Ka Lei Momi, Volume I, Number 16, 20 November 1893 — Page 4

This text was transcribed by:	Kate Motoyama
This work is dedicated to:	in honor of kumu lokalia montgomery

Ka Lei Momi.

4 HONOLULU, OAHU, POAKAHI, NOVEMABA 20, 1893.

I NA POE HELUHELU.

E hoomanao e ko makou poe heluhelu a pau, o na hooponopono ana a pau no na mea e pili ana i na hookaa dala ana, na palapala hookaa a me na kikoo dala ana, o ko makou puuku

MR. F. J. TESTA (HOKE)

a oia wale no ka mea mana ma ia mau mea, aole o kekahi mea e ae, a mai keia la aku, ke hookohu pono ia aku nei oia ma ia hana, a o kana mau hooponopono ana a pau he mea mana ia.

Eia iho ke auhau no KA LEI MOMI:--Mai ka helu 1 a pau keia makahiki, he ekolu-hapaha (75 keneta); mai ka helu 8 a pau no keia makahiki, he hapalua (50 keneta). O ka wa keia no na Hawaii e alu like mai e kokua ia makou. Mai hookaulua!

AIa ma ke keena loio o ka Mea Hanohano A. Rosa, Helu 15, alanui Kaahumanu, e loaa ai ko makou Puuku.

E hoolohe i keia.

W. H. KAPU.

On a a Lunahooponopono.

Honolulu, Oahu, Oct. 2, 1893

KA LEI MOMI

W H KAPU,

Luna Nui a Lunahooponopono.

F J TESTA (Hoke),

Puuku.

POAKAHI, Novemaba 20, 1893.

PUAPUAI mau ke ino, ka lepo, ka ekaeka, ka polepolona a me ka maea i ka nupepa oili auwina la a Mama Emaluka e hoopunana nei, e hailuku ana ia Wilisona a me kahi poe e ae ma ko ka lahui a me ko ke Aliiaimoku aoao. He hoopailua ia ano paio ana, aka, in a aa iini lakou no ia ano hana, hana aku, a mai niniau ke hailuku aku keia aoao. He elua aoao o na ninau a pau, he elua no hoi mea e hiki ai ke paio, a he elua no hoi mea e olu ai-a e lai ai o ke kaunu a haihaiolelo ana. Ua hiki loa lakou ke hanaiia aku a pehu, in a o ka maemake ia o ke kaulai ae i na kee a me na kina a nakeke a ku a helelei i ka la.

MA kela po hoohauoli a ka Puali Puhiohe Lahui i ke Kuhina Amerika hou, a i ka hookuu ana, ua lohe aku makou ika hooho ana ae o kekahi leo wahine, e i ana: "O ka hele ana iho la paha ia o ka po lea o Halalii la, hele na makua, hele keiki, a hele me ka lehulehu," a na makou hoi keia wahi pakui aku, "a pau pu no me na elemakule a me na luahine," a hookahi ka hoike ana aku i ke ohohia. He aneane e, neo aku hoi kahi mea i malele aku i ka Puali Pi Gi, aka, i "na kahuli leo lea o Paliuli," ua hele ia a "le-i Kohala, i ka nuku na kanaka." O ke ohohia ia a KA LEI MOMI e iini aku nei, a e like hoi me na olelo a kela wahine, pela no hoi makou e iini aku nei no ia haawina like. Ho mai!

NA OULI A ME NA KAHOAKA.

Iloko o ka pule i hala ae ua nui no na ouli o ka manawa i oili ae, a ua nui no hoi na mea a kela a me keia kanaka e noonoo iho ai no na kanaka e noonoo iho ai no na kahoaka i hele mai a hakukoi i ka manao, a ua lilo hoi i mau akaku no na kiionohi. O ka hele mai hoi ia a ua ano akaka loa, aka, ua nalo e aku hoi no ka manawa. Aole no nae hoi ia he mea e haule ai o ka manaolana, no ka mea, e palau wale no na welo mikanele o ka poai Hoomaemae, aole no lakou e hiki ana ke lanakila ae maluna o ka pono a me ka oiaio.

