Ka Lei Momi, Volume I, Number 16, 20 November 1893 — Page 5

Ka Lei Momi.

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, NOVEMABA 20, 1893

 

ea, na lakou no na ane hana uko ole a pau, ua nana oluolu wale ia aku no. O na houpuupu ano ole a pau, na ia aoao no, aohe hana wale ia aku. Na ia aoao no na olelo malu e lele kipi aku ana na poe aloha Alii ia lakou Pi Gi, nolaila ka i kahea ia ai na koa a me na paalalo o lakou me na pu e akoakoa ae ma Iolani Hale i ke ahiahi Poa kolu i hala, a ma ka bora 8 ka o ia po e lele kaua nui ia aku ai, a ua mau mai no ia ano hooakaukau kaua ia na po mahope mai a ka po nei iho la no. Ka moeuhane palaualelo no hei a ke ino!

 

E like no hoi m ko makou hilinai ole i ka lakou mau walaau ana, pela no na mea i ikeia ae no ka oiaio ole o ka lakou mau houpuupu ana, o hoike nui mai ana hoi i ko lakou makau honua wale iho no i na ada o lakou. Ka i no e hala ana ka makou i manao wale ai na ua nupepa la wale iho no ia hoike manao hope, a aohe ia o ka mea oiaio i hoikeia. Na ka wahaolelo “Buletina” o ka aoao lahui i kiola loa aku i kela wahaolelo hakuepa wale a pili i ka paia i ke ahiahi Poalima iho la, oiai, ua palapala ae o Kuhina Wilisi i ka “Buletina,” a ua hoolahaia ae ia palapala. O ke ano nui o ua palapala la, e ae aua i ka oiaio o na mahele mua a makou i hoakaka ae nei maluna, aole nae hoi i nui loa na olelo, aka, na ia nupepa no i hooni loa aku. A no kela mahele a makou i hilinai ole ai, aole no i hala ka makou i upu ai, na lakou wale iho no ia, a ua kamailio mai ka ke Kuhina ma ke ano laulaha no ka papapai holookoa.

 

Nalaila, ua nele no ke olo o ka pihe hauoli o ua poe la, aka, aia no ka hauoli oi loa aku ma ko ka lahui aoao. O ka makau honua ana no o ua poe la, ua lilo no i mea ole, oiai, eia no ka lahoi ke makee mei a ko malama nei i ka maluhia. Olalau no hoi ka man ao ana o ua poe la e hoopoino wale ana no ka lahui ia lakou iho, o’ai, na aneane mai ka manawa e hookoia ai ko ka lahu iini nui o ka noho hoomanawanui ana me ka uiha ole, me ke kalelo no o ka mauao maluna o k ahooko kaulike mai o ke Aupuni o Amerika Huipuia. Ua manao paha ua poe pakaha la e kiola ana ka lahui aiai ka manawa no ko lakou maha ua kokoke loa, a e lele kaua aku hoi me na lako ole, oiai, aia no na lako kaua a pau ia lakou la. I@uhewa ka manao olalau ana pela!

 

Ina no e hala ana he mau la a he mau pule no ka lahui e kakali ai, e hoomanawanui ana no me ke ala ole ia o ka po, a na ua poe makau honua la no e ala nui a e ko-ke hele na alanui, na pipa alanui, na alaloa, na ala kikee, na ala liilii, na ala olowi, na alahele, a me na ano ala e ae no a pau, a hookahi no hana a ka lahui ma ko lakou aoao, o ke kau o na poo i na uluna a hielani malie, me ka moeuhane ae hoi no ko lakou lanakila hiwahiwa e hoea mai ana iloko o ka hoomanawanui pauaho ole.

 

Ia makou nae hoi e kuekaa aku nei i na nao hana hilahila ole a ua poe nei, ua hiki ole ia makou ke uumi iho i na manao hoowahawaha no ia mau ano hana hilahila ole a lakou. Oiai hoi, ua hooia ae ke Kuhina Amerika aia no ka hoomalu ana i keia Aupuni malalo o na eheu o ka Manu Aeto, a na na pulikoa Amerika hoi e malama i ka maluhia no kekahi mau pule e nee nei, oia no nae ua poe Pi Gi nei ke houluulu mau nei i na koa i na po a pau, a hoolohe ole hoi i kela leo. Malia he makau nui no i na aka o lakou. Hookahi nae mea maopopo loa, he hoike maoli no keia i ko lakou hoowahawaha i ke Aupuni o amerika Iluipuia, oiai, aohe mau hoohaili kaua aku ma ko ka lahui aoao. Ua heki, noke nui ia, o lakou no ka ke eha ana.

