Ka Lei Momi, Volume I, Number 17, 27 November 1893 — Page 5
| This text was transcribed by: | Uilani Paalua Campana |
| This work is dedicated to: | William H. and Ruth L. Paalua |
Ka Lei Momi.
HONOLULU, OAHU, POAKAHI, NOVEMABA 27, 1893
kona hoiko i kona manao kuokoa, e pue ana i kela hana pakaha wale.
Ua oehaa iho nei ka Loio Kuhina piha ike kanawai o hoopauia kekahi Lunakanawai Apana o Oahu nei, a o ke kumu ka no ka nohopaa ole ma ka apana o like me ka manao o ke kanawai. He uhi lau mamane wale iho no kela kumu, aka, o ke kumu io maoli, no ka hooko ole ia o ka makemake o ka mahiko. Ua waihoia aku ka hana, ua koi hou ia mai nae e noonoo hou oia i kona manao haalele, me ke aoia mai aole na lunakanawai i hookohuia no ka pono o na mahiko, a aole no hoi he Lunakanawai mai na Aha o lalo a i na Aha o luna i nele ole i ke kinaunau ma ka lakou mau hooholo ana. A nolaila, aole no i ko ka manao o ka Loio Kuhina mamuli o ka paipai ana a kekahi loio mikanele o ka mahiko.
Mamuli o ka manaoia ana ua loihi loa o Adimerala Sekerele ia nei a ua kamaaina a noho aloha hoi me kekahi o na poe Pi Gi, no laila, oia kekahi kumu ona i kauohaia mai nei e huli hoi aku, a kauohaia no o Adimerala Iwini ma kona wahi maanei, he mea hoi i kamaaina ole ia lakou la ma ae. Pela ae la ke ano nui o na manao i walaauia ma Amerika no kona hoi ana aku nei, a aole no nae hoi i maopopo i ua Adimerala la. Malia, pela io no, owai hoi ka i ike aku, Aka nae, ua manao wale no hoi makou pela, a i malihini hoi i launa nui ole me ua poo la ka mea nana e hooko aku i ka Amerika Iiuipuia hana maanei.
O ka Poaha nei iho la ka la i manao wale ia ai e kipaku a e hoopau aku i na luna Aupuni a pau loa i ano lokahi ole ka manao me ko ke Aupuni Pi Gi. Ua lilo ia i kumuhana imua o ka halawai malu o ka Ahakuka Pi Gi, pela ka lonoia mai, a ua ikaika ke kueia a haule, a pela iho la i hoka hou ai o Mama Emaluka ma. Me ka hewa ole, koe wale no paha ke aloha i ka aina a me ke aloha i ke Alii, oia nae, ua lilo ia i mea e hewa ai, a o kahi kumu wale iho la no ka ia o ka manao kipaku ana. Huhewa no hoi ua lalau o ka moewaa ana.
He halawai ka ua poe hoohuiaina la i uwalo ae ai i ke ahiahi Poaono iho la, a ua piha a paiakuli ae no hoi i ua poe kolea kauahua hilahila ole la. O ka manao nui ka o ua halawai hoohuiaina la, i mea ka o hoomaikeike ae ai i ko lakouikaika i ke Kuhina Amerika, a na ka Ahahui Hoohuiaina i kahea ae ia halawai. Ke hala ole makou, aole lakou e puuiheiia aku, no ka mea, ho aihemu maopopo.
Aka, ina o ka manaoia, alaila, na ka lahui hoi ia e hoike ae i ka oiaio ole o ka ikaika o na poe la o kalele nei, ke kaheaia hoi ona halawai makaainana nui ma ko ka lahui aoao.
Lehulehu ka na poe i haiolelo ae ma ua hala wai la, a iwaena o ia aluka, o ka moonihoawa pookoi kekahi o ke alelo-lua o kekamana nui o ke Aupuni nei, a nana ae hoi ka hupo a me ke kupono ole o ka lahui oiwi e loaa ka mana koho halota. Maikai loa ae la ia, maopopo loa “ke ano o ia holoholona.” O na olelo iho la ka hoi a ka hapanui, aole e haawi pio wale aku ne i ka pono i loaa ia lakou mamuli.