Ua akaka no hoi ia makou ka hoao o ua poe la e poholalo, ahe ole nae hoi ka loaa o kahi kanahai mai. Ke hilinai nei no makou maluna o ka makee o ke Aupuni o Amerika Huipuia i ka hanaia o ka pono, o ka pono holookoa, a aohe mea e nae a o ka pono wale no ke hanaia mai i ka lahui Hawaii. Aohe mau poholalo ana e hiki ai ke hoololi ae i ka mea i hooholoia. Nolaila, hookahi no hana a ka lahui, o ka noho no me ka manaolana a me ka poina ole hoi i ka leo Alii--"e malama i ka maluhia," oiai, aia ka noho maluhia maluna o na mea a pau, a o ia kekahi ouli oiaio loa no ko kakou lanakila.

He lanakila oi aku o ke kamahao loa ke halawai mai ana me ka lahui Hawaii, a ma kahoomaopopo ana aku hoi i na kahoaka, ao he no ia e nele ana. He oiaio, he oiaio loa, a he oiaio wale no ka makou i hoomaopopo aku no ia mea, a e lilo auanei ka moeuhane ake mana o ua poe kipi nei o ka poai Hoomaemae i mea ole. Ua kuhihewa lakou i ka olelo ao aohe kuleana o ka Peresidena o Amerika Huipuia ma ia mea, aia wale no ka a o ka Ahaolelo o ia Aupuni, me ka ike nui iho no nae o na maka keleawe o lakou aohe haua imua o ia Ahaolelo, oiai, ua unuhiia ke kuikahi aihue aina a Kakina ma. Aia ko makou hilinai nui ana no ka hookoia mai o ko ka lahui iini maluna o Peresidena Kalivilana a me kona Kuhina Nui, a maluna hoi o ka Elele Kuhina i o kakou nei. Aohe nana ana aku ma kahi e.

A eia no nae hoi makou ke manaoio nei he hookahi wale no kulana hooponopono aupuni a Amerika Huipuia e kokua mai ai, a oia ka mea i hololea i ka iini nui o ka lahui holookoa. Mamuli o na oiliili ana ae o na kahoaka e ikeia aku nei, he ole wale no na olelo ana aohe o Amerika Huipuia kuleana e keakea mai i ka lakou mau hooponopono kuloko ana. No keaha mai hoi? Ua ikeia i ko Kiwini hui pu ana me na kipi; ua ikeia i ka hooleleia ana mai o na kanaka o ka Bosetona e Kapena Wilize me ka nana ole ia ae o ke kue aku a ke Aupuni Kumukanawai; ua ikeia i ko Kiwini huki ana ae i ka have Amerika iluna o ka oioina o Aliiolani Hale, ua ike ia i ko Balauna huki hou ana i ho i ua have la ilalo; a ua ikeia no hoi i ko Numana apoia ana mai ma ke ano he Elele no ko Hawaii Aliiaimoku.

Nolaila, ua hu ae ka aka i na paka iho, paka aku a paka ae a ua poe la no kahi e loaa ai o ke knaaho, a he ole nae ka mea loaa. Hoomaka mai na wahaolelo namu o lakou i ke okalakala, a okaikai, a hiki i ke olanalana ana, a ano haawi pio mai la, me he la e i okoa mai ana no--o ka mea e pono ana, ua pono no. Ina aia ke kalele nui o ua poe kipi la mamuli e ko lakou manao ana aohe e hiki a Amerika Huipuia ke hana mai ia lakou a aohe no e hana mai, e loaa ana no ia lakou he mea e kanahai mai ai ia "hole Waimea i ka ihe a ka makani." A ke panai aku nei hoi makou i na olelo a Komisina Balauna i pane ai iaia i o kakou nei, e i ana "ua hiki ia Amerika Huipuia ke hana i na mea a pau i ku i ke kaulike, a e hooko aku no hoi i na mea a pau i ku i ka pono."

