Ka Lei Momi, Volume I, Number 21, 25 December 1893 — Page 4
This text was transcribed by: | Norman Miyasato |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Lei Momi.
HONOLULU, OAHU, POAKAHI, DEKAMABA 25, 1893,
KA LEI MOMI
W H KAPU,
Luna Nui a Lunahooponopono.
F J TESTA (HOKE),
Puuku.
POAKAHI, Dekamaba 25, 1893.
KO MAKOU ALOHA HOPE.
O keia ka helu hope loa o KA LEI MOMI e kaalo aku ai ma ia inoa imua o kona poe hoa haihaiolelo, a o ka hopena loa no hoi no keia makahiki. Nolaila, ke haawi aku nei makou ia oukou a pau loa i ke Aloha Karisimasa.
KELA HOOLOLI INOA.
Ua paa ko makou manao e hooko aku i ka hoololi ana ae i ko makou inoa mai KA LEI MOMI a i KA MAKAAINANA, e like hoi me ka olelo hooholo a ko makou ahakuka malu, a aohe mea nana e hookuemi hope ia makou ma ia mea. Me keia helu e pio ai KA LEI MOMI, a ma ka la makahiki hou hoi e oili aku ai me ka haule ole, ma ka inoa o KA MAKAAINANA.
Ua "kaka olelo" ia mai no makou no keia manao hoololi, aka, ua waiwai ole ia pa leo ana mai. O ka hooko wale aku no ka mea i koe, a e hookoia aku ana no. Me na poe olelo no ka lakou mau olelo, me lakou no hoi ko lakou mau manao, a me makou mai no hoi ko makou manao - o ka puka o ka olelo a hooko aku ka mea nui hookahi.
I waiwai no ka aina i na makaainana, i lahui no hoi i na makaainana, i ikeia no hoi ke Alii i na makaainana, a i ku no hoi ke Aupuni i na makaainana, a pela no hoi i kulike ai me ka makou i hoaiai mua aku ai, o na makaainana ke kumu a me - ka mole o ko kakou noho'na lahui iwaena o na aupuni e ae o ke ao nei. A ma ka panina hoi, ua oleloia - "O ka leo o na makaainana (lahui), o ka leo no ia o ke Akua!"
NA OULI A ME NA KAHOAKA
O na ouli o ka manawa i okuku ae a e okuku nei, ua hele mai la a kunana na kahoaka imua o na maka, a ka i no la hoi ua pololei ka hoohaili wale ana mai no ia makou, eia ka auanei e panee hou ana, aole nae he panee loa, aka, no ka manawa wale no. Mai hoopio i ka manaolana ana, oiai, ua ikeia ka pono o ke kakou aoao, a i ikeia mai la hoi mamuli o ka hoopono o ka lawelawe ana i na hana e pili ana i ko kakou kulana e ola hou ai na oiwi o ka oia kulaiwi nei.
Aole he mea kupono no kakou ke kuihe iho. Hoomau aku no i ka ulumahiehie o ka manaolana ana no ko kakou pono. Mai hoolohe aku i na olelo hoonaaikola a ka aoao pakaha. He wa helu wale no koe a oku ae ka olino malamalama maluna o ka lahui, a he olino ia e hapopo nui ai na maka o lakou. Ke haha nui nei i ka poeleele, me na manao piha haakei, aka, aole ia he mea no lakou e hiki ai ke alo ae i kela olelo hooholo a kahua alakai a kela kanaka Amerika oi pookela o keia au.
Eia no imua o kakou na ouli a me na kahoaka maopopo loa no ka hookoia mai o kela iini nui o ka lahui, a i ka hoomaopopo aku no aohe e hala ana. E ku hou ae ana no ke Aliiaimoku i ka moku, aohe kaula wahahee nana e hoololi ae ia kaona. O ka mea nui hookahi wale no, oia no ko kakou hoomanawanui me ka pauaho ole, a mai uiha wale. Umi ke aho!
