Ka Lei Momi, Volume I, Number 18, 4 December 1893 — Page 7

Ka Lei Momi.

 

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, DEKEMABA 4, 1893   7

 

NA PALAPALA.

 

            @ Aole o makou makemake e lawe i ke koikoi o na hala a me na hewa no na manao i hoopukaia malalo o keia @oo, aka, maluna no o na poe nana i kakau ma@

 

No ka Hewa Anei o ka Moiwahine i Hoopauia ai mai ka Noho Moi ana no Hawa@i Aloha?

 

(Hoomauia mai ka helu 17.)

            Ina i manaoia, o ka hewa mua i loaa i ka Moiwahine, oia kona kakaninoa ana i ka Bila Kanawai Loteri, alaila, ua komo pu na haole ilokp oia hewo hookahi I hooiaio no ia mea, penei:

            Ma ke kau koho Barota Lunamakaaihana o 1892, o na haole kekahi mau luna hooikaika nui i ne kauoha ana i na kanaka e noho ana ma ko lakou mau mahiko, a me na kanaka e noho ana ma ko lakou mau aina nui, e koho i ka Barota o ka lakou mau Lunamakainana i makemake ai, a ua puka kahi mau Lunamakaainana ma ia hana ana a na haole.

            I ka manawa i noho ai ka Ahaolelo a hooholo ka hapanui o ka Hale i ka Bila Loteri, a oia ka ka Moiwahine i hooko aku ai ma ke kakauinoa ana. Me kona manao maikai no oia i kakau ai aole me ka manao e hoopilikia aku i ke Aupuni o Amerika a me kona mau luna aupuni a me kona man makaainana e noho ana ma Hawaii nei.

            Ina o ka hewa mua ia o ka Moiwahine Liliuokalani, o ka hewa mua no ia o na haole a me ka lakou mau Lunamakaainana i kokua ai.  Aole wahi o na haole e pakele ae ai mai loko mai o ia hewa, ua owili ia lakou a paa iloko o ka opeopo o  ka hewa.

            O ko lakou pakele wale no mailoko mai o keia hewa, ina paha ma ka la koho Barota, mamua o ka ho o ana o na kanaka a lakou i kanoha ai e koho i ka balota o ka lunamakaainana i makemake ai lakou, a kauoha aku lakou ma ke keakea me ka olelo ana, - Mai koho oukou i ka Balota o Kauanoe e kono i kona balota. Ina hoopaukiki i ke koho ana i ka balota o Kaaanoe a puka o Kauanoe , a hele o Kauanoe iloko o ka Ahaolelo a koho ma ka ao@o o ka Bila Loteri, alaila, aia ka hewa a pau maluna o ka poe nana o Kauanoe i koho a me Kauanoe, ua pakele loa na haole ma ia mea.

            Aka, aole loa pela.  O na haole a me ka poe koho, he poe kokua hewa lakou mamua o ka hana hewa ana.  O ka lunamakaainana oia ka moa hana hewa, o ka Moiwahine Liliuokalani, he ko kua hewa ia mahope o ka hana hewa ana o na lunamakaainana a me na hi i koho i kela Bila Loteri.

            Malia paha, o olelo mai ka me haku manao o ka aoao kipaku Moi hookahui aupuni. Ua ao aku ka Aha Kuhiha i ka Moiwahine Liliuokalani, aole oia e kakauinaoa i ka Bila Kanawai Loteri, aohe mea hoole no ia ao ana a ka Aha Kuhina, ua kaupaona ka Moiwahine Liliuokalani i ke ko'iko'i o na olelo ao a ka Aha Kuhino a me ka naoa ana ka hapa nui o ka poe iloko o ka Ahaolelo nana i hooholo ka Bila Kanawai Loteri.  A ma ia mea, na hooholo oia e kakau i ka Bila.

            He lunakanawai hooholo kaulike no kai hoonoho ia e ke Akua iloko o kela a me keia kanaka a no ka ka Moiwahine Liliuo@alani i hooholo ai oia nona iho.

