Ka Lei Momi, Volume I, Number 11, 16 ʻOkakopa 1893 — Mrs. ELena Makale Ka Wahine a Lunakanawai Makale ma ke ano he mea kakau Nupepa. Kana Palapala kumakaia. [ARTICLE]

Mrs. ELena Makale

Ka Wahine a Lunakanawai Makale ma ke ano he mea kakau Nupepa.

Kana Palapala kumakaia.

£Mai ka Hawa.'i Holomua mai.] Ke hoolaha hou aku nei makou i kekahi mau inahele ano nui o keiahi leta kumakaia i kakauia no ka nupepa Bangor Me. Commercial, e kekahi io palupalu oka aoao hookui aina, oia hoi o Mrs. Ēllen H. McCully (Makale), ka wahine kane-make a Lunakanawai Makhle i make. Ua kaumaha makou i ka haawi ana aku i kekahi lede i ke koikoi o kela mau lalani poo e kau ae la maluna, aka, oia wale no ka makou ha'na kupono, oiai makou e ku ana ma ka aoao o ka lahui. ka aina a me ke Aliiaimoku. oia hoi ka hoike maopopo aku me ka hopo ole i kona hoopunipuni a piha wahahee, a me kona kue'loai ke ano maoli o ka poe haipule oiaib ma Hawaii nei. Mai oi loa aku ka pono ina oia i noho hamau me ka' pane ole, oiai oia he wahme kanemake na kekahi Lunakanawai i ke au o ke Aupuni Moi, mamua o kona hoike ana i ka ino iloko ona e pili ana i ka Lahui Hawau a me kona Aliiaimoku. Oia iho keia malalo nei''Ua koi ia mai aue ko'u lunarkehala.e> kakau i kekahi manao e I pili ana i nā hana ma Hawaii no kau nupepa, na hana hoi a me ka manao o Mr. Claus Spreckels no ke kulana ma na Paeaina Hawaii. Me ka lawe ole i manawa a i keena paha no ke kue ana aku i kana mau olelo hakuepa a me ka wahahee, eia Eēkahi o lakou, a ke makemake nei au e hoopololei ia, ,k Ua maopopo ia'u ka'u mea e kamailio'nei. No ka mea, ua noho au ma Honolulu no iwakaluakumamawalu makahiki. Malaila no hoi au i keia hookahuli aupuni liope mai nei, a hooneleia ai ka Moiwahine i kona nohoalii. Owau hoi kekahi n na wahine eha i hiki kino aku ma ka pa o ka Hale Aupuni e kiaiia ana, oiai ka hae Amerika i huki ia ai ilunamalaila (aka nae, aole makou- i apono i ka huki hou ia ana o ka hae o ko* kakou aina ilalo). Ua launa olelo no hoi au me Mr, Spreckels, no ke kue ana o Kapena Kini, ke Kuhina Kalaiaina hou i keia wa o ke aupuni, me ke poo o na oihana aupuni a pau. XJa kamaaina no hoiauJka Moivfahme, a pela pu hoi me Mr. J. L. Kivini. 0 kekahi o na hoopunipuni ino loa a na enemi o keAupuni Kuikawa, oia ka olelo ana, ua komo pu ka poe mikanele a me ke Kuhina Amerika Kivini ma ka hookahuli ana i ke Aupuni Moi. Aole loa pela ka oiaio. Na ka Moiwahine ponoi no oia i houkahuli. mamuli o kona hoao aua e kaihiku i na mana a !fcu o ke aupuni iloko o konapoho lima, oia iho la ke kumu nui o kona pilikia. Ua hoao pu ae no JwScoi.aift,pinana maluna o ka Aha Kiekiē. a mamulio kona minamina Jgtt iiokuleana kahiko o ka

