae, aole nae 1 liiki mai ka auwaa kaua. Ua liiki hou mai nei mai Tarawa mai, ekolu waa, a oia olelo hookahi no o ke kaua. xYna ole, kohu puaa, ua mea o ka noohua. E hoomanao mai oukou ia makou ma ka oukou pule i ke Akua. No ka mea, eia makou i waenakonu o na kupilikii o keia au kaua a ka poe liupo, ike oie i keia mea nani o ke alolia. Ua lako loa na aoao elua i na pukuniahi, na pu kau-poohiwi, na pu-wili eono kani, a tnc na mea kauaHw nui wale. A ka ona lania loai niu.—Ua nui loa ka ona wai lama niu o keia mau la, aole o kana mai ua mea o ka ona, ke u-o mai nei kahi poe, ke hele hikaka mai nei kahi poe, ke ki pu mai nei kahi poe, a ku ke kauaka a make loa aku la,*ke pepeM nei ke keiki i kona makua a make ioa, a pela no ke kaikuaana i kona kaikaina, a pela no ke kane i kana wahine, a pela no lioi kela mea keia 111 ea. Ua nui loa ke aloha ole o lakou nei ! ia lakou iho. Xo ke aha la hoi ? Kai no lioi īio ka hoomano launa ole mai i ka inu | Lama. hoolohe ia mai.o na olelo ao, j e puhipuhi ia aku nei. E hooko ia I mai uo ka olelo leo nui, e i ae ana peuei: JO ka mea hoopaakiki i kona naau, e maj ke koke no ia/' ! Ao keia KlahMa —Ke mau nei no ke | kupaa ana o kekahi poe, ua hoelemu aku i no kekahi poe, ua opeapea loa kekalii poe, ; a ke huli hou inai nei kekahi poe. Uaho- | okomo ia iho nei hookahi i ka malama o 5 Okaiol»a. O ka huina pau loa o no hoahauau o keia Kkalesia mai kona hookumu ana mai a hiki i keia la he kanalima. j Xi> kt J\tt!a. —Ua lioomaka iho nei ke ; Kula a makou ma k;v la 13 o Okatoba, ua hele mau mai kahi poe, a o kahi poe, ua : hele maioio inai, a o kaiii poe ua hele mai ' me ka ona lama, a i ao aku kahie, o ka haukae wale no ka inea e loaa i ka mea ona laina, a me ke olepelepe o na wahi ; mak;i, iluna a ilalo, i o a ianei; a pelaaku, ! A*o ke Ku7a Saf>ati.—l'a mau no ka maikai o ke Kula Sabati. Ua paanaau na pauku ehiku i kalii poe hauuiana, a me ua ninau e pili ana uo ka Haihala. Aka uae, aole i pau na hulu kuiii o ka hoola mai ana ae, ke kuhuluku ue? no. Ke ae mai la ; oiala 'ku, a o oukou no hoi pahakahi, aole paha oukou e man&o lua ana no keia mea , uiea a % u e olepe ae i maluna iho nei. | No m Ua mau no na Halawai Sabati, a me na Pule Maliina-hou, a ; 1 m« na Halawai Poakolu, a me ua Halawai

#abine, aole makou i haalele Ia mai e keia mau hana maikal No ka Mahina Hou.—Ke man oei no ka Mahina Hou, he wahi «pipi-wai iki no. Hoi aku no ka pipi-wai nui a ka aina ua oui, e kinaklnai mai la Hana o na lae koa. No ka hele e Paipai.—Eia ma ka Poalima o kela pule keia pule, he la hele ia e halawai pu me.na kanaka, a e paipai ia lakoa ma na mea e pili ana i ka ke Akua olelo. Ua hoolohe mai kekalii poe, ua knnou wale mai kekahi poe, ua hoononohua wale mai kahi poe, a ua hooleha wale m|fi no na wahi maka o kekahi poe, fto ka otia lama lua ole mai. No hela mea leeia mea.—Ua haia aku nei o Hoku Ao i ke komohana, ma ka Poakoln, oia ka la 8 o Okatoba. Ua kapiliia kona weluwelu i kona ili ana ma ka lae hema loa o keia aina, oia o Tobon'aba. Uapaa, ma Tarawo kona wahi i kapili ia ai, na kekahi kamana akamai loa o luna o kekahi moku kuai aila. Ua lohe au he kanaono dala ka uku o ke kapili ia ana r aole i hoohuli ia kā moku, ua luu no kela kamana, a noho i lalo me kana mau mea hana, me kona mau maka ponuhunuhu, aliu no hoi ua mea o ke akamai.

