Ka Lei Momi, Volume I, Number 17, 27 November 1893 — Page 4

Page PDF (473.66 KB)

This text was transcribed by:  Toni Ka'a'a
This work is dedicated to:  Makuahine, Esther Kalino (Kauaulalena) Campbell

Ka Lei Momi.

 

4          HONOLULU, OAHU, POAKAHI, NOVEMABA 27, 1893.

 

I NA POE HELUHELU.

 

            E hoomanao e ko makou poe heluhelu a pau, o na hooponopono ana a pau no na mea e pili ana i na hookaa dala ana, na palapala hookaa a me na kikoo dala ana, a ko makou puuku

MR. F. J. TESTA (HOKE)

a oia wale no ka mea mana ma ia mau mea, aole o kekahi mea e ae, a mai keia la aku, ke hookohu pono ia aku nei oia ma ia hana, a o kana mau hooponopono ana a pau he mea mana ia.

            Eia iho ka auhau no KA LEI MOM:--Mai ka helu 1 a pau keia makahiki he ekolu-hapaha (75 keneta); ma ka helu 8 a pau no keia makahiki, hapalua (50 keneta).  O ka wa keia no na Hawaii e alu like mai ai e kokua ia makou.  Mai hookaulua!

            Aia ma ke keena loio o ka Mea Hanohano A. Rosa, Helu 15, alanui Kaahumanu, e loaa ai ko makou Puuku.

E hoolohe i keia.

                        W. H. KAPU.

            Ona a Lunahooponopono.

            Honolulu, Oahu, Oct. 2, 1893

KA LEI MOMI.

 

W. H. KAPU,

Luna Nui a Lunahooponopono.

 

F J TESTA (hOKE),

Puuku.

 

POAKAHI,    NOVEMABA 27, 1893.

 

            MA ka la i hooleleia mai ai kela kino kupapau mai luna mai o ka mokukaua Beritania, a i ka hapaiia ana o ke kupapau mai ka waapamahu a kau@iluna o ke kaa pukuniahi, ua wehe ae he heluna nui o na Hawaii i ko lakou mau papale, aka, aole na ilikea ole loa i hana ae pela.  He uuku ia, he nui nae.

 

            APOPO, Novemaba 28, ko Hawaii nei La Kuokoa, a o ka piha ana hoi ia o ke kanalima o na makahiki o ko kakou noho ana ma ke ano he Aupuni Kuokoa, a i ikeia mai ai hoi e na aupuni naauao o ke ao nei.  He makahiki iubile keia, eia nae, ua manao na poe pakaha ia lakou ka hoeuli aole kakou e hauoli iubile ana ma ia la.  Heaha la hoi ka hewa o ia, hoomanawanui ae no kakou, oiai, eia aku a hoea mai he la no ka lahui e hauoli ai me ke ohohia palena ole.  Umia ke aho!  Eia aku--a 1

 

            MAMULI hoi o ko makou piha hauoli palena ole no na lono maikai i loaa mai, ua hookaulua ko makou huai aku i na lono kuwao e ae, oiai, ua oi loa ae na lono e pili ana no ko kakou kulana iho mamua ae o ko na [kona] wahi e aku.  He wa okoa aku no hoi ko na [kona] lono e ae.  Ke kokoke mai nei i ko kakou wa e hene aka haaloulou iho ai a mamae wale ae no na iwi aoao.  Aka, he hookahi wale no nae a KA LEI MOMI uwalo, e like no me ka na keiki o ka Puali Puhiohe Lahui, a oia iho keia:

            "I hookahi, kahi k amanao,

            I hookahi, kahi ke aloha,

            Ma kela hana maikai."

 

UA HOOPUNIPUNI E!

 

            Ua hanehane ae ka nupepa oili molehulehu o ka poai hoohuiaina no kela huakai ike a ke Aliiaimoku i ke Kuhina Amerika, e olohewa ana i hele aku ka ke Alii e noi i kona hoomaluia mai, oiai, ua maopopo ka iaia ua nui kona ino ia a mahope laweia kona ola, a oiai hoi, ua oo a ua ano kauikoo, he mea pono nona e haalele i kona manao ana ka Nohoalii a e hooili aku hoi no no ke Kama'lii Kaiulani,  Aole o ia wale ae la no, aka, ua hoike pu ia ae na ke Aliiaimoku maoli no ka i kumailio [kamailio] pela i kekahi mea koikoi mahope ona, a na ia mea i hoike i kekahi hoa'loha ona, a mai ka hoa'loha mai ka i loaa ai i ua nupepa la.  Nani wale ka maaa lalau hele ana ae o ka hoolauwili hoopunipuni.

