Ka Lei Momi, Volume I, Number 14, 6 Nowemapa 1893 — Page 6

Ka Lei Momi.

KA PAIO HAHANA.

Ka Huakai Moewaa a Kamalii Ike Ole i ka Helu Po.

HOOHUIAINA MOEMOE

[Hoomauia.]

            E hoomapopo pono, ano, he elua la keia mahope mai o ko ka Moiwahine hoao ana e kukala i kumukanawai hou, a ma ia manawa a hiki i ka wa a Mr. Kiwini i hoouna ai i keia leta, aole loa he haunaele a he ola paha poino. O na kuhina a Mr. Kiwini e olelo nei he poe "manao ole i ka pono o ka poe Amerika." he eono a i ole ehiku paha hora mamua ae ua hoopuka aku lakou i kela kuahaua hoomalu i lu ia ma na wahi a pau o ke kulanakauhale, e kauoha ana i kalahui e malama i ka lmaluhia ma na wahi a pau, a aole hoi e hana i na mea e haunaele ai. Ua apo aku ka lahui i keia manao o ka Moiwahine a me kona mau Kuhina ("manao ole i ka pono o ka poe Amerika.") Ua noho malie na kanaka Hawaii e like me ko lakou ano mau o ka hiipoi i ka maluhia, e like me ia i lohe ia mai, a hiki loa mai i keia manawa aole loa he haunaele i ulu ae a aole hoi he ola i poino. Aka nae, me ko Mr. Kiwini ike no i keia mau mea a pau, hoouna aku la oia i kela leta ia Kapena Wilisi o ka Bosetona, a maloko hoi o ua leta la oia i olelo ai, "Mamuli o ka ikeia o kela mau hopena hoopihoihoi * * * ke kauoha aku nei au ia oe e hoolele mai i na marina a me na manuwa."

            Aia la mahea kela "mau hopena hoopihoihoi?" Aole iloko o ke Aupuni, a i ole mawaena paha o na kanaka Hawaii. I ka manawa hea e ikeia ai? Pehea maanei mawaena o ka poe mahiko pakaha. He oiaio, he mau "hana hoopihoihoi io kela." Aia he wahi pu-a kakaikahi o na kanaka o na aina e i makemake e kookahulu i ke Aupuni Kumukanawai o Hawaii, pela auanei e hiki ai ia lakou ke haawi mai i ua paeaina la no ka hoohui ana mai me Amerika Huipuia, a ia manawa hookahi no hoi aole o lakou mau koa i lako pono me na mea ka@a. Ma keia wahi ua poe pakaha aina nei i nele me na koa no ka hoolakoia aku ai me na haneri kanaka elima i lako pono me na mea kaua. He "mau hana hoopihoihoi" keia, aole anei pela? No ka mea, he @@ki loa i ka Moiwahine ke hoopio a hoopehu liilii i ka poe kipi iloko o ka imo ana a ka maka, aka nae, ua hoolele mao la o Mr. Kiwini i na koa Amerika, a pela iho la i pili pi ai ka Moiwahine a me kona pualikoa a hiki i ka manawa a ua poe pakaha la i makaukau ai me kekahi puali nui o ka pakaha aina no ke kue ana aku i ke Aupuni. A i ka manawa a Mr. Blount i hiki aku ai, ua koi aku ke Aupuni Kuikawa ia Amerika Huipuia e malama mai iaia, malalo o ka hoomalu ana a Mr. Kiwini a me na manuwa, a me ka ae ole o ka manao, ua ike aku la o Peresidena Dole i na marina o Amerika Huipuia e maki ana iwaho o ke kulanakauhale.

            Ua ike ae la kakou, ua hoolele mai o Mr. Kiwini i na koa marina o Amerika Huipuia, a maki aku la ia lakou iloko o ke kulanakauhalealii o ka paeaina, a i ko ka Moiwahine ike ana aole e hiki iaia ke kue aku i na koa Amerika, me ka oluolu ua waiho iho la oia i kana mau mea kaua ilalo a haawi pio mai la—aka, ia wai oia i haawi pio ai? I ke Aupuni Kuikawa anei? Aole, no kamea aole i lawa kona wahi ikaika i kela manawa no ka hoopio ana i kekahi wahi puali kopala uuku. Ua haawipio mai oia ia Amerika Huipuia, e like me ia i hoike ma na olelo o kana kukala kue malalo iho nei:

            "O wau, Liliuokalani, ma ka Lokomaikai o ke Aka, malalo o ke Kumukanawai o ke Aupuni Hawaii, MOIWAHINE, ma keia ke hoike paa nei i Ko'u kue i kekahi hana a mau hana paha a pau i lawelawe ia e kue ana Ia'u iho a me ke Aupuni Kumukanawai o ke Aupuni Hawaii e kekahi poe e koi ana ua kukulu lakou he Aupuni Kuikawa no ka manawa no keia Aupuni.