nohoalii, e like me kona kaikanane Kalakaua, ua hoao .oia e hana i wahi e hoi hou mai ai ia mau pono a pau i lilo ma o ka maka'u wale o Kalakaua i ka hookahuli aupuni o 1887. 1 ko Kala&aua make ana, ua liio ka nohoaiii i kona kaikuahine, £ ma ka hoomaka ana mai o kona au hooponopono aupuni, e makemake xuau ana oia i kumukanawai hoa. Aole he maopopo i na k&naka Hawaii ke ano oia mea he. kumukanawai, a aohe no hoi o lakou manao nui i na mea o ia ano. Aka nae, mahope koke iho o ka hookuu ia ana o ke Kau Ahaolelo loihi o 1892 aku nei, ua onou 'aku la kekahi pōe i kumukanawai hou imua oka Moiwahine. Ua noho ka Ahaolelo iloko o na mahina loihi ewalu. a iloko o ia manawa e hoao mau ana ka Moiwahine e komo pu ma ka lawelawe ana i na hana o ka Ahaolelo e like me ka hiki iaia. Pela i ike ai na haole, aole he aupuni onipaa malalo o na Moi Hawaii. "Nolaila, i ka manawa a ka Moiwaliine i inakaukau ai e kukala mai i kumukanawai hou maluna o ka iahui, ua kipaku koke ia oia mai ka nohoalii ae. Ma ia mau paemoku, o na haole ke alakai ma na mea a pau. Aole loa he hookahi kanaka Hawaii. A o na haole no hoi ka poe na lakou i hoqkahuli i ke aupuni, a aole loa he hookahi mikānele i komo pu ma ka hookahuli ana i ka Moiwahine. O ke kumu o ka hoolele ia ana o na koa o ka mokukaua Boaetoua ma Hono'lulu, i ka la 16 o lanuari, no ka m&lama ana i na pone o Amerika —ke ola a me ka waiwai o ka poe Amerika, a ina na Ainerika maanei o hoahewa ana ia hana ana, ālaila, aole e hiki i na makuahine a me na wahine Ameiika e noho ana m&laila ia mau la ke hana pela. Aole he makemake o na halawai makeainana nui a na kanaka Hawaii e hoihoi hou ae ī ka Moiwahine. He mokuahana mau ka lakoū mau halawai e pili ana ia mea. 0 ka manao &na ma ke koho balota akea ana e ikeia ai ko lakou manao oiaio e pili ana i ka hoohui aina a pela aku, aole loa e loaa, pela ka'u koho, no ka mea, he poe puni wale a hiki wale no hoi na kanaka Hawaii ke kuai ia. Nolaila, ua manao au he mea makehewa ka manao ana pela. '•la'u i ninau aku ai i kekahi maa kanaka Hawaii ("oiapaha na Wahi I iißupa?") mahope koke iho o ka pau ana ae o ka hookahuli aupuni ma ka la 17 o lanuari, i ko lakou inanao no ka hoohui aina, eia ka pane i loaa: 'aohe pilikiao ka hoohui aina, o ka makou wale no aia i ka mea e pono mai ana ia oukou.' Na ka Moiwahine no ihoonele iaia i ka nohoalii a me kona mau kuleana a pau, a he hana paewuewa loa hoi a kue i ka pono 10 maoli ka hoihoi h6u ana ae iaia maluna o ka nohoalii, e a'eku hou ai maluna o ka pono o ka poe hookaa auhau, e hana ana i ka hana, a e hoopakeh ana hoi i kona wahi aupuni uuku mai ka lilo ana i mau mokupuni pegana e iike me kekahi mau ailana e ae ma ka moana Pakipika. 0 ke kumu nui o ko Mr. Spreckels kue ana i ka hoohui aina, ua maopopo loa, no ka mea, hemea hoopilikia ka hoohui ain» i lea

oihana hoop&e limahana e lanakila nei i keia manawa ma Hawaii, a o kekahi n6 hoi, ina e lilo aru o Hawaii i mahele no Amerika Huipuia nei, e kukulu koke ia aku auanei me ka maalahi kekahi mau mikmi hoomaemae ko malaila, a pilikia koke kana mau mikini oia aoo ma Kapalakiko nei. He uuku loa ke Aupuni Hawaii a kupono ole no ka lilo ana i aupuui kuokoa. He mea pono oia ke malamaia e kekahi aupuni mana nui a ikaika e likē me Amerika nei 4 Enelani, lapana, a pela aku. Ke ole au e kuhihewa, he apono loaka hapanui o ka lahui i ka hoohui ana mai me Ameiika nei, koe wale no paha ka poe Beritania e noho ana malaila. Oka poe i kamaaina i-na kanaka Hawaii e like me a'u nei, aole loa au i lohe no kekahi hook ahe koko, Aole he manao nui o na kanaka Hawaii i ka Moiwāhine —& peia no hoi me na haole. A o ka hoao ana e hoouluulu i na kanaka Hawaii e komo iloko o ka hookahe koko, oia kekahi ona han<e paakiki loa." Ellen H. MgCully. He aha puhiohe hoolaulea ka ka Puali Puhiohe Lahui mu ka Hotele Hawaii ika po o ka la apopo, ina ke ano hoomaikai i kekahi malihini i walea mua no ia Hawaii nei. He lio kai holo pukaka ae ke kaa hnilalua mauka o Kapalama i kakahiaka La Pule nei a hookui ana me kekahi pou telepona. Aohe mea i eha, eia nae ua lilo kahi kaa i mea hnila ole. Mamuli o na ulia poino ika papapai oka Hawaii Holomua, kahi hoi o keiā iaupepa e paiia nei, ua ulolohi ka puka ana aku. E kala mai na makauaaka heluhelu ia makou, oiai, he pilikia liiki ole ke.pale ae. Poakol\i iho>6 hoea aku ai ka Auselreralia i Kapalakiko me ka lone o ka ili ana o ka Miowera. Ua ano pioloke aku ia paha ko Vitoria poe no ke ku ole aku o Miowera, a ke loaa aku ka lono, paleia ae ia mau manao pioloke. Ma ka hookahakaha a ua koa Pi Gi o ka Poao.no nei, he hookahi puali lawe hao, aka, ika hoomaopopo pono aua aku, he hae no i ane like loa me ka hae Hawii, āole nae he Hawii. Ua paewa iki ma ke poo, a me lie la o ka hae paha ia o na pualikoa o keia au Pi Gi. Olalau no. Ua halawai he luina no lunao ke kiapa hao J. 0. Pfiugert i keia auwina la me kek«hi ulia ehaeha, oia hoi, i ka wa e hiuia aua o ke kapu ua alu mai Ia ke kapu a hookui mai la ma kona nanaina. 0 kana haua oka lou aku ia blo oke kapu. Ua meku hamama kona papalma liema, a maluna ae o ka lehelehe hema a loaa ka papalina akau, a ua lewa pu kona papa auwae luna. Aia oia ika Halemai Moiwahine kahi i -waiho ai, me na »aanaolana no no konapalekana.