Ka Lei Momi, Volume I, Number 11, 16 ʻOkakopa 1893 — Page 8

Ka Lei Momi.

 

HONOLULU, OAHU, PAKAHI, OKATORA 16, 1898.

 

Mrs. Elena Makale

 

Ka Wahine a Lunakanawai Makale ma ke ano he mea Kakau Nupepa.

 

Kana Palapala Kumakaia.

 

[Mai ka Hawa'i Holomua mai.]

 

            Ke hoolaha hou aku nei makou i kekahi mau mahele ano nui o kekahi leta kumakaia i kakauia no ka nupepa Bangor Me. Commercial, a kekahi io palupalu o ka aoao hookui aina, oia hoi o Mrs. Ellen H. McCully (Makale), ka wahine kane-make a Lunakanawai Makale i make. Ua kaumaha makou i ka haawi ana aku i kekahi lede i ke koikoi o kela mau @alani poo e kau ae la maluna, aka, oia wale no ka makou e ku ana ma ka aoao o ka lahui. ka aina a me ke Aliiaimoku. oia hoi ka hoike maopopo aku me ka hopo ole i kona hoopunipuni a piha wahahea, a me kona kue loa i ke ano maoli o ka poe haipule oiaio ma Hawaii nei, Mai oi loa aku ka pono ina oia i noho hamau me ka pane ole, oiai oia he wahine kanemake na kekahi Lunakanawai i ke au o ke Aupuni Moi, mamua o kona hoike ana i ka ino iloko ona e pili ana i ka Lahui Hawaii a me kona Aliiaimoku. Oia iho keia malalo nei.

            "Ua koi ia mai au e ko'u lunaikehalae e kakau i kekahi manao e pili ana i na hana ma Hawaii no kau nupepa, na hana hoi a me ka manao o Mr. Claus Spreckels no ke kulana ma na Pa@aina Hawaii. Me ka lawe ole i manawa a i keena paha no ke kue ana aku i kana mau olelo hakuepa a me ka wahahee, oia kekahi o lakou, a ke makemake nei au e hoopololei ia.

            "Ua maopopo ia'u ka'u mea e kamailio nei. No ka mea, ua noho  au ma Honolulu no iwakaluakumamawalu makahiki. Malaila no hoi au i keia hookahuli aupuni hope mai nei, a hooneleia ai ka Moiwahine i kona nohoalii. Owau hoi kekahi o na wahine eha i hiki kino aku ma ka pa o ka Hale Aupuni e kiaiia ana, oiai ka hae A merika i huki ia ai iluna malaila (aka nae, aole makou i apono i ka huki hou ia ana o ka hae o ko kakou aina ilalo). Ua launa olelo no hoi au me Mr. Spreckels, no ke kue ana o Kapena Kini, ke Kuhina Kalaiaina hou i keia wa o ke aupuni, me ke poo o na oihana aupuni a pau. Ua kamaaina no hoi au i ka Moiwahine, a pela pu hoi me Mr. J. L .Kivini. O kekahi o na hoopunipuni ino loa a na enemi o ke Aupuni Kuikawa, oia ka olelo ana, au komo pu ka poe mika@ele a me ke Kuhina Amerika Kivini me ka hookahuli ana i ke Aupuni Moi. Aole loa pela ka oiaio. Na ka Moiwahine ponoi no oia i hookahuli. mamuli o kona hoao ana e kaihiku i na mana a pau o ke aupuni iloko o kona poho @@a, oia iho la ke kumu nui o kona pilikia. Ua hoao pu ae no @@@@@ pinana maluna o ka Aha Kiekie a mamuli o kona minamina loa no na kuleana kahiko o ka @@@ Helu nohoalii, e like me kona kaikunane Kalakaua, ua hoao oia e hana i wahi e hoi hou mai ai ia mau pono a pau i lilo ma o ka maka'u wale o Kalakaua i ka hookahuli aupuni o 1887. I ko Kalakaua make ana, au lilo ka nohoalii i kona kaikuahine, a maka hoemaka ana mai o kona au hooponopono aupuni, e makemake mau ana oia i kumukanawai hou. Aole he maopopo i na kanaka Hawaii ke ano oia mea he kumukanawai, a aohe no hoi o lakou manao nui i na mea o ia ano, Aka nae, mahope koke iho o ka hookuu ia na o ke Kau Ahaolelo loihi o 1892 aku nei, ua onou aku la kekahi poe i kumukanawai hou imua o ka Moiwahine. Ua noho ka Ahaolelo iloko o na mahina lihi ewalu, a iloko o ia manawa e hoao mau ana ka Moiwahine e komo pua ma ka lawelawe ana i na hana o ka Ahaolelo e like me ka hiki iaia. Pela i ike ai na haole, aole he aupuni onipaa malalo o na Moi Hawaii.