            MA KE KUMU ELUA. Ua oleloia malaila. Eia nohoi ka lua o kana hana hewa loa, a o ka oi kelakela ia o na hewa a pau. Oia no kona hoao ana e hoopau i ke Kumu Kanawai. O ke Kumu Kanawai o 1887, oia no ka alele kukahi i hanaia mawaena o na haole a me na kanaka Hawaii me ia e hiki ai ia lakou e lawelawe pu ikolo o ke aupuni hookahi.  Ina ma keia kumu elua ke ko'iko'i loa ana o ko ka Moiwahine Liliuokalani hewa a kipakuia ai oia mai ka noho Moi aku a hooauhilihia ai kona aupuni, alaila, owai kai komo mua na manamana lima a puamaele i ka hewa hoopau Kumu Kanawai?  U ka haina pololei ewaewa ole o keia ninau, o na haole no nana i kukulu ae nei i ke aupuni Kuikawa, o lakou ka poe nana i onou pupuahulu aku i ke Kumu Kanawai hou i ka Moi Kalakaua iloko o na hora he iwakalnakumamaha, me ke kauoha pu ia aku ina aole oe e kakauinoa iloko o ia mau hora, alaila, e kahea hou ia ka halawai makaainana, a o noonooia ka mea e hana aku ai io oe.

            Ua hooko koke ka Moi Kalakaua, ua kakauinoa oia, a ua hoomaha koko ka luhi o ka poe hoopau Kumu Kanawai.

(A oil@ hou aku)

 

E Ka Aia, Heaha Kou Hopena?

 

MR. LUNAHOOPONOPONO:

            Me ka pilihua o ka naau, a me na kokoina ikaika ana a ko'u mau aa-koko au e puana ae nei i kela poomanao e kau ae la maluna.  E hoomaopopo iho e na ewe o ka io hookahi i kou kaula ia i ka la, i kou hoomaikola ia no hoi ma na ano a pau, i kou kumakaia e holoi loa ae mai na papalina mohala ae o kou aina makuahine, a i kou hapala ia hoi me ka wai eleele o ka lokoino a hookuu aku e anamo ae ia mau haawina a pua kou mau la o ke ola ana. Ina wale !

            Ua ala mai keia ae la mamuli o na manao lokoino i hoopukaia ao maloko o kela halawai ahuka pala a naai-a i malama ai ma Haimoeipo, i ka po Poaono o ka pule i hala, a hoike piha ia hoi ka moolelo o ia halawai maloko o na nupepa kumakaia Adava@aisa me ka Hoku, o ka Poakahi ae. Auwe no hoi na olelo a ke ino, e i ana "aole e hoi hou ka Moiwahine maluna o ke Kalaunu," a me na olelo hailiili he nui wale.

            Ke aika nei ko'u houpo i ka nui o ka inaina, ke hamama nei ko'u umauma i ka paila a ka huhu, a ke pana nei ko'u puuwai i ka nui o ka lili, no na wai i ka nui o ka lili, no na hana kumakaia maopopo a ka ai-a, na poe hoi a ko kakou mau kupuna alii i apo lekahi aku ai me ka manao hoi i mau hoaloha ma keia ola-aua, eia ka auanei o kakou mai ana no ka lakou kikowaena e hoopololei mai ai i ka lakou pu.

            Kahaha! Nui no hoi ka hookano a me ka haakei o ka naau o keia ano uhane a ke Akua i hana mai ai, me ko lakou i ae, e hoohui i ko kakou aina me Amerika, no ka mea, ua makemake ka na kanaka ponoi o ka aina e hana pela (oia no hoi ua poe ai-a la), a aohe ka he makemake i ka Moiwahine. Pupuka o na lapuwale! a ino maopopo hoi o kahi hooleina moka ko lakou manao ana pela. Aole paha i oleloia mai, no ko lakou hele poo (alii) ole ana malalo iho o ka la, oia ko kakou mea e hele like aku ai me lakou ma ia alanui. Hela pela!

            Nolaila, e o'u mau ewe o ka io hookahi, ia'u e hooki ai i keia mau olelo, ke puaka ae nei au, "Heaha ka hopena o na ai-a?" Me ka mahalo,  

K. K. K.

Honolulu, Nov. 27, 1893.

 

Na Olelo Hoino i ka Moiwahine Liliuokalani.