@ pakaha, a e hoouka kaua @ u no ka ia Amerika Huipuia a ula na alanui me ke koko. E ko ana paha auanei ia olelo ana a Rev. Mr. Haulani – e kahe ana ke koko, aele nae hoi iwaena o na oiwi. Heaha la hoi ka hewa o ia? Nolaila, me lakou mai no ia, oiai, aohe a kakou “olena” ana aku.
Ua mahui leo wale ia ae no e haawi ana ka Puali Puhiohe Lahui, i aha hoolaulea ma ke kahua o ka Hotele Hawaii i ke ahiahi Poalima iho la, ua alahula ae no ka lehulehu malaila, a ua hele ia a aneane e “kini Kailua, mano Kanehole.” Aole nae “na kahuli leo lea o Paliuli” i hoohoene nui ae ia ahiahi, mamuli o ke akeakea ana a ke Aupuni, a mamuli hoi o ko na Pi Gi makau o hoohaunaele ae kanaka Hawaii. Ka hoopunipuni no hoi a ka lapuwale e! I ka halawai hoi a na poe hoohuiaina, malalo pono o na ihu a me na maka a me na pu a lakou, aohe ke Aupuni i papa ae, aka, ua ae oluolu ia aku lakou e malama i kela halawai. Malia, o ko lakou ola no ia, eia nae, ua akaka ae la no hoi ke “kapakahi Manuhia” o ua poai hemolele nui wale la.
NA HOOPII LAIBILA.
He ekolu na hoopii a makou i hoike aku ai ma ka helu i hala i ka lunahooponopono o ka nupepa “Moku,” mamuli o ka hoopuka a hoolaha ana i kekahi manao makona, pelapela a pili maoli no i ka hoinoino i ka inoa a kulana maikai o Mr. C. B. Wilisona. Aka, i ka Poalua i hala aku la, ua hoopuka hou ia no he elua mau hoopii laibila hou no ua lunahooponopono la e Mr. Wilisona, a piha aku la kualima o na hoopii laihila maluna o kona hokua mai ka mea hookahi mai. Ma ka hoomaopopo aku, me he la, ua hoopuka ia kela mau manao ma ke ano hoonauluulu, i wahi hoi e hana ia aku ai o kekahi mau hana pono ole a kue kanawai, aka, ua hoka ia manao ana, ina nae o ka manao io ia, no ka mea, ua makee o Mr. Wilisona i ka pono o ka aoao o ka lahui a ua imi aku la i kona pono ma ke kanawai.
Mamuli o ka puka pinepine o keia mau hoopii laibila, me ka hooku a mau ia no o ka mea i hoopiia malalo o kona inoa makai a malalo hoi o na hona hoomahani wale no, ua puka mai la he kauoha na ka Loio Kuhina i ka Ilamuku aole e ae hou ia e hoopuka aku i na hoopii laibila hou i kela lunahooponopono malihini o ke kuewa hele ana mai. O ka hilu ekahi keia ae la, a eia iho ka hilu elua. I kekahi hele ana aku o Mr. Wilisona e hoohiki i kekahi palapala hopu, oia a me kona loio pu, ka Mea Hanohano A. Rosa, ua pane mai ka Ilamuku i ka loio ua ike no oia i ka oiaio o na mea i hoolahaia, oiai, he hoa oia iloko o ka Ahaolelo o 1886. Ua loaa aku iaia ka pane no ka oiaio ole o na mea i hoolahaia a aole no hoi ua loio la he hoa no ka Ahaolelo o 1886, a kihi hewa aku la na maka o ua Ilamuku la me ke ano kuhau a hoka maopopo.
Pehea iho la hoi keia mau ano hana o na welo o ka poai hemolele. Ua hoolilo ae la ka Loio Kuhina i kana oihana i mea e hoopakele ai i ke kolohe, oiai, o ua kolohe la no ko lakou poai, a o ka Ilamuku hoi, iaia no ka hooholo o i ka hewa o ke kanaka me ka hookolokolo mua ole ia, a oia ae la no ka ka lunakanawai. Akaka ka oehaa o ua poe la i paikano nui ae ai i ko lakou hemolele a me ka hooponopono maikai i ke Aupuni. Mawaho ae o ka hookoia o na lawelawe hoopono ana, ua hoolilo keia mau luna kiekie o ke Aupuni i mea e paleia ai o ka makemake o ke kanawai a me kona hooko pono ia, a hoopakele i ka mea kue ma kahi hoi o ko laua hooko aku, a oi loa aku hoi i kekahi malihini haalele loa. Aole ke Aupuni i hoao mai e upoi i ka hoomauia o ka hoopuka ana i na manao laibila, e hoike mai ana no i ko ke Aupuni kokua ia ano hana. aka, pale mai la nae hoi i ke kuleana o kekahi kanaka e imi i kona pono ma o ke kanawai la. Nani ka hemolele o ia mau hana oehaa! E like no me ka lakou i ana mai ai, pela no e auanei e ana nui ia aku ai ma keia mua koke iho.