Imua mai no o makou ka hoohaili, ua hala ae la nae hoi, aka, aole i pio ka ulumahiehie o ka manao. Ke lana mau nei no, aohe wae kuhau ai, a o ke kau ae koe iluna o ka nalu e pae ai, o ka pae no ia a ku kukonukonu iho iluna o ka honua paa, a he uku ka hiki ae ke hoonaueue hou ia.
Ua hoea mai a hala aku la ia hoohaili ana, aka, eia no ke olino hou mai nei na ouli a me na kahoaka no ko Hawaii nei ola hou. Ae, e ola hou ana no na oiwi mamuli o ka pono a me ka hoopono, aohe mea e hiki ke hoole ae, a ma ia ola hou ana e hauoli ai kakou. No Hawaii ka la a eia iho
"HUAI KA ULU O LELE"
Ua olo hou ae ka pihe hauoli o na poe Pi Gi hoohuiaina o kakou nei no na lono i loaa mai nei, me ka olelo nui iho, "No kakou o Hawaii." Nani ka wini a me ka oioi o keia poe pakaha. A ma ko ka lahui aoao hoi ua nele makou i ka ike ana iho i ko lakou wahi o ka hauoli ana, no ka mea, aohe o Peresidena Kalivilana @ kuemi hope aku ana mai kaua olelo hooholo no keia poe aihue. Ma ko kakou aoao no nae, e kaohi mai no kakou ia kakou iho a e uumi iho no i ka manao. Aohe wa no ko kakou manaolana e poho iho ai, aka, e hoomau aku no i ka hilinai ana e hanaia mai ana ka pono ia Hawaii uuku nei.
Oiai, aohe mau mea ano nui i loaa mai nei, nolaila, he mea no ia na kakou e hoomaopopo iho ai e hooko aku ana no ko Amerika Huipuia Elele Kuhina i na kauoha maua iaia. O kahi huli nae hoi iloko o ka hauoli ana ae o na Pi Gi, oia no ko lakou apuepue ae i kahi aho e maha ai o ka nauki a me ka hoka. Aohe mea hapapa ole ae a ka mea @ aneane aku ana o piholo i ka hohonu, a i ole ia, e ailiia ae ana paha ka hanu a make loa.
Ke oleloia nei aole loa keia Aupuni e ae ana i ke noi a Kuhina Wilisi no ko lakou ku ae a hele aku, a e hoihoi ae i ke Aliiaimoku ma ke poo o ke Aupuni Kumukanawai o Hawaii nei. E hoomaopopopia no hoi ua ae aku ke Aliiaimoku ia Kuhina Wilisi e huikala laulaha ae i ka hewa kipi o ua poe la a me na hoolilo dala ana a lakou i kupono malalo o na kahawai. Ina lakou e hoole paakiki mai ana i ua noi la, alaila, maluna no o lakou iho ko lakou poino, aohe maluna o kahi mea e ae.
Aia no ko makou hilinai ana no ke kakou pono ia Amerika Huipuia. Ua loihi na la o ko kakou olelo a paio no ia Aupuni ka hewa, a ua lanakila kakou ma ia mea. Ua ae ia Aupuni i kona hewa, a ua makaukau e hoomaikai hou ae i ka lakou hewa i hana ai, mamuli hoi o na hana a kona luna maanei. E like no hoi me ko ia Aupuni huikala ana i kona poe kipi, pela no hoi kakou i manaoia mai ai e hana like aku pela. Aia ka hewa a pau maluna o ia Aupuni, aka, i hoole makawelawela nui ae i kela huikalaia o lakou, alaila, ua hala ole ia Aupuni ia lakou, a maluna iho no o lakou ke koikoi no ia hoole manawaino ana.
Ua ike iho makou ma ka hoike a ke Kuhina Waiwai, kela Kuhina i haalele ole ai a i pelukua ai hoi, ua uku aku oia he $57, 132.26 malalo o ka Pauku 2 o ka Bila Haawina, ana nae hoi i olelo ai mamua aku nei aole e uku hou ana, aia wale no ka @ mamuli mai o na loaa aie malalo o ke Kanawai Aie Lahui. Aohe mau hoakaaka ma ia hoike no ka lilo o kekahi mau bona, eia nae hoi he koena o $401.79 malalo o ia heru. Malia ua ukuia kela mau dala ae la mai na loaa mau, oiai, ua nele ko ke Kuhina hoike ana mai no ka lilo o kekahi mau bona.