 

E Mr. Lunahooponopono;

            O ke poomanao e kau ae la ua hoola@aia ma ku nupepa puka la o ke Kuokoa he mau olelo hoino hoi i ke alii e olelo ana, ua hana kolohe ka Moiwahine i pau.  No na kumu nui elua, o ka hewa a ka Moiwahine i hana ai; oia hoi ka Bila Loteri, a me ka hana ana i kumukanawai hou, a me na hewa e ae he nui wale aku. Ahu kupanaha ka la i Mana ua mea he olelo hoino i ke alii.

            Eia ka olelo a ka Palapala Hemolele, ma Oihana 23:5. no ka mea, ua palapala ia mai; Mai olelo hoino aku oe i ke alii o kou poe kanaka," aia ma Puka@na 2:28, "Aole hoi oe, e olelo ho ino i ka mea e noho ana maluna o kou poe kanaka;" Mai hoino aku oe i ke alii, aole hoi me kou manao."

            Ma keia mau pane a'u ma ka olelo hoino a ka nupepa Kuokoa i ke aliiwahine Liliuokalani.  E noonoo iho ka nupepa hana ole i ka makemake o ke Akua nui @ Iehova Sabaoia, ka mea nona ka noho alii ana na alii ma ka Honua.

            O ka mea i kauoha ia mai a@ ma ka palapala hemolele e i ma@ ana, (Roma 13:1) "E hoolohe na kanaka a pau i ka ke alii maluna iho, no ka mea, aole alii ke ae ole mai ke Akua, a o ka poe e alii ana na ke akua no lakou i hoalii mai.

            E ike pono oe e ka nupepa Kuokoa i ka oiaio o ka olelo ke Akua nui.  E hoolohe i ka ke Alii maluna o kakou aole e olelo ino. Roma 13:2. no ia mea, e ka mea e hoole i ka ke alii, oia ka i hoole i ka ke akua kauoha a o ka poe hoole o lahou ke hoahewa ia.  "A eia ka ninau ano nui o ka palapala hemolele, Aole anei oe e makau i ke alii, e ha@@ oe i ka mea pono, a e hoopon@ ia mai oe e ke akua, aole e hoolaha hoino i ke alii.

            No ka mea he kauwa ke Alii na ke Akua e pono ai, aka i na e hana oe i ka hewa, e makau oe, no ka mea, he mea ole kona lawe ana i ka pahikaua, no ka mea, he kauwa ia na ke Akua, @ he Ilamuku e hoopai ana i ka  mea hana hewa. Roma 13:5 No ka mea, he mea pono no kakou e hoolohe au, aole no ka inaina, aka, no ka manao aku i ka pono o kekahi.

            O na hewa nui a ka nupepa Kuokoa i hoolaha ai, e pili ana i ke Aliiwahine, oia ka bila Lotari a me ke kumukanawai hou. Eia ka'u malaila.

            1. O ka Bila Lotari, aole na ka Moiwahine i hana maoli iho a lilo i kanawai, na ka poe no o ka Ahaolelo i kakau i ko lakou ma@ inoa a waiho  aku imua, o ka Mo@.

            2. No ke kumukanawai hou, aole no na ka Moiwahine ia mea nana makaainana i noi i mua @ ka Moiwahine, e like me na hoolaha ma na nupepa Lahui. O ke ka Moiwahine Liliuokalani manao i hana ai ma kona Mana Alii mai ke Akua mai ua paa ia. E nana ma Kekahuna 8:2  "Ke ao aku nei au ia oe e malama i ke kanawai o ke Alii, no ka hoohiki ana i ke Akua." Pauku 2. Mai kupaa oe ma ka nea ina, no ka mea, ke hana la ia i na mea a pau loa ana makemake ai. Pauku 4. "Ma ka olelo a ke Alii, oia no ka mana, a owai la ka mea hiki ai ke olelo aku iaia. Heaha kau i hana?"

            Nolaila, ko hana nei ko mako@ Moiwahine Liliuokalani, a me kona lahui Oiwi Aloha Aina i ko ke Akua makemake, a na ke Akua no e kokua mai..

Me ka mahalo

J. S. KATANA