Ka Lei Momi, Volume I, Number 14, 6 November 1893 — KA PAIO HAHANA. Ka Huakai Moewaa a Kamalii Ike Ole i ka Helu Po. [ARTICLE]

KA PAIO HAHANA.

Ka Huakai Moewaa a Kamalii Ike Ole i ka Helu Po.

HOOIIUIAIN'A MOKMOE ! [Hoomauia.]

B hoomaopopo pono, a»io f he elua la keia mahope ma' o ko ka Moiwahine hoao ana e kukala i kumukanawai hou, a ma ia inanawa a hiki i ka wa a Mr. Kiwiui i hoouna ai i keia leta, aole loa he haunāele a heola paha i poino. 0 na kuhina a Mr. Kiwini e n>lo nei he poe ''manao ola i'ka pouo o ka poe Amerika." be eono a i ole ehiku paha hora mamua ae ua hoopuka ak-u lakou i kela kuahaua hoomalu i lu ia ra& aa wahi a pau 0 ke kulanakauhale, e kauoha ana 1 ka lahui e malam.i i ka maluhia ma na wahi a pau, a aole hei e hana i na mea e haunaele ai. Ua apo aku ka lahui i keia manao o ka Moiwahine a me kona mau Kuhina ("manao ole i ka pono o ka poe Amerika.") Ua nōho malie na.kanaka Hawaii e like me ko lakou ano mau o ka hiipoi i ka maluhia, e like me ia i lohe ia mai, a hiki loa mai i keia manawa, aole loa he haunaele i ulu ae a aola hoi he ola i poino. ' Aka nae, me ko Mr. Kiwini ike no i kēia mau mea a pau, hoou'ha aku la oia i kelaleta :a Kapena Wiliai o ka Bosetona, a maloko hol o ua leta la oia i olelo ei, "Mamuli o ka ikeia ol£ela mau hopena hoopihoihoi * * * ke kauoha aku nei au ia oe e hoolele mai i na marina a me na ma» nuwa." Aia la mahea kela "mau hopena hoopihoihoi?" Aoie īloko o ke Aupuni, a i ole māwaena paha o na kanaka Hawaii. I ka nianawa hea e ikeia ai? Pehea maanēi mawaena o ka pe-e mahiko pakaha. He oiaio, he mftu ,( hoopihoihoi io kela." Aia he wahi pu-a kakaikahi o na kaiiaka o na aina e i makemake e hookahuli i ke Aupuni Kumukanawai o Hawnii, pela auanei e hiki ai ia lakou ke haawi mai i ua paeaina la no ka hoohui ana mai me Amerika Huipūia, a ia manawa hookahi no hoi aole o lakou mau koa i lako pono me na mea ka ia. Ma keia wahi ua poe pakaha aina nei' i nele me na koa no ka hookahuli ana i ke Aupuni Hawaii, i hoolukoia aku ai me na haneri kanaka elimailako pono ipe na mea kaua. He "mau hana hoopihoihoi" keia, aole anei pela? No ka mea, he iki loa i ka Moiwahme ke hoopio a hoopuehu liilii i ka poe kipi iloko o ka imo ana a ka maka, aka nae, mai la o Mr. Kiwini i na koa Acqerika, a pela iho la i pili pu ai ka Moiwahine a me kona pualikoa a hiki i ka manawa a ua poe pakaha la i makaukau ai me kekahi puali nui o ka pakaha aina no ke kue ana aku i ke Aupuni. A i ka manawa a Mr. Blount i hiki aku ai, ua koi aku ke Aupuni Kuikawa ia Amerika Huipuia e malama mai iaia, malalo o ka hoomalu ana a Mr. Kiwini a me na-manuwa, a me ka ae.ole o ka mnnao, ua ike aku la o Pereaidena Dole.i na marina o Amerika IJjipuia 'e maki ana iwaho ō ke kulanakauhale. Ua ike ae la kakou, ua hoolele

mai o Mr. Kiwini i na koa marina 0 Amerika Huipuia, a maki aku la ; ia lakou iloko o ke aulanakauhalealii o ka paeainn, a i ko ka Moiwahine ike an t a aole e hiki iaia kekue. 'aku i na koa Amerika, me ka oluolu ua waiho iho la oia i kana mau mea kaua ilalo a haawi pio £nai la * —aka, ia wai oia i haawi pio ai? 1 Kuikawa anei? Aole, no ka mea aole i lawa kona wahi ikaika i kela manawa no ka hoopio ana i kekahi wahi puali kopala uuku. Ua haawipio mai oia īa Amerika ' Huipuia, e like me ia i hoikeia ma na olelo o kaua kukala kue malalo iho nei: u O Liliuokalani, ma ka Lokomaikai o ke Akua, malalo o keKumukanawai o ke Aupuni Hawaii, Moiwahine, ma keia ke hoike paa nei i Ko'u <cuel kekahi hana a mau hana paha a pau i lawelawe ia e kue ana la'u iho a me ke Aupuni Kumukanawai o ke Aupuni Hawaii e kekahi poe e koi ana ua kukulu lakou he Aupuni Kuikawa no ka manawa 110 keia Aupuni. "Ke-ae wale nei no Au mamuli o ka mana oi ikaika o. Amenka Huipuia :iona hoi ke Kuhina Elele Nui ka Mea mahaloia John L. Stevens, ua kauoha aku i na koa o Amerika Huipuia e hoopae ia mai ma Honolulu, a ua kukalā aee kokua no oia i ua Aupuni Kuikawa 'la no ka i oleioia."