Ua lohe mai nei makon, uahoi kahi maa kuma o Sanioa, aua hiki hoa* mai kahi maa kumu. Aua lohe mai nei no hoi makou ika lefea a ko lakou luna nui ia Rev. 11. Bing]iam. Ua ninau ia lakou penei: "Ua makemake anei oukou na ka Papa Ila%y|ii e malama ia oukou ? Ana ka Papa Beritania paha?" Aua pane mai kahi poe, "ua makemake makou na ka Papa Hawaii makou e malama," a o kekahi poe ua makemake no na ka Papa Beritania. Mahope oukou e lohe pono ai. He maoi wale no keia.

Akahi o'u mahina a me na la keu, ma keia aina. Ua waiho aku au i ko'u kihapai <? Butaritari, i hookahi makahiki, elike me ka mea a keia Misiona i hooholo ai no'a, a peia no auanei e hana ia aku aL hōmma ia kahi hoahanau o ka Ekalesia o Butaritari i Apemana, a me kana wahine, ua ae oluolu laua e hele e ao aku ina Pekana. Ile kino kiekie ko keia kanaka, ahe ano kino uuku a poupou kana wahine, a eia ko laua mau inoa, o Mose Xakanoaro, a o Xaomi Nei liaua. Ua ae aku keia Misiona ia lana e hele e ao, a e hai aku i ka inoa o ka Haku, a me kona make ana ma ke kea, no ka hewa o na kanaka a pau-ina keia ao. E lilo aua nei laua i mau makua-no ia lahui kanaka, ke lioomau laua ma ka laua haua maikai i waiho ia aku maluna o lau:\.

Aia no o Te K:\buir nia, me IX Kunoho ma, ma 3larakei. Ua muu 110 kona hooikaika ana nia ke ao i na kamaaina o Marakoi, pela ka Kanoīio lioike mai ia makon, a i ka makou nana aku no hoi, he mau moa oluolu laua. O keki kane, me keia waliine, no loko nei lauA o keia aina kuhuluku a makou e ike nei. Aiahoioukou i ka laelae, a ine ke aheahe kaumalie o na mahina aiai konalenale o na po nialie. Eia lioi makou iloko o ke kuhuluku ame ke knpilikii mai na Pekana mai, ka j>oe hoii ao ia e Satana a akamai ika iokoino. Ua hanahana loa ka wi o keia mau no ke kaua; ua }>au loa na ape, a iuo na hua niu i ka hanaino ia, e ole ka wai i oki ia mai ka 1010 niu, a ine ka ia, ha!a ko na hala ni keia mau la. lkaika ko lakou nei īnanno i ke kaua. O ke aloha no auauei ko oukou a nui, a mau loa aku. Owau no kou ]H>kii, J. W. Kanoa. .

Hk moH o ka wola hahan%o na

kukmui o ko kukui mā o ka lewa, i na la i luiUi iho uoi. Khai mai ana pah&ina knuaka o ko kuUnakuuhalo nei, %l he m.v nawa ko na pakaua o haule mal ai m> ka hoopulu ana i ka ili honua, a he manawa lun ko iva kukuna la o hohola ao ai ma na ao ō ka le wa, i hoopumehana ia'i na lahui o ka Mōi nui o ke ao uoi. ,?

