Ka Lei Momi, Volume I, Number 67, 8 Kepakemapa 1893 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

Ka Lei Momi

Paolima, Sepatemaba 8, 1893.

 

MU HOOLOHE.

 

            O ka hoolaha a Sam'l Kaanaana, i hoonuka ia ma na kolamu o ka nupepa "Ka Leo" o ka la inehinei Sepatemaba 7 aole ia i kulike me ka hoolaha a ka Ona a Lunahooponopono o keia pepa i hoopuka ia ma ka la 6 o keia mahina.

            Nolaila, ke hoike hou ia aku nei ka lohe o ka poe pau e noho nei ua aie i keia pepa mai ka malama mai o Iulai a hiki i Augate, ke papa loa ia aku nei lakou, aole e hookaa hookahi keneia ma ka lima o Sam'l Kaanaana, o poino auanei oukou, oiai, ua hoopau aku au i kona Luna ana no ka pepa, a o na kikoo dala a pau e hana ia ana eia, aohe mana, oiai ua hoopau loa ia kona mana ma ia hana.

            A i mea e maopopo ai ua hookohu aku au ia Samuela Kapu i Luna Lawe Pepa ma ko Kaanaana wahi, a o na kik@ e dala ana a pau no kana poe lawe pepa, ua mana ia elike me ka'u i apono ai.  A o ka poe i aie ia Kaanaana, e haawi ae ma ka luna o Samuela Kapua, ka Luna i hoomana ia e a'u.

            Eia hou, o ka poe uku mahina no ka malama o Sepatemaba nei, i uku mua ia Kaanaana, e pono lakou e hoike koke ae i na bila hookaa a Kaanaana i hana ai, i hiki ia makou ke haana  mawaena o ko makou mau makamaka heluhelu i hana apakee ia.

            Ke hoike ia aku nei, o kela hoolaha a Kaanaana i hoopuka ai ma Ka Leo, aole ia i lilo i mea mana, a aohe hoi a makou e nana no ia mea.  E hoolohe e ko makou poe heluhelu i keia o poino auanei.

                        Ma ke kauoha.

Kauluwela, Sepatemaba 8, 1893

 

Na Ka Oioi Mua No Ka Loaa

           

            Ua lohe mai makou mai kekahi mai o na keiki o ka Bana Lahui, mahope iho o ka lohe ana o Mr. H. Berger i ka meu hou e pili ana no kii ia ana mai nei o ka Bana Lahui e holo no Kikako ua miki ae la oia o na lima o na wawae a ku ana imua o ke alo o ko lakou Luna Hophana Nui W. Aylett.  Ina he oiaio e holo ana lakou, alaila, e ae mai lakou nana e lawe i ku puali malalo o kaua alakai ana, kupanaha o na kupanaha, pehea ihola ku hoi kahi puali Pi Gi ana, ka poe hoi ana i hilinai ai he ike, a hoole hoi i ka Hawaii.

            Pehea ana la ka manao-o ua mau olohe nei a ka lahui, ae mai ana anei oukou a e hoohaahau ana anei oukou ia oukou ili ulaula?  E noonoo pono mai, ina no he mea ku ia i ka pono i ko oukou noonoo ana, apo ia mai no, ina aole, e paa mau no oukou i ka ole.

            Heaha iho la ka hana a kaua a kona puali ke hele oia?  He hoaa a he pau nui i ka hoi hou ihope, no ka mea, aole o lakou kahu.

            Pehea a ia la ka manao o ke Aupuni ke lohe aku i keia hana apiki a nei Luna Aupuni? 

            He hewa iho la no paha i ka ulu i ke alo, hoonuu malie ana no, malia nae paha he meo oi hou aku no koe eia aku no mamua.

            E pono e akahele, mai pulale, o hoopau ia mai oe hele loa oe i ka ponalo.

 

MAI PAPAPAU HE AA KO KA HALE.

AHAI KE AKULE I KA HOHONU.

INO KA PA A UMIAMAKA, HE OKEA O LOKO.

NELE KA HOEWAA I KA I'A OLE.

KA AELIKE UMIAPUAA A KAKINA I KA PUALI PUHI OHE.

 

            Mai ka wa i ku mai ai ka mokuahi Australia i ke kakahiaka Poakolu nei, a hiki i ke ahiahi Poaha nei; ua lilo i mea kamailio nui ia ka holo o ka Puali Puhiohe Lahui i ka hoikeike nui ma Kikako, a oia hoi ke kumu o ke pelu hou ana mai o na kapuai wawae o Mooheau, ka hoe waa a Kakina i hooili mai nei e kii mai i ka Puali Puhiohe Lahui, i maunu pakali no kana makau, me ke kapa inoa iho i kaua makau o Manaiakalani, ka makau laki i ua ano i'a a pau ke kuu aku ke aho ilalo.

            I ka hiki ana mai o Hookoleipuna, na liuliu koke ae la oia e hauhoa i ke ama o ka waa, e liui ke kaliu, a e hoomakaukau i ka hokeo no ka holo ana aku i ka moana kai uli, kai hohonu, kahi a na i'a e pohai mai la me ka manao o ka hoea aku o ka maunu, a o ka apo koke ia mai no ia.

            I ka la mua no o ka hoau ia ana o ke aho me ka makau, ua hei ae la kahi i'a hookahi he Kaneikokala, he i'a @uku e pau ai na lima i ka ekeeke, a hoi mai la ka lawaia me ka piha i ka hoonaukiuki i keia i'a iho i ai ae la i ka makau, i ka ua ia o Manaiakalani.