            "Nolaila, i ka manaawa a ka Moiwahine i makaukau ai e kukala mai i kumukanawai hou maluna o ka lahui, ua kipaku koke ia oia mai ka nohoalii ae. Ma ia mau paemoku, o na haole ke alakai ma na mea a pau. Aole loahe hookahi kanaka Hawaii. A o na haole no hoi ka poe na lakou i hookah@li i ke aupuni, a aole loa he hookahi mikanele i komo pu ma ka hookahuli ana i ka Moiwahine. O ke kumu o ka hoolele ia ana o na koa o ka mokukaua Bosetona ma Honolulu, i ka la 16 o Ianuari, no ka malama ana i na pone o Amerika ke ola a me ka waiwai o ka poe Amerika, a i na na Amerika ma@nei o hoahewa ana ia hana ana, alaila, aole e hiki i na makuahina a me na wahine Amerika e noho ana malaila ia mau la ke hana pela. Aole he makemake o na halawai makeainana nui a na kanaka Hawaii e hoihoi hou ae i ka Moiwahine. He mokuhana mau ka lakou mau halawai e pili ana ia mea. O ka manao ana ma ke koho balota akea ana e ike ia ai ko lakou manao oiaio e pili ana i ka hoohui aina a pela aku, aole loa e loaa, pela ka'u koho, no ka mea, he poe puni wale a hiki wale no hoi na kanaka Hawaii ke kuai ia. Nolaila, ua manao au he mea makehewa ka manao ana pela.

            "Ia'u i ninau aku ai i kekahi ma@ kanaka Hawaii ("oia paha na wahi I@isupa?") mahope koke iho o ka pau ana ae o ka hookahuli aupuni ma ka la 17 o Ianuari, I ko lakou manao no ka hoohui aina, eia ka pane i loaa: 'aohe pilikia o ka hoohui aina, @ ka makou wale no aia i ka mea e pono mai ana ia oukou.' Na ka Moiwahine no i hoonele iaia i ka nohoalii a me kona mau kuleana a pau, a he hana paewuewa loa hoi a kue i ka pono io maoli ka hoihoi hou ana ae iaia maluna o ka nohoalii, ea'eku hou ai maluna o ka pono o ka poe hookaa auhau, e hana an i ka hana, a e hoopakele ana hoi i kona wahi aupuni uuku mai ka lilo ana i mau mokupuni pegana e like me kekahi mau ailana e ae ma ka moana Pakipika. O ke kumu nui o ko Mr. Spreckels kue ana i ka hoohui aina, ua maopopo loa, no ka mea, he mea hoopilikia ka hoohui aina i ka oihana hoopae limahana e pahola lanakila nei i keia manawa ma Hawaii, a o kekahi no hoi, ina e lilo ana o Hawaii i mahele no Amerika Huipu@a nei, e kukulu koke ia aku aunei me ka maalahi kekahi mau mikini hoomaemae ko malaila, a pilikia koke kana mau mikini o ia ano ma Kapalakiko nei. He uuku loa ke Aupuni Hawaii a kupono ole no ka lilo ana i aupuni kuokoa. He mea pono oia ke malamaia e kekahi aupuni mana nui a ikaika e like me Amerika nei, Enelani, Iapana, a pela aku. Ke ole au e kuhiewa, he apono loa ka apanui o ka lahui i ka hoohui ana mai me Amerika nei, koe wale no paha ka poe Beritania e noho ana malaila. O ka poe i kamaaina i-na kanaka Hawaii e like me a'u nei, aole loa au i lohe no kekahi hoo@ahe koko. Aole hemanao nui o na kanaka Hawaii i ka Moiwahine-a pela no hoi me na haole. A o ka hoao ana e hoouluulu i na kanaka Hawaii e komo iloko o ka hookahe koko, oia kekahi o na hana paakiki loa."

            ELLEN H. McCULLY.

 

            He aha pui@he hoolaulea ka ka Puali Puhiohe Lahui ma ka Hotele Hawaii i ka po o ka la apopo, ma ke ano hoomaikai i kekahi malihini i walea mua no ia Hawaii nei.

            He lio kai holo pukaka ae me ke kaa huilalua mauka o Kapalama i kakahiaka La Pule nei a hookui ana me kekahi pou telepona. Aehe mea i eha, eia nae ua lilo kahi kaa i mea hu@la ole.

            Mamuli o na ulia poino i ka papapai o ka Hawaii Holomua, kahi hoi o keia hupepa e paiia nei, ua ulolohi ka puka ana aku. E kala mai na makamaka heluhelu ia makou, oiai, he pilikia hiki ole ke pale ae.