            "Ke-ae wale nei no Au mamuli o ka mana oi ikaika o Amerika Huipuia nona hoi ke Kuhina Elele Nui ka Mea mahaloia John L. Stevens, ua kauoha aku i na koa o Amerika Huipuia e hoopae ia mai ma Honolulu, a ua kukala ae e kokua no oia i ua Aupuni Kuikawa 'la no ka Manawa i oleloia."

            E lawe mai kakou i keia mea i Amerika nei. Ina paha ma ka manawa o na kanaka o ka Hema e hoala ai i  ahahui kipi no ka mahele ana i ka Uniona, aia he pualikoa nui i makaukau no ka hoopau ana i ka poe kipi. A ina paha o keia manawa, ua hoolohe mai i Enelani i kekahi pualikoa nui a me ka ikaika e maki aku mawaena o na papu o ka Akau, a me na mokuaina palena o ka Hema, e hoopili pu ana i na koa o ka Akau i kuono a hiki i ka manawa a na kanaka o ka Hema e hoala ai i pualikoa nui nona no ka hoopio ana i ke Aupuni o Amerika Huipuia. Aole anei ua hewa loa o Enelani me he mea la ua lawe aku oia i ko kakou kulanakauhale mai ia kakou aku ma ke ano pakaha a kimopo maopopo? No ka hoolele ana o Mr. Kiwini i na koa a me ka hoomalu ana i ka poe kipi a hiki i kona lako ana e hookahuli i ke Aupuni Hawaii, aole anei ua like loa ke ano a me ka powa o ia mau hana a ko kakou aupuni i kekahi aupuni, e like me ka mea i hanaia e kekahi lahuikanaka i hoonaauao ia? E hiki ana anei ia Amerika Huipuia ke kakali i ka hoohui ana mai i kela paeaina, a hiki i kona manawa e hoike ae ai iaia iho imua o ke ao a puni? A hiki hoi i ka manawa e hoopau ia ai na mea a pau i han ia e keia Kuhina?

            O kekahi kumu o ko'u kua ana i ka hoohui aina malalo o ke kulana e ku nei i keia wa, oia keia, no ka mea aole i loaa mai ia Amerika Huipuia ke apono ana o ka poe koho balota o ia paeaina, o ka mea oiaio i ikeia imua o ke ao a pau, he heluna nui o ka poe koho balota o ka paeaina e kue ikaika ana i ka hoohui aina. E lawe ai kakou i kekahi mau hooiaio e kakoo ana i ka pololei o keia manao. O ka manawa a Mr. Kiwini i koi mai ai i ke Aupuni o Amerika e hookahuli i ke Aupuni Moi o Hawaii ma ka hoohana ana me "ka naauao a me ka wiwo ole" e kulai i ka Moiwahine, aneane ia e kanalima la mamua aku o ka hookahuli aupuni, ua pae olulo mai ka lono i na kapakai Pakipika ua makemake na ona mahiko i komohia iloko o na aie kaa ole ma o kekahi laau polohuku la, a i ole, ke@@@i mea kekee paha e hoohui m@@@a Hawaii me Amerika Huipuia @ ma ka hoohui aina. Oia ka ka nupepa Examine o Kapalakiko i hoouna ai ia T. T. Wiliama ilalo no Hawaii, o huli pono i ka mea oiaio, ina a i ole aole paha he makemake o ka lahui Hawaii i ka hoohui aina. O na kanaka Hawaii, aneane eiwa tausani ko lakou nui mai loko ae o umikumamalima tausani o ka poe kupono i ke koho balota. Ma ka hoomaopopo ana i keia ninau, ua hoouna aku o Mr. Wiliama he papa helu o na ninau imua o ka Hale Ahaolelo, a o kekahi o ua mau ninau la, oia keia: "pehea la ka manao o kou poe koho no ka hoohui aina?" O ka pane no keia ninau ua hoopukaia maloko o keia Examine (o Novemaba 21, 1893) me ka manao o kela a me keia hoa pakahi o ka Ahaolelo maluna o kona inoa ponoi. Ua hoike ae kela a me keia hoa i ka manao o ka poe nana oia i koho, a ina kakou e noonoo pakahi i keia mau palapala, e maopopo auanei ia kakou ka nui o na balota o ka poe i kupono i ke koho ma Hawaii maluna o ka hoohui aina e ku nei i keia la. O na lunamakaainana a pau i hoike maopopo i ko lakou manao no ua ninau la, ua hoike mai lakou me ka oiaio loa, o ka poe nana oia i koho, he kue loa i ka hoohui aina. O ke kumu o keia kue i hoike ia mai, aole no ko lakou aina hanau, a he makemake e hoomau ia aku kona kuokoa a hiki i ke kanaka hope loa.