E lawe mai kakou i keia mea i Amerika nei. lna paha ma ka manawa ona kanaka o ka Hema e hoala ai 1 ahahui kipi no ka mahele ana i ka Uniona, aiā he pualikoa nui i makaukau no ka hoopau ana ika poe kipi. A ina paha o keia manawa, ua hoolele mai i Enelani i kekahi pualikoa nui a me ka ikaika e maki aku mawaena 0 na papu o ka Akau, a me na mokuaina palena oka Hema, e hoopiLi pu analna koa oka Akau i kuono a hiki i ka manawa a na kanaka o ka Hema e hoala ai i pualikoa nui nona no ka hoopio aiia i ke Aupuni o Amerik>a Huipuia. Aole anei ua hewa loa o Enelani me he mea la ua lawe aku oia Iko kakou kulanakauhale mai īa kakou aku ma ke ano pakaha a kimopo maopopo? No ka h'oolele ana o Mr. Kiwini i na koa a me ka hoomalu ana i ka poe kipi a hiki i kona lako ana e h«»okahuli i ke Aupuni Hawaii, aole anei ua like loa .ke ano a me ka powa o ih mau hana a ko kakou aupuni i kekahi aupuni, e like me ka tnea i hanaia e kekahl lahuikanaka i hoonaauao ia? E hiki ana anei ia Amerika Huipuia ke kakali i ka hoohui ana mai i kela paeaina, a hiki i kona manawa e hoike ae ai iaia iho imua okeao a puni? A niki hoi i ka manawa e hoopau iaai namea a pau i hana ia e keia Kuhina?

0 kekahi kumu o ko } u kue ana i ka hoohui aina malalo o ke kulana e ku nei i keia wa, oia keia, no ka mea aole i loaa mai ia Amerika Huipuia keapono ana o ka poe koho balota o ia paeaina, o ka mea oiaio i īkeia imua o ke ao a pau, he heluna nui o ka poe koho baiota 0 ka paeaina e kne ikaika ana i ka hoohui aina. £ lawe mai kakou i kekahi mau hooiaio e kakoo ana i ka pololei o keia 0 ka manawa a Mr. Kiwini i koi mai ai 1 ke Aupuni o Amerikā e hookahali i k® Aupuni Moi o Hawaii ma ka hoohana ana me ,( ka naauao a me

ka wiwo ole" e kulai i ka Moiwahine, aneane ia e kanalima la mamua aku o ka hookahuli aupuni, ua pae olulo mai ka lono i nā pakai Pakipika ua makemake na ona neiahiko i komohia iloko o na aie kaa ole ma o kekahi laau polohuku ln, a i ole, ke- . li mea kekee paha e L.oohui mi' .a Hawaii me Ainerika Huipui i ma ka hoohui aina. Oia ka kr nupepa Examine o Kapalakiko * hoouna ai ia T. T. Wiliuma Ilalo no Hawaii, g huli pono ikā mea oiaio, ina a i ole aole paha he makemake o ka lahui Hawaii ika hoohui aina. ona ka-u-ka Hawaii, aneane eiwa taußani ko lakou nui mai loko a« o umikumamalima Uueani o ka poe kupono ike koho balota. Maka.hoomaopopo ana i keia ninau, ua hoouna aku o Mr. Wiliama he' papa helu ona ninau imua o ka Hale Ahaolelo, a o kekahi oua inau ninau la, oia keia: 1 Pehea la ka manao o kou poe koho no ka hoohu: aina?" oka pane no keia niuau ua hoopukaia maloko o keia Exo/mne {o Novemaba 11, 1893) me ka manao o kela a me keia hoa pakahi o ka Ahaolelo malune o kona inoa ponoi. Ua hoike ae kela a me keia hoa i ka manao o ka poe nana oia i koho, a ina kakou e noonoo paknhi i keia mau palapala, e maopopo auanei ia kakou ka nui o na balota o ka poe i kupono i ke koho ma Hawaii maluuu o ka hoohui aina eku nei i keia la. O na lunauiakaainana a pau i hoike maopopo i ko lakou manao no ua ninau la, ua hoike mai lakou me ka oiaio loa, o ka poe nana oia i koho, he kue loa i ka hoohui aina. Oke kumu 6 keia kue i hoike ia mai, aoīe no ko lakou makemake ole ia Amenka, aka, hp aloha lakou i ko lakou aina hanau, a he makemake e hoomau ia aku kona kuokoa a hiki ike kanaka hope loa.