 

A ia makou hoi e hooki nei i keia mau kalakalai olelo ana, ua hiki ole ia makou ke huna iho i ko ke Kuhina olelo ana ma kana palapala i oleloia aole oia i manao e lilo ana kana mau olelo i mea e laweia ai ma ke ano pili kalaiaina, a ke manao oia no ia mea, aia no he wahi okoa aku ko ia mea. A alole oia i makemake iki e laweia kana mau olelo i mea okoa loa ae mai kana i mauao ai, a ke makaukau oia e hooko i ka hana a kona Aupuni, e hooko no auanoi oia. Auwe, ku na poe nei i ka hoka la! Auwe, hauoli hoi makou le e! Na lakou la nae hoi ka hauoli @na a ku mai la nae hoi i ka o’e la. Mai poina, na makou ana no ka aka hope, aohe ana e hala ia, oini, ua ikeia no i na manawa a pau.

 

AOLE O Reve. Kauka Ilai wale no ka mea hookahi iwaena o ka poai homolele i wahakani aku nei ma Amerika Huipuia. O Rev. Beka kekahi o Ililo, iaia ma Kikako, ua awiliwili aku oia i na mea pili kalaiaina ma kana haiolelo pili haipule, me ka wahahee aku ua kokua ka lahui Hawaii holookea i ka hooliloia o ko lakou aina malalo o ka malu o Amerika Huipuia. Lilo ka pono o ke Akua i koloku uhi no ko lakou mau manao aihue i ko hai aina. E hilinai ole ia no na poe mikanolo a e pono, he maa no na la hoi i ka lawelawe i na hana a ke Keikialii oka Po.

 

HE nani ia ua hoele mai la ka “Hawaii Holomua” i ka makou uwalo makamaka aku, ma ka manao o pili ana i “ka hookuonoono lahui” a kona puuku a luna nui, ua kaawale mai la makou mai ia kalaimanao ana no keia wa, aka, e hoomau aku ana no nae hoi ma ka paio ana no ka aina, ka lahui a me ke Aliiaimoku a hiki i ka wa e lanakila ai. A mahope aku hoi o ka lanakila ana, ia wa makou e haelehaele like aku ai ma na kuekaa ana no ia kumuhana ano nui a koikoi. Ae, “iluna no ka ua, waele e ke pulu,” aka, “i ke alo iho la no ka ulu a o ka hala no ia.”

 

IA Rev. Kauka Haida aku nei ma Amerika Huipuia, a ma Nu Ioka, ua wahakou aku ia makua o ka pono Karistiano alua ae la no kahanauna o ka be@no ana mai o ka lahui mai ka pouliuli pegana, a ua like ka na Hawaii me he poe keiki la, ka hiipoiia aku hoi mahope ih@ o na hana inu rama, a he hana nui hoi ka hapai ana ae ia lakou mai ia ihona ana i ka pali hee holua. Ua manao paha ua o Hai pela iho la na kamailio ana o pono ai ko lakou iini haawi a aihue aina. U hoi, ka lalau e, mau ka nele o ka huakai paoa o ka hele ana aku nei, a i hoi mai la nae hoi ka hana, a i hoi mai la nae hoi ka hana, ua oki oe o uhaiaholo ana ma na meheu o ke Kuhina Amerika. E hoi a kou wahi i hele mai ai, a ilaila, ea, noho loa aku.

