Ka Lei Momi, Volume I, Number 12, 23 ʻOkakopa 1893 — Page 1

KA LEI MOMI

E MAU KOU OLINO ANA.

BUKE 1 HONOLULU, OAHU, POAKAHI, OKATOBA 23, 1893 HELU 12

 

KA PAIO HAHANA.

 

Ka Huakai Moewaa a Kamahi Ike ole i ka H@@u Po.

 

HOO@@AINA MOEMOE!

 

            O ka palapala malalo iho nei, oia kekahi o na palapala ekolu e pili ana i na wehewehe kuliu i ulele ia ma @ela paio mawaena o na haumana o ke Kula Nui o Kaleponi a me ke Kula Nui o Lelena Sanafoda, maluna o ke kumuhana e pili ana i ka hoohui ia Hawaii nei me Amerika Huipuia, a @@ lawe ae na haumana o Sanafoda i ka aoao kue.  Ua hooloheia keia paio e kekahi mau lunakanawai ekolu, e like me ka makou i hoike mua aku ai ma ka pule i hala.  O keia palapala mua na  Mr. Robata L. Guruwela:

            E MR. LUNAHOOMALU: O ko'u hoa o ka aoao kue, eia ke hooiaio mai nei no ka pomaikai nui e loaa ana i ka Paeaina Hawaii mai ka hoohui aina mai.  Me he mea la, e ke alanu pololei maoli no ka paio ana i keia ninau, oia ka hooiaio ana mai mamua i ka loaa ia America Huipuia o ke kuleana e hoohui mai ai i kela mau mokupuni, e mahope aku hooiaio ko lakou pomaikai mamul o ka hoohui aina.  @@a o na aina mahi o Hawaii e like ka momona me ke awawa o ka Nile; in a hoi oia mau mokupuni ponoi he mau l@a gula o na ano waiwai makamae a pau, a o ka hoohui aina he mea kue i ka pono a me ke kaulike, he mea maikai ia Amerika ke hoole aku i ka paku'i ana mai i ka Paeaina Hawaii i panalaau nona.

            E noonoo mua kakou i ke kaulike o ka ninau.

            Eia ma k@u lima kahi i paa ai o kekahi mahele o ka leta a Peresidena Harisona i ka Ahaolelo o Amerika Huipuia e hoike aku ana i ka mea hou maluna o ka ninau Hawaii i uipuia me ka Kuhina Kiwini mau palapala malu. I ka wa mua o keia palapala hoike i hoounaia aku ai imua o ka Ahaolelo, ua hauoli loa ia aha i ka hoohui aina. Ua ike kakou e lilo ana ia i poohiwi puanuanu i hookahuli koke ia aku imua o ke kuikahi.  E heluhelu kakou mai na leta malu ae a Mr. Kiwini i ke aupuni o Amerika Huipuia, malia paha o loaa ia kakou maloko o laila na kumu nui nana i hoala mai keia loli ano e ana o ka manao.

            KA MUA. He manaolana ko'u e hooiaio aku mai @a Mr. Kiwini palapala helu 74 aku, mamua aku o ka hookahuli ia ana o ke aupuni o ua Kuhina la, i huipuia o na kupa Amerika malaila, ua hoala lakou he poni kipi e hookahuli i ka Paeaina Hawaii, a e hoohui mai hoi ia mau paemoku me Amerika Huipuia nei.

            E heluhelu kakou mai keia leta malu ae, a e ike hoi no kakou iho, a i ole, aole paha he h@n@ kip@ maoli i lawelaweia.  Mahope o ko Kuhina Kiwini kamailio ana no ke poho o na Amerika ma ia mau paemoku mamuli o ka Bila Kanawai a Makinile a @@@ kona auhau kaulele, ua olelo ae oia, "he hana naauao a wiwo ole na Amerika Huipuia ka hoopakele ana mai i ua mau on a waiwai la mai ko lakou pho nui ana, ma ka haawi ana i ke Aupuni o Hawaii i aupuni nana e hoopau na hoolilo waiwai ole o kekahi hapanui o na loaa aupuni."