Iloko pu no hoi o keia Examine i hoopukaia ai na palapala pan? mai nā alii mai o ka Ahaolelo. J£ hoopaa iloko o ko oukau hooinaopo ana, o ka poe i hiki ke koho no na alii o ka Ahaolelo, oia ka poe he waiwai paa ko lakou o ekolu taueani dala ka waiwai io, a i ole he loaa makahiki o eono hanen dala. A me he mea la ua koho ia na alii o ka Ahaolelo aneane e iwakaluakumamawaiu haneri o na kanaka o na aina e. Aka nae, mawaena o ua poe la ikohoia e nakanaka o na aina a, aolo loa e loaa ia kakou he hookahi e olelo mai ana, oiai lakou e hoike ana i ko lakou manao no keia niea. he makemake na kanaka Hawaii e hoohui mai me Amenka nti. tle elua hoi o na keonimana he mau Komiaina i hoouna ia mai e ke Aupuni Kuikawa no ke koi ana mai ia Amerika nei e hoohui mai i ka Paeaiiia Hawaii, ua hoike ae jaole o na kanaka Hawaii makemake i ka hoohui aina, Ua hoike maopopoaeo Mr. Kakina, me keia maa olelo: "Manao au o ka hapanu.i o na kanaka > Hawaii he kue loa i ka hoohui aina malalo o ke kulana e ku nei." O ka Mr. Waila hoi i kamailio ai no kdia mea: "Ma leia ru'anawa,.he kue ikaika loa na kanaka ilawaii i ka hoohui aina.". Ua heluhelu pu no hoi au i na

manao alakai o kekahi maa haol» alakai oka paeaina x na alii o ka Ahaolelo, ka poe hoi e olelo ana o fca hapanui o ka lehulohu aole he makemake i ka hoohui mai me Amerika nei, aka,. manao au aole he mf>A waiwai no'u Ka heluhelu ana aku ia naea, oiai ko'u mau hoa paio aole loa e hoao mai ana e hoike imna o keia anaina Ameuk i, ona kanaka o Hawaii aia iloko o ke npono ika hoohui aina. Ina he kupono, he nui ka'u tnau hooiaio e hoike aku ai no ke kakoo ana i ka'u mea i olelo mua ae nei.

Nolaila, ua ike ae la kakou, ua hoike ia me na olelo hoike lawa pono, ona kaaaka o kela paeaina he kue loa i ka hoohui mai me «Amenka nei. 0 ka loina honkumu o ko kakou Hepuhaiika Amerika, oia keia, "aia kona mana piha ma ka ae lokahi ana o ka lehulehu.' 7 Oiai na kanaka o kela paeaiia e kue ana i ka hoohui aina, a oiai hoi ka apono ana o ka iehulehu aole i loaa mai, pehea la e hiki ai ia Amerika ke hoohui mai i kela paeaina me ke kue ole i fceia zuau rula alakai? Oiai na kanaka o kela paeaina e kue ana i ka hoohui aina, oiai hoi ke apono aua o ka lehulehu aole i loaa mai, pehea la i hiki ai i ke Aupuni Kuikawa e haawi mai i kela paeaina ia Amerika nei ma ke ano i kulike me keia rula alakai?

Wahi a Luuakanawai Kule (f!ooly), €, 0 ko Aapuni Kuikawa, ua manao ia he aupuni ia no ka manawa wale no, a aole hoi ona mana e haawi ai i kona aina, o ka inoa wale no o ko lakou aupuni, ua ]avra ia no ka hoole ana. i ko lakou mana. Oke Aupuni Kuikawa, he mea maopopo loa ua kukulu ia no ka malama ana i ka maluhia a hiki ika manawa eku ai ke au~ puni paa, a aole hui o lakou kuleana e haawi 1 ka mea i hoomana ia ai lakou no ka manawa e hoomalu a e malama."

