Ka Lei Momi.

Na Hooheno O Ka Aina Haaheo O Kohala Hawaii

 

Ma ko’u ano he Kiu hanu mea hou no ua mea huna ma kahi pohihihi, @a me na@ mea i ike ia ma kahi akea, nolaile, ke pane aku nei au i kahi oia mau hunahuna, a hoike aku imua a kou hanohano, a no kou ahonui hoi e hookomo iho ma kahi ke-wa iki o ka kakou Hiwahiwa “Ka Lei Momi,” oia keia.

Ke ano o ka aina.

He oia ma’i no ka waiho kahelahela i ka loa ame ka laula, o ka aina kaulana i ka haaheo o Kohala nei a ke huli e nana aku i kona mau kualono “ua hemolele Kauiki i ka malie.”

No ua kanaka.

Ma ko’u hakio pono ana aku no ka nui o na kanaka o Kohala nei i keia wa, oa ane emi mai no @a iho nei, a ua manao koa “Kiu Hana Meaheu” ua oi ae na Lahui e mamua o ka Lahui ponoi o ka aina.

No ka Hana.

Ke ano emi mai nei ka hana o Kohala nei i keia wa, a ke emi pu mai nei no hoi meka uku o na limahana, aole hoi ‘e’ like me mamua ka io o kalo a pokeokeo pu hoi me ka o-ha.

No ka La.

Aole i kana mai ka ua mea o ka pui o ka la ia Kohala nei, nana aku “Mo’a unouno’o Puna i ka Akuawahine, mo’a maka’li ka ohia o Moeawakea,” o ka wela pana ia ke hele ala a komo i ke aupuni Poepoe.

Nolaila, ma ia kumu ua o mimi mai ka ulu ana o na mea kanu a ka poe mahiai, a ke hele iho la ka wai o na pahu wai e pika’o.

No ka Poe Mahiai.

Aole no i@ nui loa o ka poe mahiai kal@ o Kohala nei, mawaena nae o pa Pake ka hala mui o ka poe mahiai, a ka kaikahi wale @ na wahi kau ka, malia oaha no ke ano @aloa ne @ na kanaka i ka mahiai paha no ke ane maloa ne @ na kanaka i ka mahia, a haawi i na Pake ina ka heaiimalima ina kuleana.  Aina o lakou, nolaila mui ka pi @ko@ o na kanaka, a nui no hei ka @a@upo.

No ka Ai.

Mai Waipio a me Waimanu mai ka ai o Kohala nei i keia @iau mahina e nee nei, he mau hane@i pa’iai a na waapa e lawe @ai nei no ka pulo hookahi, a pela aku.  E ole na@ia ola o Kohala nei, no ka mea, he 50 keneka no ka pa’i hookahi, ma ke 30 a ei paona no ka pa’i hookahi.

Hooike kula Sabati.

Ua hoike iho nei na Kula Sabati e ka “Hoomana a na La Hope,” a o kekahi a na Kula Sabati o ka Hoomana Makua, kekahi i kokua pu mai no ia hana maikai.  A ma ka hakilo pono ana aku a ke Kiu no na hana’i hana ia ma ia la ua “Maikai Kauai Hemolele i ka malie,” aka, koe wale no keia, ua olelo kekahi poe e ahewa ana i ka olelo hoohole a na Komite no ka lakou hooholo ana o ke Kula Sabati o Puehuehu ka Helu 1, Kula Sabati e Halawa Helu 2, Kula Sabati o Makapala ka Helu 3, a ua haawi ia ka makana he Buke Baibala i ke kula o Puehuehu; he Buke ki Baibala i ke Kula o Halawa, he Buke wehewehe Mataio i ke Kula o Makapala, a o kekahi mau Kula iho, @@he makana.  Aka, ke nana aku i na hana i hanaia e na.  Kula a pau, “he nani okoa no mai Kaena a Waialua,” a pehea la i oi ai keia mau Kula.  O kahi i hoike ai o keia mau Kula ma Niulii Kohala.

Ma’u wahi hunahuna ia ka mau aku kahi wai “olu kela i ka wai a ka naulu.”

Me ke aloha nui.

Jos. S. Kaleimamo.

“Laupaina Home” Kohala Sept 16, 1893.

 

Heaha ka Hana Pono?

 

Mr. Lunahooponopono:

Mamuli o ka uluahiehie ana mai o ke’u lunaikehala e hoomaikeiki aku iwaena o ka lahui mai o a o, a e ninau ino, “heahala ka hana pono?” O keia ka ninau nui o ka manawa, a na kela a me keia e hoike i kona manao maluna o keia kahua.

O ka puu o Puowaina e waha mai nei ma ke kua o ke kulanakauhale, a i maa hoi i ke e ia o kona inoa e na mea a pau, oia ka’u e kamailio nei.  E hoomaopopo kakou, ina eia ke aloha e ka Haku i ko kakou Moiwahine a me kona lahui, ma o ka hoihoi ana ae o Amerika i ko kakou Moiwahine ma ka nohoalii, alaila ho hana pono na ka lahui e noonoo i wahi nona e noho ai ma keia hope aku i ole ae e, noho huikau iwaena o na lahui like ole e noho nei iloko o ke kulanakauhale.  He wahi maikai loa kela na kakou e kamailie ai no ka pono a me ka pono ole.  Malia paha o pane ia mai au me ka ninau ana penei: Auhea ke dala e hiki ke @awe a noonoo i keia ninau?