            Ua manao maoli o Mr. Kiwini ma keia e hookahuli i ke aupuni, a "e hoopakele i na on a waiwai."  A ua hoomau aku no hoi oia ma ka hoike ana i kona manao "wiwo ole a me kona makaala i ka hooikaika ana no ka hoohui aina.'  Aia mamua iki aku o keia leta, ua olelo ae oia, "no kekahi mau makahiki lehulehu o ke ake ana i lima kokua no ka Paeaina a no ka hoohoihoi ana i na kupa Amerika--he mea @@@i ole ia makou i keia manawa ke hoole mai ke kokua ana aku ia lakou me ka ikaika.

            "He mea hiki ole ia kakou ke hoole i ke kokua ana i na kupa Amerika iloko nei o ka Paeaina, he hoike a @@ aku hoi ia i ka wa a na Amerika e manao ai e hana i kekahi mea, ua makaukau oia e kokua ia lakou me kona "ikaika a pau."  Heaha ia mea? e hoohana ia ai "me kai naauao a me ka wiwoole," o ka hookahuli anei i ke aupuni? Alaila, heaha? ka me hoohana ia ai "me ka wiwo ole a me ka ikaika a pau no ka hoohui aina." A ua halihali pu mai no hoi o Mr. Kiwini he kau o ka manawa ma ka hoike ana i ka manao, "o ka hora gula ua kokoke mai mamua," E hoomanao ua kakauia keia leta aneane e kanalima la mamu aku o kona kokua ana i na kupa Amerika me kona "ikaika a pau."

            Maloko o keia leta o Mr. Kiwini hoike ae ai imua o ke ao holookoa, oia ke alakai mawaena o ka poe ki@i, a ma na olelo maopopo e hoike ana, i kona manao e hookahuli i ke Aupuni Hawaii a me ka hoopakele ana i na on a waiwai.  Aole anei e hiki ia Amerika Huipuia iloko o kona ano kupaa maluna o kela ma@ kumu nui mua e kali ka hoohui aku i keia mau mokupuni a hiki i ka manawa ana e hoike laelae ai imua o ke ao aole oia i hana i ka mea a keia Kuhina i hana ai? E ae ana anai o Amerika Huipuia e lawe i ka hoohui aina ana me ka Paeaina Hawaii e kakauia iloko o kona moolelo, ma ke ano ua komo pu ma ka hoolala kipi ana ke Kuhina Amerika Huipuia me na kupa Amerika?

            KA LUA. He kue au i ka hoohui ana mai o ka Paeaina Hawaii malalo o ke kulana e ku nei i keia wa, no ka mea, aole ia mawaho ae o ka haawipio ana no na koa.  O ka palapala no a'u i heluhelu mua iho nei he manawa pokole i @@@@ ae nei, ua hoouna ia mai Hawaii mai he kanalima la mamua aku o ka hookahuli aupuni.  Maloko o laila, i koi mai ai o Mr. Kiwini no ka "hana naauao a me ka wiwo ole," no ka hookahuli ana i ke Aupuni Moi a me ka hoopakele ana i ka poe ona waiwai.  Ano, e heluhelu kakou i na palapala i hoouna ia e Mr. Kiwini mahope iho o ka la hookahuli aupuni, i ike kakou o ka mahele hea la o ka hana kana i lawelawe ai ma ka hookahuli ana i ke Aupuni Moi a me ka hoopakele i ka poe waiwai. He mea oiaio i apono ia, in a ke Aupuni o Amerika Huipuia ma o kona Kuhina la a me na koa manuwa i komo pu ma ka hookahuli ana i ka Moiwahine a kululu ae i Aupuni Kuikawa, alaila, aole he pono o Amerika Huipuia e hoohui mai i kela mau mokupuni a hiki i ka manawa o ka mea ana i hana ai e hoopau ia ai. E nana kakaou ia lakou; in a ua komo pu a i ole aole paha kakou i hana i kekahi mea no ka hookahuli ana i ke Aupuni Hawaii.