 

MAHA@ ka pili o ua wahaolelo namu o ka poai Pi Gi ma ka mea e pili ana i ka nienieleia ana o Kuhina Wilisi. He nani mahae ana no ia, o lakou iho no ia. Na ka “Adavataisa” ka hoopunipuni mua ia Kuhina Wedehausi, ma ka olelo ana aole oia i kahea i na koa Beritania o lele mai iuka nei ma ka la 16 o Ianuari i hala, me ka ike iho no ae aohe mokukaua Beritania iloko nei o ke awa ia wa, a na ka “Hoku” iho hoi ka hoopunipuni hope no ka Kuhina Wilisi mea i olelo io ai i kona mea kakau. A nolaila i pili pono ai ka mea i oleloia, “ke mahae na poe kolohe, alaila, ia wa auanei e loaa ai ka pono io i kanaka hoopono.” Alaa wale k aenaena o ka la i Papaenaena, huai pau ke ino o ke hoa, a mahae hoi ka pili ana o ua mau kolohe la.

 

OIAI keia mau la ano onene o kakou, o nunu ana, nunu aku a nunu mai, ua komo mai ka manao iloko o makou o uwalo aku i ka lahui. Mai lawe olelo a hoonui olelo walo aku no i na mea o oleloia ana e loheia ana hoi, aka, o lawe mai no a malama. Ke ike na maka, malama ia iho no, a mai awaha wale aku no. Ua oleloia “o ka mea a na maka e ike ole ai, aohe ka puuwai e eha,” a he mau olelo oiaio maoli no ia. O ke kumu nana i kono mai ia makou e waiho aku i keia uwalo ana, mamuli no ia o na lawe olelo wale ia Hoko o keia mau la onene a kupilikii, a kaha wale aku no hoi kekahi mau lawe olelo ana mawaho ae o ke kupono Ina e ike, malama; ina e lehe, malama. E uumi i ke aho a lanakila ae kakou, alaila, no kakou ke kahua. Aka i keia manawa nae hoi, e kaohi a e punuku iho ia kakou iho, a mai kuulala wale ae no

 

UA manaoia ina e hoomau aku ana o Amerika Huipuia ma kela kumuhana koikoi e nune nei ia aina holookoa, oia hoi, no ka mea e pili ana i ka moni ma ke kulana waiwai ia manaena o ke dala keokeo a me ka ulaula, ua makaukau na poe hoaie dala o Enelani e unuhi aku i ka lakou mau dala. Ua lilo keia i mea ku i ka weli, no ka mea, ua lehulehu na hoaie dala i aneane e hiki aku i ka wa e hookaaia ai. E hauoli ana no paha ua poe hoaie dala la o Europa ke hoomauia aku no keia mau aie, a ma ka uku panee no ka ohi, aka, ina e hoomau aku ko Amerika Aha Senate ma ka heololoiahili aua i kela ninau nui, he mea maopopo loa e nui aku ana na hooili dala ana ma kela aoao ma ka ulaula lelolelo wale no. Heaha aku ana la ka hopena o keia ninau? E kali ae no hoi kakou a nana aku ia Enelani, kahi o ka hapanui o na aie o Amerika e paaia nei, a na keia mua aku e hoike mai no ka Enelani mea e hana ai.

E kala kahiko makou i kakau ai i ka manao maluna ae, aka, ke nanaia ae ma ka lono hope lea mai na aina mamao mai, e ikeia no ua lanakila o Peresidena Kalivilana mamuli o kona kupaa a me ka nauene ole ma keia ninau nui o kona aina, he lanakila hiwahiwa nei i upu mua ole ia o ko ana e like me kona iini nui.

 

La Hanau o ka Moi Kalakaua.

Ua hoike hou ae no ka lahui i ke ohohia ma ka hele nui ana ae i ka aha hoolaulea a ka Puali Puhiohe Lahui i ka po Poaha iho la, Novemaba 16, ka la hanau o ka Moi Kalakaua, me ke kahua o ka Hotele Hawaii. Malaila o Adimerala Iwini. Kuhina Wilisi a me kahi poe maka hanohano e ae kahi i hoolohe ai i ka hoene o na ohe. A mamuli hoi o ka hooikaika ana o ka Puuko o KA LEI MOMI nei, ua loaa i na keiki puhiohe he $161, i luluia hoi e na hoa’laha o ka Moi i make mai waena mai o na aoao like ole a elua, na ka aoao aloha Alii no nae ka oi lea.

 

Ua huea pu ia ae na piha a moe wai o uka inehinei, a ua paani nui ae na alamihi ma na pue one o ke kai.