KO KAKOU PAPA ALANUI.
Ua hoike ae ke Kuhina Waiwai imua o ka Ahaolelo Pi Gi i ka Poaha i hala iho la mamuli ka o ka lawelaweia ana o na dala ma ka Waihona e like la me ka lawelawe ana a kekahi luahine he eke okou ko ka lilo palaoa, he eke okoa no hoi ko ka lilo bipi, a pela wale aku, ua ano kauliilii loa na wahi hoahu dala, a ma kahi hoi o ka huina io o $226,000 iloko o ka Waihona, he $147,000 wale no ka mea i kaa pono aku malalo o kana hooponopono ana. A ma keia ano ae la na hoahu like ole o na hoahu dala alanui, kula a pela aku. Ua hoolilo aku hoi ke Honolulu nei Papa Alanui he $100,000 me ko ke Kuhina Kalaiaina kuleana ole aku no hoi ia mau apa ana, a me ka pau hoi o na dala o ka Papa, a ua ku aku la hoi he ahua aie o $88,000. Ea, nui ka hoolilo la!
Eia nae, he mea oiaio loa mai ke kahulihia ana, ua oi loa aku ko ke Kuhina Kalaiaina akekea i na lawelawe hoohana ana a ka Papa Alanui mamua ae o ka Papa ponoi iho, a o ka hapanui hoi o ka Papa i ka Lunahoomalu, a ua ano lilo ke kulana Lunahoomalu i mea hoomakeaka wale iho no, ma ka olelo ana, a o ka Luna Alanui hoi i mea pakike aku i ka Papa. Malia o hiki i ke pookoi “hookuonoono lahu” o ka “Hawaii Holomua” ke hoomalamalama mai ia makou a i ko Honolulu nei poe hookaa auhau.
O kahi mea hilu nae a ua Ahaolelo oehaa nei i walaau ae ai, oia no ka manao o Mama Emaluka e pili ana i ko ka Papa akeakea i kekahi poe mekanika ma ka hana maoli ana no ia na kaa, a ua manao paha oia he mea pono e hoopauia ko ka Papa ku ana, aka, mahope iho nae o ua kukai olelo ana, ua hoike ae la ka Peresidena eia ke noonooia nei kekahi hoololi i ke Kanawai Papa Alanui, i khiki ai hoi i ka Luna Hooia ke nana aku i na hoike helu no na hooiilo ana e like me na oihana e ae. Pehea ana la, e ko ana paha ia manao o lakou?
Aohe ka lahui e eha ke hoomanawanui iki iho no ka hauoli ana i keia makahiki iubile o ko kakou noho lahui a Aupuni Kuokoa ana, oiai, eia aku a hoea mai ko kakou la e oi loa aku ai o ka hauoli ana. Ua hehikuia mai ke kuokoa haaheo ana o Hawaii, aka, ua aneane mai ka wa e pale loa ia aku ai o ia mau hana hehihehiku a pakaha maopopo. He hauoli a@ aku ia no kakou, ko hoea mai, i oi loa aku mamua iho o keia a kakou hoi e hookamaemae wale iho ai no. Aka he mea hewa ole no ke hoomanao iho ka lahui i ka la i loaa mua loa mai ai ko kakou ikeia ana mai ma ke ane kuokoa, a he hoa kaunu pu hoi me na aupuni naauao o ke ao nei, iewaina o ko lakou lualai ana, na haihaiolelo ana a me ko lakou mau anaina pili makamaka, hoaloha a hoahanau hoi. E hauoli no kakou, aka, e hookoe iho no nae hoi kahi no ko kakou la e lanakila hiwahiwa ai, a no laila aku ka hauoli palena ole.