Ka Lei Momi, Volume I, Number 9, 2 ʻOkakopa 1893 — Page 4

Ka Lei Momi.

 

4    HONOLULU, OAHU, POAKAHI, OKATOBA 2, 1893

 

I NA MAKAMAKA HELUHELU A PAU.

  E hoomanao o ko makou oe heluhelu a pau, o na hooponopono ana a pau no na mea e pili ana i na hookaa dala ana, na palapala hookaa a me na kikoo dala ana, o ko makou puuku F. J. Testa wale no ka mea mana ma ia mau mea, aole o kekahi mea e ae, a mai keia la aku, ke hookohu pono ia aku nei oia ma ia hana, a o kana mau hooponopono ana a pau he mea mana ia.  E hoolohe i keia.

W. H. KAPU.

  Ona a Lunahooponopono Nui.

  Honolulu, Oahu, Oct. 2, 1893.

 

KA LEI MOMI

 

W. H. KAPU,

Luna Nui a Lunahooponopono.

F. J. TESTA (Hoke),

Puuku.

 

Poakahi, Okatoba 2, 1893.

 

NO MAKOU IHO.

  Mamuli o kekahi kuia i hiki oie loa hoi ia makou ke alo ae, ua hooholo makou e kaohi iho i ka hoopaka ana aku i KA LEI MOMI Puka La; aka, ma kona makalua, e hoomau aku ana no makou i ka hoopuka ana aku i ka nupepa KA LEI MOMI oili pule.  No ka mea, mamuli o ka hooponopono akahele ana me ko makou makamaka a hoaaloha Mr. F. J. Testa, ka mea hoi nona ko makou mau pono paahana, ua oluolu hou mai oia ia makou e hoomau aku no ma ka hoomanawanui ana i keia oihana koikoi, a na ka hua o ka hana e hoike mai i ka pomaikai o ia hoomanawanui ana, mamuli hoi o kona pauaho ole mai ia, makou, e like hoi me na lawe olelo ana a na poe i manao aloha ole mai ia makou, me na hoao ana e imi i na mea e auhulihia ai makou.

  A mamuli no hoi o ka hooponopono ana me ua makamaka la i olelo ia ae ia maluna, ua ae oluolu mai la oia e lilo i puuku no ka makou hana, a mai keia la aku oia e lawelawe ai ia oihana no makou.  Nolaila e na makamaka hoohialaai o ka makou LEI MOMI, e lawe ae i keia leo a malama.  I ko makou puuku hookahi wale no e hookaa ia ai na dala a pau, a o kana palapala hookaa wale no ke lilo i mea mana ia makou, aole hoi o makou; no ka mea, na hookuu aku makou ia hana a pau me ia.  "O ka lohe ke ola, a o ko kuli ka make" ma keia noe ana aku o KA LEI MOMI o ka Lahui.

  O na hooukukua olelo ana a na poe i kue mai ia makou, mai hoolohe.  Eia mau mai no makou ma ka aoao e ka lahui, ka aina a me ka Moiwahine i aloha nui ia. - Huro!  Eia mai no makou!  He tausani milo, hookahi no la!!

 

 

 

E OPU ALII IHO.

  Ina paha he mea hiki ia makou ke kahakaha ae ma ka lewa akea o na lani me kekahi o na mea paahana o ke ao nei, a aai ae la hoi kona kohu ana e like me ke olinolino ana o na hoku ma ke ao uli o ka lani, alaila, ua loaa koke no auanei ia makou he manawa kupono e kaha ae ai me ka hakalia ole i kela mau huapalapala e o ae la maluna, i ike ai na olelo a pau e ola ana maluna iho o keia honua poepoe i ko makou ake nui ana e hooholomua ia na hana mikiala ma ka aina iwaena o na Hawaii ponoi a me na malihini kipa mai ma keia pae aina, a e mea oiaio no nae, ma na lawelawe ana i na oihana mikiala hana a pau, aia pu no ka mea kulai ke hahai la i na sekona a pau e like me ka mana i haawi ia mai ai iaia e hana pela.

  No makou iho, pela no.  Eia mau mai no makou ke hooikaika pauaho ole mau aku nei ma ka imi ikaika ana e lanakila ae ka malamalama maluna o ka pouli, aka eia no na ale o ke kai ke kuehu mau mai nei ma ko makou iako, aka ke pipii maoli aku nei no makou i ka makani me he auwaalalua la.  E ike iho ana no ko makou mau kiai a pau i ka eaea-kai o na noho ana, alaila, e hoomanao iho auanei oukou, ua poi ia makou o ka ino ma kahi kokoko i Lae hao a ma ka latitu a me ka lonitu i ike ole ia; alaila, e alawa ae i na huapalapala ma keia manao alakai, "E Opu Alii iho."  No ka mea, aole kakou a pau e moe, e ike no auanei kakou i ka oili e ana mai o ka ia o ke ola hou me kona mau kukuna kupaianaha i alai ia iho nei e ke kualau o ka hooilo.

 

KA MANA O KA MAKAKILA.

  He mea i kamailio pinepine ia a puni ke ao holeokoa, ua oi aku ka mana o ka makakila mamua o ka pahikaua.  Ae, na ka mana o ka makakila e hooulu i na manao uluaoa o kekahi aupuni me kekahi a hiki i ko laua wa e huikau ae ai o na makou a ka lawaia iloko o kekahi hookahe koko weliweli loa.  Na ka mana no hoi o ka makakila i hoomalielie ia laua a hiki i ka lana malie ana o ka wai o ka maluhia a me ke aloha.  A na ka makakila no hoi e hoonioni i na manao ulumahiohie o kekahi kanaka a lilo i mea nona e uluahewa ai.