            Aole makou i hilinai i keia mau manao ae la, oiai, ua koho no makou he manao kohokoho a haku wale iho no ia na ia poe.  A ua konoia mai hoi makou e hoike aku i ka lahui aole loa he oiaio o ia mau lawe olelo ana, no ka mea, o ke Aliiaimoku laua me ke Kuhina wale no ka i ike i ka laua mau mea o ka olelo ana, a aole loa no he oiaio ua olelo ke Aliiaimoku me kekahi mea e aku no ke kukai olelo pu ana me ko Amerika Huipuia luna hooko maanei.

 

"HUA I KA ULU O LELE!"

 

            Ma kekahi hoike wahahee ana a ka wahaolelo namu molehulehu o ka poai hoohuiaina, e pili ana hoi no ke Aliiaimoku, ua lilo ia i mea no ka wahaolelo namu aluala e kokua ae ai a me ka olelo ae hoi ua nui ko na [kona] Hawaii huhu a hoowahawaha ka i ke Aliiaimoku mamuli o na hoomaikeike ana a ke "Kuokoa" polopolona.  O ua hapauea la no hoi ka hoike oiaio no ka hilinaiia o ke "Kuokoa," oiai oia maoli no ka i ike i@ na ope nupepa i ka hoihoi hou ia mai no ka lilo a me ka hoihoi ole ia.  Ku ke ahua o na pepa e pa'i nei, aohe nae he lilo nui aku, a aia no hoi he mau ope lehulehu e waiho nei ma kekahi mau wahi me ka lilo ole a heluhelu ole ia no hoi.  Ma Honolulu nei hoi, ku ko pai a hana ka haawe o kahi awelu puka la haawi wale, aohe no he lawe nui ia a aohe no he hoihoiia.  He mau puu nui ke waihoia nei i kela a me keia la ma kekahi mau wahi, aole ma ko ano mea heluhelu ka laweia ana, aka, he hana okoa ae no ka mea i manaoia no ia awelu, a o ka pono io no ia, pau ae ia pilikia o ia poe e lawe ahua nei.

 

            He mea ole na hailuku ana i ke Aliiaimoku, no ka mea, aia ko ka lahui aloha a iini nui me ia, a he ole wale no na hapala lepo ana.  Mai ke kumu a ka mole o ia mau hailuku a hapala lepo ana, ua ike a maopopo i ka lahui ka oiaio ole o ia mau hoonaulu wale ana no.  Malia no ka ike nui paha o ua poe Pi Gi la i ko lakou ano onawaliwali, hoao wale ae la no e hailuku i ka mea i hala ole ia lakou.  A ma kahi o ko ke "Kuokoa" hoomaikeike ana i ka lahui a huai ko lakou hoowahawaha, a makou hoi i ike ole ai, ua anaina lakou a ikeia ko lakou mama.

 

            Ua kai huakai hele ae hoi na poe hapai pu Pi Gi i ke konane mahina o ke ahiahi Poakolu i hala iho la.  He 210 paha poe ke huiia me na poe hookani pahu, i akoakoa ae ma Halealii Kuea.  A mahope iho o ke aloha ana i ka hae Hawaii a hookaniia o "Hawaii Ponoi" e ka puali puhiohe, ua hele aluka nui aku ua poe la malalo o ko alakai ana a ka bana Pi Gi, o Mama Emaluka ma ka hiu loa, a hala nui iwaho o Kulaokahua i ka huli hele i na poe kipi iwaena o na poe aloha aina, a ua hoea nui ae ma ke kahua hoolulu i ka hora 9 me ka loaa ole o kekahi wahi kipi hookahi.  Ia lakou nae hoi i kaawale nui aku ai, ua haaleleia iho o Iolani Hale me 24 poe koa kiai mai waena mai o na poe ki pololei, malalo o ke alakai ana a kela opu halakoa o Hamakua mai i kaulana i ka iolo monoku, aohe nae i lele kaua ia aku e ka lahu.  Iloko no o ia nawaliwali o lakou, ua waiho malie nui ia aku no e kiai i na aka o lakou.