            Ma ka la 4 o Ianuari i hala, i kulike ai me ka Mr. Kiwini mau palapala, "o ke kulanakauhale (o Honolulu) ua hoohikilele ia ae mamuli o ka lohe ia ana ae e kukala mai ana ka Moiwahine Liliuokalani i kumukanawai hou, a he ekolu o na kuhina kou o ka Aha Kuhina i koho ia iho nei i haalele no ia kumu.  Ma ka pane no ke kahea a ke Komite Maluhia o ka Lehulehu, ua malama ia he halawai makaainana nui ma ka la 16."  Ke ike nei kakou ma keia, he elua la okoa mamua ae o ke kahea ana i na mea apau no keia halawai makaainana, a i ka la nae o ka halawai he hookahi tausani wale no me na haneri keu ekolu ka poe i hiki kino ae, mailoko ae o aneane e hookahi haneri tausani kanaka.  Ua kapa o Mr. Kiwini i keia maloko o kana palapala, "he akoakoa kamahao ana mai o ka lehulehu." Ma ia la hookahi no he manawa loihi loa mamua ae o ua halawai makaainana la, ua hoouna aku la ka Moiwahine a me kona mau kuhina i ke k@ahaua malalo iho nei:

            "Ua manao na Kuhina o ka Moiwahine e hoike aku i ko lakou makemake no ka maluhia a me ka hoolohe o na mea a pau e like me ia e ike ia nei ma ke kulanakauhale nei mahope mai o ka Poanono i hala, a ke kukala aku nei ma ka hoike ana, o ke kulana a ka Moiwahine i lawe ai e pili ana i ke kukala kou ana mai i kumukanawai hou e lime me ke koi a me ka makemake o kona lahui. Ke hoike ia aku nei ma keia e ku no ia pela, a o na hoololi i manaoia iloko o na kanawai kumu o ka aina e hooponopono wale ia no ia e like me na mea i hoikeia maloko o ke Kumukanawai.  Ua makemake no hoi na Kuhina o ka Moiwahine i na makaainana apau e apono lokahi i keia manao o ka Moiwahine, me @@uhane hookahi e like me ia i @@@@eia."

            O keia olelo @@ahaua aole wale i kakauinoa ia e ka Moiwahine, aka, e na kuhina pu kekahi o ka Moiwahine, ka poe hoi a Mr. Kiwini e hahai mai nei ia kakou he poe "nana ole i ka pono o ka poe Amerika." Ua hoopukaia aku keia olelo kuahaua i ke kakahiaka a lu ia ma kela a me keia wahi o ke kulanakauhale, aka nae, imua ponoi no oia ua hoouna aku la o Mr. Kiwini i keia leta malalo nei ia Kapena Wilise:

            "Me ke Mahalo: Mamuli o ka ikeia o keia mau hopena hoopihoihoi ma Honolulu nei, e awili pu ana me ka lawa pono ole o ka ikaika hoomalu o na koa maoli, ke kauoha aku nei au ia oe e hoolele mai i na marina a me na koa mai ka mokukaua mai malalo o ka@ kauoha o ka malama ana i ke Keena Oihana o ka Elele Aupuni o Amerika Huipuia a me ke K@@kela Amerika, a me ka hoomalu ana i ka lanakila o ke ola o na Amerika a me ko lakou mau waiwai."

[E hoomauia aku ana.]

 

            He mau heihei waap@ ana na lealea a na luina o ka mokukaua Amerika Piladelpia, ke hoea aku i ko lakou la hoomaikai, i Novemaba 30.

 

            Ua aneane e pau loa i ka hana ia he alanui kaa a hiki iuka o ka Lua-o-Pele, Hawaii. He hookahi no nae kaa e hiki i ka wa hookahi. E aho ia mamua ae o ka luluia e na lio a eha ko kino.

 

            E na makamaka, mai poina iho, he hapalua dala wale no a pau keia mau malama ekolu o keia makahiki no KA LEI MOMI nei. E alu mai no me na hapalua pu mai.

 

            Ma Pi@an@ia, Hamakua, Hawaii, i ka la 14 iho la no, i kuu mai ai ka luhi a haalele mai la, i keia ola ana, o Harriet Luukia ka wahine a Mr. Charles Williams, iloko o ke 35 o kona mau makahiki. Ua haalele mai oia i ke kane a me na keiki eiwa e@@ aku nona, a pela pu no hoi me kona pokii, Keola Aylett, whine a William Aylett, o Honolulu nei, a me ka ohana no a pau. Aloha no ia makuahine Hawaii o ka hele kohana ana aku la.