Eia ka haina.  Aia no iloko o ka uku makaniki o kela a @me keia luna aupuni e hoomaka ana mai ka Moi a hiki i na luna aupuni haahaa loa.

Ina he kanaha tasani dala o ka M@@ne elua makahiki, alaila e la@e ae i elua tausa.  He eh@mau Kuhina ma ka pa umi tausani pakahi, alaila e lawe ae i elua tausani pakahi.  Pela me na luna aupuni malalo mai’ alaila ua loaa ka puu dala e hoomaka ai ka hana ana i kela puu i wahi e ku ai ka hale o ko kakou Moiwahine a me kona mau hope ma ka mohoalii.

Ua ulu mai ko’u manao ma keia mea mamuli o ka lilo ana ae nei o ka halealii i hale oihana no ke aupuni Pi Gi, a no ia mea o kupaa ka lahui ma ka mea pono a e kaua aku i ka Moi aole e hoi hou iloko o kela hale e noe ai, ina oia e hoi hou ana ma ka noealii ma keia mua aku.

Me ka mahalo,

Makee Al@.

Honolulu , Sept. 30, 1892.

 

I Halealii Hou

 

Mr. Lunahooponopono,

Aloha oe – He moa pono e ka lahui e haawi i ka noonoo an a maluna a kela poomanao e kau ea la, oia hoi, i kahua hou i wahi e ku ai ka halealii hou mamuli o ka lawe ana ae nei o ke Aupuni Kuikawa i ka pa a me ka hale kahi e ku nei ka halealii i hale oihana no lakou.  Nolaila, ua pono anei i ka lahui e ae aku i ko kakou Moi e hei a noho hou iloko o ua hale la?

Me ka mauao o ka mea e kekau nei, ke ku nei a’ hooia aku mua o ke akea, iua ma ka oluolu o na lani e like me ka pule a kona lahui e hoihoi hou mai o Amerika i ko kakou Moiwahine e like me ka hana hewa a kona Kuhina Nono na Haweii noi ma ka la 16 o Ianuari 1893, alaila, aole ka lahui e ae aku i ka Moiwahine e noho iloko o kela hale ke hoi ae oia ma ka nohoalii oia@ ua isapoda kela hale i keia manawa.

No iea mea i na he manao ko kakou e malama i ka hanohano o ko kakou Moi a me knoa ihikapu, alaila e hooholo ka lahui e hookaawale ia o Puowaina i wahi e kukulu ia ai ka halealii hou i wahi e noho ai ko kakou Moiwahine a me kona ohana ma keia hope aku.

O kela kahua e kamailio ia nei, he oi aku ke kilakila a me ka maikai ma ka nana ana, aole hoi oia wale, aka, ua kaawale mai ka huikau o ke kulanakauhale, aka.  Ina e ike pono ia ke kahua ma ka hoiliwai like ana i kela puu, alaila o keia ke pookela o no halealii i kukulu ia ma Hawaii nei i ke au o ka Moiwahine Liliuokalani a me knoa mau hope ma ka Nohoalii ma nei mua aku.

He mea pono e lawe ka lahui Hawaii aloha alii oiaio i keia manao i ninau no keia manawa, a e kalai hei i ko oukou manao maluno o ke ia kahua no ka pono o ke kakou Moiwahine.

Aloha Alii.

Honolulu , Sept. 30, 1893.

 

Ua okupeia ka mokuaki Miowera ma ka nuku e Mamara ma ka po Poakahi iho nei, a ei ae no ke hoomaha mai nei, na pau paha ke ahe la.

Eia makou ma ke makou halau hou, ua pau ko makou aloalo ana i na kulu kehau o na pae mauna o Siera Nevada, a eia makou ke pehia nei e na hunahuna kai o Kulanihakoi.

Ma Aiea, Ewa, Oahu, a ma ka home noho o Mr. E.B. Mikalemi ma kekahi la e keia hebedoma iho la, ua wehe ae la lawa me kona Eva h@ papaaina hoomanao la hanau no ka laua kamalei he keikikane i ka piha ana o na makahiki elua o kona hanu malie ana i na ea o keia ola ana.

Ina e maalo aku ana he ahi, he uwila, he hekili, he makaai i ikaika o haehae ana i ka ululaau o Mamala, aoile makou i loko o laila, ina he kamumumu o ke aheahe malie, alaila o makou ka hoi ia.  Ike no i ka eueu hololio o ke kupulau, ke holo mai oia, ua mae e ka lau laau.

No ke kolokolo mau ia mai o makou no ka hoopula hou ana aku i ka moolelo o kela huakai walohia a Kauka Talamega i ka aina o Palesetine, nolaila mao ka eleu o ko makou kiu o na aina mamao, ua hoea hou mai la ua Kauka la eia ma ko makou ofisa; a eia mai ua kaaka ia ke uwila aku ia.

Ua hoao ia ko makou pono e pauaka o ka mea no e hanu ana ma ka puka ihu e like no me ko makou nei, mao ka lawe wale ia ana o ka makou pepa a kua ia iwaena o ua makamaka me ko makou ike ole; aka i ka hala ana ae nei he manawa leihi o ia hana ana pela, ua puhi ae ia ka imu, a i huai ia ana aku ua moa kolekole.  Mai hana hou oe i ka hana uso ole.  He hana makamaka ole ia e ka hoaaloha.