ĪO» Hb «tai b»^o ka poe e makea iuh i |ca khoi, k« ike akn i % iia ka»d» ojpto ob kolaua elike me ke N«taueela Kaiaike* waha, e noho mai nei i Waialaa, ma keia mokupuoi. He hoike maikai loa ia no Hawaii opio i mikiala ma ka hana, a i ike no hoi i ka noho pono. me ka übauha ole ina wahi loaa. Aole hookahi io molowa iloko o kooa kino holookoa ; he mao hana kona, a aa holo ka haoa ia itf; Ma ia mea, aole oiai iike me o Hatrait opio, e kaha wa* le nei be kika ma ka waha, a pa|l®f&kapakahi ma ke poo, abe i libot>iHmeaai ka ioaa. Ke aoho nei o i Mr. Kaia|kawaha me koua- ohnna ma Waialaa; aole uo na oihana anpuui mai kana feae f aka, no ka hana no i loaa ma kona lima ; oia kaua i hana ai iye kooa ikaika. Ma ka makahiki i hala iho nei, ua lawelawe oia ma ka hana kalepa i na mea ulu o keia pae aina. 0 Kapalakiko ka makeke kuhi ana i kuai aku ai i kana mau waiwai. A eia ka mea hilu loh, nana ponoi no e palapala aku nei i | kona agena, kekahi hui kalepa ma Kaj paiakiko, a ke palapala pololei mai nei lakou ia ia maanei. Pela oia e hoopouopono nei i ka kana hana ponoi me ke kokua ole ia mai e hai, a ke iko nei oia aole i makehewa kana hana ana. * Ua hewa paha makou no ka hoolaha anat ka inoa maluna, me kona ae ole, ina pela, e kala ia mai makou ma ia mea. A eia ka makou olelo pale : 44 O ke kanaka e like me Mr. Kaiaikawaha, aole nona iho oia, aka, no ka laliui holookoa. He waiwai ia no ka aina. He mea hiki ole ke huna ia ka malamalama. .. 0 ka kahi kiekie, aole ia e nalowale. Ake hapai nei makou i keia i ike na haneri o ka poe kanaka ui ma keia pae aina i ka mea i hiki i ke kanaka Hawaii ke hana. He mea hiki loa ialakou kē hoomahui i na kum'U hōohalike maikai i iike me keia. Eia no ma Honolulu nei kahi poe a makou e ike nei o ia kulana hookahi no, e iike me ka inoa malnna. Eia lakou iloko on« haie haua lima, na oihana kaiepa, a me ka mahiai. Ua kamaaina ko lakou mau inoa, aka, aole makou e hooiaha aku, o hewa anei i ka lawe wale i ko hai inoa, anoai no hoi paha ua hewa io makou ma ka inoa mua i hoike ia iho nei. Eia wale no ka makou e uwalo aku nei i na iehuiehu o kanaka ui e noho wale mai a e makee nei paha i na wahi oiha> n i aupuni, 4 e iieie oakou a e hoohalike me ka poe i hoike ia ae la maluna. O ka hana pono i ioaa i ka iima, ora ka hana i haawi ia mai e ka iani ia oukou — e A e ike auanei oukou, ota wailiona o "ka mea lima hana, aole ia e nele.'"

Ua make ka Lunakanawai Liiikaiam, o Koloa, Kauai, roa Honoiuln nei, nm ka la 10 o AperiU i ImU iho noi. 110 mau wahi la pokole vr«!e uo kon;* kaa nna i ka mai a mnke akn la, lfo haumana o Lilikulani no Lnhamaluno pap* mua oi* Kul u O Kau i IhiwMii, aina hanau, ua Uurel*uro nao oia ma ka oiliana Lunakan»xvai Apana no Koloa, no na makahiki h« nui. Ua iko ia oia h« kanaka maikai, ho hoopono ; a ua haalelo mai oia i na makamaka he lehuWhu wale» He wa« hino kana e noho n«i, mo na k*iki a luua olua, e uve m>i nona. Aloha w^)o. W K wEMK ia ana kekahi Aha Paio e n« haumān* o ke Kula ma Kawaiahao, i ka po Paalima, Moi U 1. u ile mea hiki anei ke hix>ulu hou ia ka lahui Hawaii ?" Ua oluolu ia na makamaka a pau o k* īs»hui, a me ka poe nv*kee i ka maUmalama e hele mai a e hoolohe i ka paw wla.