            Iloko pu nohoi o keia Examine i hoopukaia ai na palapala pane mai na alii mai o ka Ahaolelo. E hoopaa iloko o ko oukou hoomanao ana, o ka poe i hiki ke koho no na alii o ka Ahaolelo, oia ka poe he waiwai paa ko lakou o ekolu tausani dala ka waiwai io, a i ole he loaa makahiki o eono haneri dala. A me he mea la ua koho ia na alii o ka Ahaolelo aneane e iwakaluakumamawalu haneri o na kanaka o naaina e. Aka nae, mawaena o na aina e. Aka nae, mawaena o ua poe la i kohoia e na kanaka o na aina e, aole loa e loaa ia kakou he hookahi e olelo mai ana, oiai lakou e hoike ana i ko lakou manao no keia mea he makemake na kanaka Hawaii e hoohui mai me Amerika nei. He elua hoi o na keonimana he mau Komisina i hoouna ia mai e ke Aupuni Kuikawa no ke koi ana mai ia Amerika nei e hoohui mai i aka hoohui aina. Ua hoike maopopo ae o Mr. Kakina, me keia mau olelo:

            "Manao au o ka hapanui o na kanaka Hawaii he kue loa i ka hoohui aina malalo o ke kulana e ku nei."

            O ka Mr. Waila hoi i kamailio ai no keia mea: "Ma keia manawa he kue ikaika loa na kanaka Hawaii i ka hoohui aina."

            Ua heluhelu pu no hoi au i na manao alakai o kekahi mau haole alakai o ka paeaina, na alii o ka Ahaolelo, ka poe hoi e olelo ana o ka hapanui o ka lehulehu aole he makemake i ka hoohui mai me Amerika nei, aka, manao au aole he mea waiwai no'u ka heluhelu ana aku ia mea oiai ko'u mau hoa paio aole loa e hoao mai ana e hoike imua o keia anaina Amerika, o na kanaka o Hawaii aia iloko o ke apono i ka hoohui aina. Ina he kupono, he nui ka'u mau hooiaio e hoike aku ai no ke kakoo ana i ka'u mea i olelo mua ae nei.

            No laila, ua ike ae la kakou, ua hoike maopopo ia me na olelo hoike lawa pono, o na kanaka o kela paeaina he kue loa i ka hoohui mai me Amerika nei. O ka loina hookumu o ko kakou Repubalika Amerika, oia keia, "aia kona mana piha ma ka ae lokahi ana o ka lehulehu." Oiai na kanaka o kela paeaina e kue ana i ka hoohui aina, a oiai hoi ka apono ana o ka lehulehu  aole i loaa mai, pehea la e hiki ai ia Amerika ke hoohui mai i kela paeaina me ke kue ole i keia mau rula alakai? Oiai na kanaka o kela paeaina e kue ana i ka hoohui aina, oiai hoi ke apono ana o ka lehulehu aole i loaa mai, pehea la i hiki ai i ke Aupuni Kuikawa e haawi mai i kela paeaina ia Amerika nei ma ke ano i kulike me keia rula alakai?

            Wahi a Lunakanawai Kule (Cooly), "O ke Aupuni Kuikawa, ua manao ia he aupuni ia no ka manawa wale no, a aole hoi ona mana e haawi ai i kona aina, o ka inoa wale no o ko lakou aupuni, ua lawa ia no ka hoole ana i ko lakou mana. O ke Aupuni Kuikawa, he mea maopopo loa ua kukulu ia no ka malama ana i ka maluhia a hiki i ka manawa e ku ai ke aupuni paa, a aole hoi o lakou kuleana e haawi i ka mea i hoomana ia ai lakou no ka manawa e hoomalu a e malama."

            He mea oiaio, o ka lahui a ke Akua i haawi ai i kela aupuni he lahui ili-ulaula, a he oiaio pu no hoi ua olelo ae o Mr. Kiwini a me kekahi poe e ae he mea makahewa ko lakou haawi ana ia lakou i leo iloko o keia ninau. He waiho ana mai keia imua o Amerika i kekahi ninau koikoi loa. O na negero o ka Hema i keia la aole i loaa ko lakou pono kumukanawai. Iloko o na mokuaina lehulehu i rula ia e ka hapanui a me na luna aupuni, oia ke ana. Oia hoi ka mole o na kahua alakai o ko kakou aupuni, a o ke kumu hoeueu hoi ina manao Amerika. Me ka emoole, ua kau mai maluna o kakou ka ninau Hawaii Ua makemake ke Aupuni o Amerika e hoohui mai i ua mau mokupuni la, e hoolohe hoi i ka leo o na ili-keokeo aole hoi i hoohuli aku i kona pepeiao i kekahi lahui ili-ulaula, na ona ponoi oia paeaina. Ina o Amerika nei e pale ana i ka leo o kela lahuikanaka, no lakou na hoonaauao ana, oluolu a me ka hookiekie ia ae a oi loa aku mamua o na negero o ka Hema, a ino o Amerika e hoolohe ana i ke kakoo ana i ko lakou pono kumukanawai, pehea la e hiki ai iaia ke haawi aku i na kanaka o ka Hema ia mau pono kumukanawai? Ina ua hoopaa o Amerika e hoohui mai i kela pae-