He raea oiaio, o ka lahui a k« Akua i haawi ai i kela aupuni he lahui ili-ulaula, a he oiaio pu no hoi ua olelo ae o Mr. Kiwini a m« kekahi poe e ae he mea makehewa ko kakou haawi ana ia lakou 1 leo iloko o keia ninau. He waiho ana mai keia imua o Amenka i kekahi ninau koikoi lo»u "O na negero o ka Herjca i keia la aole i loaa ko lakou pono kumukanawai. Iloko o na moiiuaina lehulehu i rula ia e ka hapauui a me na luna aupuni, oia ke ana. Oia hoi ka mole o na kahua alakai o ko kakou aupuni, a o ke kumu hoeueu hoi i na manao Amerika. Bae ka emoole, ua kau mai maluna o kakou ka ninau»Hawaii Ua makemake ke Aupuni o Anifrika e hoohui mai i ua mau mokupuni la, e hoolohe hoi i ka leo o na ili-keokeo aole hoi i hoohuli aku i kona pepeiao i kekahi lahui ili-ulaula, na ona ponoi oia paeaina. Tna o Amerika uei epale ana i ka leo o kela lahuikanaka, no lakou na hoonaauao ana, oluolu a me ka hookiekie ia ae a oi loa aku mamua o na negero o ka Hema % a ina o Amerika e hoole ana i ke kakoo āna i ko lakou pono kumukauawai, pehea la e hiki ai iaia ke haawi aku i na kanaka o ka tlema ia mau pono kumukanawai? Ina ua hoopaa o Amenka e houhui mai i kela pae-

ainn, aol« unoi lio hana muikni nana ko kakali ansv a hiki i ka iūanawa a na knnaka e knho halota ai no kahoike ana i ko lakou m:muo mi'oli no ka hoohui aina. A ma ka hana ana pela, aole f nei īa he waiho ana aku i kunni *o i na kannka oka Ileiha? Aole aiu-i o Amerikae hoike aku iinua o ke a«, "he'aupuni oia no ka lehulehu, ma 0 ka lehulehu, a 110 ka lehulehu." E heluholu i na moolelo o ka wa 1 hala i ike, ina paha he pomaikui kekahi ma na hana pakf.ha maopopo. Heaha ka pomaikai o Farani. iaia i luku ai mai na Puramida a hiki-i Mosekio? A heaha !a ke kumu i hina ai na lahui palupalu a nawaliwali imua ona? Ua ukali uip.i ka hoopai nia kona meheu, e !ike me kn ano o kana hana. Heaha ka pomaikai i loaa i n* lahui nana i hoopio a i mahelehele o l'olani uuku nawaliwaii me ke kue ika makemake o kona mau maleaainana? Eia wale no, ua haaiio lakou maluna o lakou iho, i ka hilahila ame ka mihi no ke kukulu aua iuiua o ke ao nei i kekahi kia hoomanao e poina ole ia ai. Ona hanauna mai keia manawa aku, e kuhikuhi mau ana ka moolelo mē kona manamanalima o ka hilahila i kelahewa kue loa i ka pono io. Eae ana anei o Amerika Iluipuia i keia la e apo aku -'a Hawaii mai kekahi inau ili-keokeo kakuikahi īnai i paku.hu i kekahi lahui i ko lakou aina hanau, a*e hooko hoi i kekahi karaima 1 like m« ka mea i hana ia maluna o Polaui? He Aupuni anei o Amerika Huipuia o kanalima makahiki i hala ae nei, i hoike ae ai imua o lSluropa a puu ma keia mua aku, oia ka puuhonua o iwakalua a oi aku o na lahui nu&aliwali maluna o ka mali«tle aina puni ole o Amerika, e hoao ana anei keia lahui e hoopoina i kona ma repubalika kaikuahine, ma kona hoike ana nku imua o lakou, he mea makehewa ia lakou ke hilinai mai maluna o kana malama ana? He nui na manawa a Araerika Huipuia i hoopakele ai iu Hawaii mai na maiuu mai o kekahi mnu lahui e ae. K huli ana anei oia i keia manawa e kue ak.u i kana keiki? Eae ftrn unei oia ma o keia hana hilahiln ole a kue i kn ]iono e haawi pio i k(ila inoa, mn hoi iie hoopakolo no ka nu*:i nawaliwali? Ka inoa pookela hoi, uia ko ano oka lahui kuulike ninwaena o na laliui a pau oke ao nei? IMa ka hoohui ann mai i kela ppeaina me ka loaa niun ole ona upono ana aka lahui? K lianlek' ana auei kakou i ka rul:t alakai, he kuleiina ko na kanoka o kekahi aīna e komo pu iloko o na lawelawe ana o ko lakou aupuni? Ke ku nei ka llepuhalika alakai a ko nee nei imua maluna o keia mau rula alakai, nolaila, e haawi ana anei kakou iko kakou ae e lawe mai ia Hawaii imua o ke akea me ka hewa loa? (Aolo i pau.)

Ko oili man aku nei makou mo ku holo a ohuohu miiu i nu lelinn o Mokuulolo, aolio wahi hoolmlnhula u ka s ua naulu i ko kuhi, he nuni okoa 111» mni Kuona n WiLialuu.