            I ka lua o ka la, oia hoi ka Poaha nei, a i koua po iho, ua holo hou no ka lawaia, aole nae i ke ko'a a-hi, aka, i ke ko'u mai keia o ke akule, i ka hoea ana ana mai i ke ko'a o ke akule, ua ike e mai la no ka i'a i ko lakou make, a pau nui aku la i ke auhee mamua o ko ka lawaia hiki ana aku i ke ko'a, a oia hoi ka ka mea kakau i puana ae ai:

            Ahai ke akule i ka hohonu, aohe lawaia akamai nana e imi aku e hoohuli hou mai e hoi hou i ke ko'a mua i hoolulu ai o ka i'a i kinohi, oiai, ua pa kanaka ka i'a a oia ke kumu o ke ahiu.

            Ua kamailio ae la makou i kela hookaau olelo maluna, i wahi e hiki ai ke wehewehe pono ia na ano liana pee, imi loaa no ko hai pakeke, me ke ake ia, e ko ana na upu ana a lakou i hoolalu mai nei i Kapalakiko, a hoouna mai nei ia Mooheau, oia ke pailaka e komo aku ai keia poe keiki Hawaii aloha alii a aloha hoi i ko lakou aina iloko o kapuahi a Uli, a oia hoi ka makou i puana ae ai, "mai papau he a-a ko hale, e ole ka ike ana o na kilo, na kakaolelo o ka lahui i keia mau hana hoopunihei noonoo, a i wahi e maopopo ai, eia iho ka hoike a Aloha Aina elike me oukou, ma ka halawai o ka Puali Puhiohe Lahui o ka Poaha nei, ma kahi o ka Luna Hoohana Nui, ma alanui Papu, a o Mooheau hoi ma ka aoao o ka poe piepiele, a oia iho keia;

            Ma ka lawe ia ann ae i ka aelike e Mooheau i mua o ka Halawai a na lala o Puali Puhiohe Lahui ma ka hora 4 p. m. inehinei, ua ike ia ke ahi a Lonomakua iloko o ka aelike, a ua kau ka weli ina keiki malalo o kekahi Pauku e olelo ana, o na loaa a pau i Hui ia mai ka hele ana a ka hoi ana mai, mailoko ae oia loaa e lawe ia ai na lilo, a o ke koena iho ilaila e mahele ai na keiki makahi o ka @0,000 a ke keiki hookahi, aina e pau ole na aie ika hookaaia alaila e manao ia iho no paha maia makalua e Hookauwa kuapaa ia aku ai na keiki no na mahi ko a kope, paha ma ka Hema o Amerika.

            Nui maoli na pomaikai e loaa ana i keia poe keiki, ina pela ka mea oiaio. alaila imua e na Hawaii Ponoi i ike kumaha ia pela ma ka ulupaina o Kikako meneia noonoo pono oiai kaua i ka lani.

            Ua ike aku ka mea makaikai i ka luli ana, kimo ana o kela a me keia poo o ua poe olohe nei a ka lahui.

            Mahope iho o ka papa olelo ana a kahi Elele Hana aelike me na keiki, ua hookuu ia maila he mau Kini aila mano i moa e pakelo ai na hoa, oiai ua manao ia ua maloo na iho no ka hookaa ole ia no kekahi mau la loihi i hala ae nei, me ka helu pu mai ina pomaikai ole wale e loaa ana i kela a me keia keiki pakahi, a pela hoi ma ka lahui Holookoa, a me ko lakou Moiwahine Liliuokalani, he mea kaia e hoihoi hou ae ana iaia ma ke Kalaunu, nui no ke aka i ai a me ka maalea e ka Naheka, me ka helu papa ana mai i ka nui o ka poe mea Kala e kokua pu mai ana i ka Pana ina e hele io ana aia maluna o na Haneli ka loaa i kela a me keia keiki mamua o ka hele ana.

            Ia oukou o na keiki a ka lahui e pono e noonoo me ke akahele loa mai pulale i ka ike a ka maka, e kokua mai ana keia i kela manao i hoopuka ia ma kela la aku nei mai awiwi e puni i ka pelo a kahi – S. H. – o mahui.

Makee i kuu Lahui.

 

            I ko makou nana ana i ke ano nui o keia olelo aelike, mai ka mua a hiki i ka pau ana, ua ulu koke mai no iloko o makou ke kanalua no keia ano hana, oiai, ua ohi aku la ka wai nui aohe opala koe, a o ka huna lepo e pili ae ana ma kaekae oia ka keia poe keiki Puhiohe e hamu ai, o nana ma kekahi o na pauku o ka aelike, aia ka mailoko mai o ua loaa ma keia hele ana aku a hoi mai e akaka ai ka mahele o na hoewaa, a o ka poe i ka aeone kahi i kiikiki ai, o lakou ka poe nona na haawina ekolu hapaha o ua i-a iluna o ka waa.

            Malalo o keia mea, ua hoole ka poe lawaia i ka au ana i ka moana, a ua akaka hoi i hanaia keia maa mea a pau no ka manao ia ua loihi ka noho ana o keia poe aloha alii a aina iloko o ea nele, a e hana kakou i ko lakou make mauwale elike me keia, no ka mea, ua aneane lakou e pauaho no ka nui o na pilikia i kau iho maluna o lakou.  Nolaila, o ka hoao ana mai e kii ia lakou he moa maalahi wale no ia a he alahele hoi o