A hoea wale mai no nae hoi i keia la a makou e oili aku nei, eia no ko kakou aoao maluna, oiai, aohe mau mea i kuia ae e hiki ai ke hookapeke aku i ka haka pono ana mai o na kahoaka. O na ouli no ia e kau pono nei, a ke manaolana nei no makou e mau aku ana no ke kau mai pela a hiki i ka manawa e lu-liilii nui ia aku ai o na poe pakaha la i ka makani a lilo i mau mea i ike ole ia. Oiai no nae e nee ana ka manawa imua, mai hoopoina iho kakou i ka malama a hiipoi mau ana i ka maluhia. Nana aku no i na mea e hoomanao no nae hoi--"e malama i ka maluhia!"

HILAHILA ole no hoi kela poe haole ole lea e kiu a e haklio nei i kahi noho o ke Aliiaimoku. Heha la ka lakou i manao nui ai e loaa ana ia lakou malaila, koe wale no paha a he manao lawe ola. He keu a ka hilahila ole. Hoopailua makou i na poe haole haahaa o ia ano. O kiona haalele loa kahi kupeno no ia poe, a e hoea mai ana no auanei ia wa no lakou, aole i mamao loa.

OLOHEWA UA OLALAU.

Mino aka nui ua poe Pi Gi mailuilu la a me na paalalo o lakou iloko o na la i aui iho la, aka, me ke ano hapa wale no nae ma ke ano "hoohoihoi makuahonowai." Ua olo ae ka pihe o ua puulu pakaha la i ka hoike ana ae o ka wahaolelo alo molehulehu o lakou o ka POaha iho la, ma ka hoike ana ae ua "kaka olelo" ka me ke Kuhina Amerika. Ua lilo ia i mea hauoli no lakou a makou hoi i ike ole ai i kahi o ka hauoli ana, a ua nui no na manao like ole i hoopukaia ae no ua hoike manao la, a makou hoi e hoakaka ano nui aku nei ma na pauku mahope iho. No makou iho hoi, ua lana mau no ka manao, aohe wa e hopo iho ai.

O na mea i hoikeia ae ua ninau aku lakou i ke Kuhina no ka hana a kona Aupuni in a paha e hoihoi io ia ae ana ke Aliiaimoku, mamuli ka o kela lono ma ka Alameda mai, uahoike ae ke Kuhina ke makaukau oia e hooko i na kauoha iaia, (aole nae oia i hoike ae i ua mau kauoha la,) e hoomalu mai ana na puali Amerika i ka maluhia, in a no e hoopauia ana na pualikoa Pi Gi a pau loa a koe hookahi ole iho, a e hoopaiia no hoi na poe kue maluhia a pau. Aka, mamuli o ka oili ana ae e kekahi mau mea i ike mua ole ia a i maopopo ole hoi iaia, ua palapala aku oia i na ao ana mai a kona Aupuni no kana e hana aku ai maluna aku la o ka Alameda.

OIai hoi kakou e noho hoomanawanui ana, ua hoike hou aku no ua Kuhina la i ua nupepa la no ka malamaia o ka maluhia no kekahi mau pule e nee nei, oia hoi, aia paha a loaa mai kana kauoha no kahooko a hoohana koke aku. O ka mea hilu loa nae a ua nupepa la i hoike ae ai, oia no ka mahaloia o ka lakou kalakalai ana, aole ka he hoeueu, a pela aku, i na manao hoomahae i ka lahui. Hele pela, e ka lapuwale hoopalaimaka, aole na ke Kuhina mai ia mau olelo, aka, na ua moonihoawa la no o ka poai pakaha a aihue aina.

Ua hilinai makou i na mahele mua o ua manao la i hoikeia ae ai, a ua nele hoi makou me ia haawina no kela mahele hope loa e pili ana i ua nupepa la. Owai la na mea oi aku o ka hoeueu, hoonauluulu, hoonaaikola a hoonaukiuki mau i ka lahui? Aole anei o ia nupepa a me na nupepa no a pau ma ia aoao? O ko makou ike no la,