            Poakol@ iho e hoea aku ai ka Austeralia i Kapalakiko me ka Ione o ka ili ana o ka M@owera. Ua ano pioloke aku @a paha ko Vitoria poe no ke ku ole aku o Miowera, a ke loaa aku ka lono, paleia ae ia mau manao pioloke.

            Ma ka hookahakaha a ua koa Pi Gi o ka Poaono nei, he hookahi puali lawe have, aka, i ka hoomaopopo pono ana aku, he have no i ane like loa me ka hae Hawaii. aole nae he Hawaii. Ua paewa iki ma ke poo, a me he la o ka hae paha ia o na pualikoa o keia au Pi Gi. Olalau no.

            Ua halawai he luina no luna o ke kiapa hao J. O. P@ugert i keia auwina la me kekahi ulia ehaeha, oia hoi, i ka wa e hiuia ana o ke kapu la@ahu, au alu mai la ke kapu a hookui mai la ma kona nanaina. O kana hana o ka lou aku ia lolo o ke kapu. Ua moku hamama kona papaline hema, a maluna ae o ka lehelehe hema a loaa ka papalina akau, a ua lewa pu kona papa auwae luna. Aia oia i ka Halemai Moiwahine kahi i waiho ai, me na manaolana no no kona palekana.

 

Awaawa Ahuna.

Mr. Lunahooponopono.

            Eleu mai nei o Kakina i ka hopuhopu ana i na poe kuai wai on a o Hanalei nei i keia mau la. He mahalo loa au no kona eleu ma kana apana hana, a me ka mikimiki ne hoi.

            E kala mai oe ia'u ma koia wahi, oia hoi, ua olelo ae oe ma ka hale hookolokolo o Waioli, o kela hoolaha i puka ma Ka Lei Momi e pili ana no kou hoomahuka ana i na ma'i lepera, he hoopunipuni. Auhea oe e ka hoaloha, ko i mai nei ka leo o ka lehulehu mai Wainiha a ke one pua ro@e o Mahamoku, a pela pu no hoi me a'u, ua hiki i loa ke hooiaio ia kela mau mea. a pau i puka ai maloko o ka Lei Momi no kau mau hana kupaianaha a hoopahaohae i hana ai, oiai o oe maoli no ka alihikaua nana i hookonokono i ua ma'i lepera o Wainih@ e holo i kuahiwi a nau e kokua ia lakou me na oke palaoa, a pela kau.

            I mea nae hoi e pau ai k@ huihewa.

            Nau maoli no i hookonokono e mahuka kela ma'i lepera o Pakeekee ka inoa, oiai ua haawi o Mikaiaia ma ka lima o Deverill, a ua olelo aku, o Kepolo i ua keiki nei a me kona makuakane e hoomakaukau a ku mai ka moku, alaila lawe ia oia @o Kalihi, Nolaila, ma ia po iho, ua puk@ mai o Pakeekee mai kou home mai a lawe ia no Wainiha me kou manao kolohe, i wahi e pau ai o Kepolo a lilo ae ee i Luna Makai me ke pihi kepau ma ko umauma. E hoomanae oe, au lilo ke pihi makai o K@polo ia oe ma ke ano kolehe a me ke aloha ole. Aka, e kala mai nae oe, oiai, au pane au ia oe me ka hookamani ole, e like me kou hana hoopahaoha@.

            O ke aloha no kou a nui e ka Luna Makai hou. me na eheu o ke kupaianaha aloha ole.

            KALEILEHUA.

Hanalei, Kauai, Oct. 13, 1893.

 

            Aia ma Kukuluneo kekahi makua malama pono ole i kana keiki, ua like me he keiki okoa loa la ke ano, pela ko makou lohe.

            He moolele hou kekahi a makou e oili aku nei ma ko makou pepa o keia la, no kekahi mau mea i komo iloko o ke aloha iloko nae o ka wa popilikia. Aloha wale ia mau kini maka lehua.

            I keia la i noho mua loa ai he aha @ieniele no kekumu i poino ai o ka mokum@hu Miowera. O ke kuhina Beritania ka Luna Hoomalu, me keia mau lala: Kapena H. w. Mist, R. N. Kapena G. D. Freeth a me Kapena Parry o ke kiapa hao Beritania Mokuaina o Merioneta (County of Merioneth) a o ka Puuku o ka Moi, Mr. J. W. Robertson, ke kakau-olelo. Aia ma ke keena o T. H. Davies & Co. kahi e malamaia nei o ia aha niele me ka malu o na hana mai ka lehulehu aku.