 

            No ka nui lauua ole mai o ke aloha a makee Ali o ke Aupuni Pi Gi, a mamuli hoi o ka manao ana o ua poe oehaa la o lawe maoli ae no ke Aliiaimoku i kona ola ponoi iho, e like no me ka lakou wahahee ana, oiai kona mau la kanikoo, nolaila, ua hooholo lakou e noouna i elua mau makai e kiai ai i ka Moi, hookahi ma ke alanui ma ke alo, a hookahi hoi ma ko hai pa ma ke kua aku o Wasinetona Pa; me ka nele hoi imua o ko ke Alii alo ponoi.  Nani wale no hoi ko lakou hoopalaimaka wale, a hu no hoi ka aka i ka lakou mau hana oehaa wale.  Aole no hoi olelo ae ua kauohaia lakou e kekahi luna kiekie o kekahi aupuni okoa aku e hana a e kiai a malama pono aku lakou i ka maluhia o ke Aliiaimoku mai na poe kiu haole lapuwale a hilahila ole a lakou.

 

            Ua olino iki mai no he wahi kahoaka i na la mua o keia pule iho la no ka Amerika Huipuia mea e hana mai ai no ko Hawaii nei kulana.  Aole no e kala kahiko loa i ikeia ai ko ia Aupuni iini "o ka pono ke hanaia a haule mai na lani."  I ka Poalima iho la hoi i hooi loa ia mai ai ka oiaio loa o ka olino mua, a ua oi loa aku ka olinoiino i keia wa, a makou no hoi e hoike aku nei ma kekahi wahi okoa ae o keia helu.  Eia hoi makou, a me ka lahui holookoa no, ke hauoli nei me keia lono maikai, a ke hoomanawanui ae nei no ka manawa e hookoia mai ai Ina iho@

 

            Ke houpuupu nui nei no ua poe la e kaua kue aku ia Amerika Huipuia, ina ka e hookoia ana ka hoihoi hou ae i ka Moi ma ka Nohoalii ona i kapaku kuleana ole ia mai ai a ke hoololeia mai hoi na koa Amerika iuka [i uka] nei mai na mokukaua mai.  Ua liuliu ae lakou a ua makaukau o Iolani Hale, aia na pukaniahi iluna kahi i ku makaukau ai, aia na koa iloko kahi e moe mau nei ma na po, a eia nui no ke paikau nui nei iloko i wahi e ikeia ai o ka eleu o na koa.  Mawaho ae hoi o keia mau houpuupu kaua ana, ua lonoia aohe e kala i loaa mai ai i ke Aupuni, a i ole ia, ia ka Ahahui Hoohuiaina he umikumamalua mau pu ki pinapinai a me eono mau poka hoopahu (boma dainamita), i mea ka e luku ai i ka lahui.

 

            Mai Wailuku mai nei i loaa mai ai ka hooiaio loa ia, o ke kahua alakai ka o keia Aupuni Pi Gi, oia no ka hoonele maoli ia o na oiwi o ka aina nei i ko lakou mau pono koho balota.  O ke kumu o keia oili ana ae o ia noa huna a lakou, mamuli no ia o ka malamaia ana o kekahi halawai ana o ko Maui Ahahui Hoohuiaina, he 13 wale no lala i hiki ae, a malalo o ka noho hoomalu ana a J. W. Kalua.  Ma ia halawai ka Hope Luna Dute, kekahi hunona a Afona, a na ke Aupuni i uku kona mau lilo kaahele me keia hana hoohulihuli lahui a pili kalaiaina hoi, e paipai ana hoi i na poe hoohuiaina omilumilu e kupaa mahope o ka Pi Gi.  A ma ia halawai no hoi kekahi Luna Aupuni, he haole makai, Luna hoohana paahana nui mamua no ka mahiko o Wailuku a makai hoi mahope mai no ke Kula o Kamaomao.  Ua haiolelo ikaika ae oia e kue a@ @i ka manao hoonele i na oiwi i ke kuleana koho, oiai, ua oi ko lakou kuleana ma ko lakou aina iho.  Aka, ua hoowahawaha kona poo, ka Makai Nui o Maui, a i kakahiaka ae ua loaa aku iaia he palapala, e hoopau ana iaia mai ka oihana aku no kona "kue i ke kahua alakai o ke Aupuni Kuikawa."  Nani kela, ua ikeia ae la ka iini io o keia poe pakaha, a ua pau aku la kela haole Amerika mai ka oihana no