Mai Kapalakiko mai nei nae hoi i loaa mai ai he lono, mai ianei aku no, ina ka e hoauheeia na poe Pi Gi, ua lilo e no a ua huna ia na dala a pau o ke Aupuni e lakou, a e ikeia mai ana no ka ia Aupuni e kekahi Aupuni e ae, me ke kue aku hoi ia Peresidena Kalivilana a me ka hoihoi hou ia ae o ke Aliiaimoku, a pela mau aku no ka a hiki wale i ko na Amerika e noho nei maanei anai pau loa ia aku e kekehai ikaika oi ae. Ea, nana no hoi keia la a wini maopopo no hoi. Akaka loa ko lakou aihue, a pololei wale ai no ka makou kuhi i ko lakou aihue- aihue aina a aihue dala. Ea, e akabele, mai hoao e lawe akui ka waiwai a oukou e malama nei ma ke ano kahu waiwai, no ka mea, ua akaka no hoi ka hopena o ia poe.
He mau la i hala oe, ua ikeia ka lawe nui ia ana ae o na dala mai ka Waihona Aupuni mai a i ka hale banako o Bihopa M. He mea maopopo he makaala keia o ke Kuhina Waiwai Damona i kokua ai i ke Aupuni ma ka uku ana i kela koi a C. Sepekela Ma mamua aku nei, i ka wa o ka Ona Miliona ianei. A ua hookaa ae ne hoi ke Aupuni i ke koi a ka Hui Hana Hao Risedona o Kaleponi no ke koena aie o kela mea omo lepo e hoomaemae nei i ke awa, a ua ukuia me ka ukupanee pu he $50,978.07. Ua hoao nui iho nei na Pi Gi e uku ma na bona, aka, ua hoole loa ia mai. Poohu nae na lae i kela uluhaku nui. Aohe ka lakou opala waiwai ole i makemakeia.
Ua hoike ae ke Kuhina Waiwai no kela hookaa ana maluna ae imua o ka Ahaolelo Pi Gi i ka Poaha iho la, a aole o ia wale na koi i ukuia, o ka ukupanee kekahi o ka aie miliona lalui e paaia nei ma Ladona, a me he la no ia paha ka huina o $40,593.75 i ukuia ai ma ke ano he ukupanee. He aie ia i hiki ole ia lakou ke alo ae. A ua ukuia aku no hoi he $48,000 no na aie liilii e ae, a he $20,000 i na nota a ka Luna Leta Nui. Ea, pokeokeo no keia mau hoolilo.
Me ha la ua ano mihi hou iho ka Ilamuku no kona awiwi koke ana i ka hoopau i kela poe makai i kela Poakahi aku nei, na poe hoi i aloha a i makee i ko lakou Moi a me ka aina. No ia ano mihi ona, ua kii hou ia aku ua allimakai i hoopau pu ia ai, a elua i hoi hou ae i ka hana, oia o D. Nahoolewa a me D. P. Kaiana, a hookahi i ae ole, no ka makemake e hoomaha a e hooluolu, oia o W. H. Kealaki. Ua lalau ka oleloia ana na lakou no ka i hele hui ae e noi hou i hana, aka, o ka pololei, i kauoha maoli ia no i ka po Poalua ae e ka Ilamuku. I ko lakou nei hoopauia ana, ua mau aku la no ka pipili o kela moonihoawa a muhee iwaena o no kapena makai, a i kahi wa okoa aku makou e hoomaopopo aku ai nona.
Ua hoike ae ka nupepa oili hapaha a ka Bihopa o Honolulu no ko KA LEI MOMI nei hoolaha ana i ka haiolelo La Kuokoa a ka Bihopa. Aia maloko o laila ka moolelo no na mea i hanaia iho nei e ka Aha Elele.