  E hoomanao ka lahui Hawaii, i ku la 17 o Ianuari, ka la i hookahuli ia ai ke Aupuni o ke Aliiaimoku, ua waiho iki aku Oia i ka noho poo ana no ke Aupuni Hawaii me kekahi wahi apana pepa, a maluna o na wahi apana pepa la, e kau ana na kahakahana eleele o ka inika, e hoike ana i ka mana o ka makakila aloha la a ko kakou Aliiaimoku ia Amerika Huipuia - "O ka Pono ke hanaia a haule mai na lani," - a o na huaolelo o kau ana maluna loa o ua apana pepa la - "Ke Kuahaua Kue a ke Aliiaimoku.

  O ka maluhia, ke pihoihoi ole hoi, ka waipahe a me ke anoano eehia, oia na hiohiona i pahola ae ma na paia eehia o Iolani Hale i ka wa a ka peni a ko kakou Aliiaimoku i kou iho ai maluna o ke kanana kakau a hoomaka aku la e kakau i kana "Kuahaua Kue."  Ua koi aku ke eleele o kela inika a ko kakou Aliiaimoku a hiki mai no i keia la o hooponopono ia na hana ku i ka hewa ma ko Amerika aoao, i hookikina ia e ka poe apuka, pakaha, limanui a me ka pakaha hao wale o ke ake hanohano a me ka puni haakei.  Aka, no keia mau la, heaha ka kakou e ike nei e ka lahui?  Ke hoomaopopo nei kakou, ua kokoke loa ka manawa e hiki ai ke hooko ia ka manao o ua makakila nei a ko kakou Aliiaimoku.

  Ae, ua noho ko kakou Aliiaimoku iloko o na kipona aloha o ka hoomanawanui a me ka ulumahiehie, a ua ili mai hoi na haawina o ke kaumaha a me ka pilihua maluna o ka lahui Hawaii holookoa me ka naue malie no nae iloko o ka nahenahe a mo ka maluhia, a hiki mai i keia la ua hiki ia makou ke kaena ae - ua hooko ia ka mana o ka makakila a ko kakou aliiaimoku.  O ka hooko ia ana o ka mana o ua makakila la, o ka mawehewehe ana ae no ia i na haawe koikoi o ke kaumaha a me ka pilihua e haawe noi maluna o na hokua o ka lahui Hawaii, a ke i ae nei makou ma keia wahi e lana ka manao, no ka mea, nou ka la, mou ka lanakila, a nou no ka hiwahiwa o ka la hauoli e hiki mai ana.  Aole makou i makemake e hoohalikelike aku a e kamailio hoi no kekahi mau hana hewa i hana ia e ka mana  o ka makaeila a ka poe kolohe, aka ua makemake makou e hoike aku i ka waiwai, ka io a me ka lanakila o ka mana o ka makakila a ko kakou Aliiaimoku.  Aole no paha i hoomaopopo ka lahui no ia mea, aka o kahi ia o ka makou hana o hoomaikeike aku i na mea i ike ole ia a me na moa i manao ia e hoopoina o ka poe manaoino e makemake nei e kimai i ke kuokoa a ka aina a me ka noho maluhia ana a kona lahui.

 

Ka Wa-olelo o keia mau la

  Aole makou i makemake e awili pu ia makou iloko o na wiliau o na hana a ka mea hookahi a lehulehu paha, e like me ia e ike ia nei i keia mau la e nee nei.  O ka mea i maopopo ia makou, eia ke hoao nei kekahi poe e hoopoino mai ia makou ma ka lawe olelo ana ma o a maanei me he kamalii la ke ano.

  Ua ulu mai ka manao kahaha ia makou i keia mau hana a ua ninau iho makou, heaha la ke kumu o ka hoopuka ana i kela mau olelo, oiai aole oia i ike i ka ehaeha o keia hana a makou e auamo nei, oia nae lilo o aku la iaia ke kamailio hele ana ma e a maanei?  Kupaianaha ka ulu ana o keia mau manao ano e iloko o kekahi kanaka e like ae la me ia a makou e kamailio nei.  A no ia mea i hoomanao ae ai makou i ka olelo a Kekahuna i ka i ana, "Hu ae la ka waha o ka mea lapuwale i ke ino," a pela io no.

  Mai ko manawa i hoomaka ai e lawelawe i keia hana, ua hoomaka pu mai la na olelo o keia ano e ulu a kokoke e kolo ke aa, a pela ka pii mahuahua ana mai a hiki mai i keia manawa a makou i halawai ai me ke kuia hiki ole ke pale ae, akahi no a puka-a-maka ae ka mea i manao ia, oio hoi e kaohi i ke makou maalo ana aku imua o ko makou lahui oiwi o ka pupuu hookahi.  Ua ulu mai paha keia mamuli o ka pokole o ka naau, nolaila, ke hoike aku nei makou o hooki na olelo o kela ano a e lokahi ma na hana e hooholomua ai ia kakou Hawaii ma keia hana maikai, aole o ka malama i na manao inaina a me ka li li i kou hoakanaka.

  O ke aloha ka mea maikai no na mea apau.

 

HAALELE I PUNA NA HOALOHA

  O ka nui manu o makou i na la i hala ae, aole ae mai lakou, ua haolole mai ia makou e au hookahi aku i noi kai loa.  A no ia mea makou i puana ae nei i keia mau wahi huaolelo a ka poo kahiko, "Haalele i Puna na hoaloha."  Aole nae ia ho kumu no makou o hooki ai i ka maalo ana