Ka Lei Momi, Volume I, Number 59, 30 ʻAukake 1893 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

Ka Lei Momi

Poakolu, Augate 30, 1893

 

Nawai i Hoolilo ka Aina?

 

        @ a ku makou a nana a heluhelu iho i kekahi manao i haku ia e na paalalo o ke Aupuni Hoohuiaina, a ua noii hoi me ke akahele loa i kahi a makou e hiki ai ke ike, ke ola nei keia mau kanaka ma'uuli o na apana dala i hoolimalima ia no ka pono a me ka pololei maoli, a ke ui mai nei, "o ka aina hea la kai pakaha ia?"  A e hoikeike pu ana hoi, o ka hapanui loa o na aina iloko o keia aupuni, aia ia iloko o ka poholima o ka poe e makemake nei i ka hoohui aina a ke hele ka ia hana, alaila loaa ka ka maluhia a holo pono na hana, a pela aku.

        Ke ole makou o poina ma ka hoomanao ana, alaila, ua pololei ka Vanekoua i olelo aku ai ia Kamehameha penei:  "Mai malama oe i ka haole, he pee hoomakaulii aina."  Ua ko kela olelo a Vanekoua i papa aku ai ia Kamehameha, aole i mamao loa na la mahope mai, a pela mai no a hiki i keia la, a he hoike kela a mo keia no ka oiaio oia mau olelo a Vanekoua.

        E hoomaopopo kakou i ka oiaio o kela mau olelo:  I kawa i kaa ai ka hooponopono ana o ke aupuni malalo o Kamehameha III, ua kaena ia he Moi puuwai loaomaikai oia, ma o kona manawal@a ana mai i na aina no kona lahui a me na haole e noho ana malalo o kona au hooponopono aupuni, ua ike kakou i ka makia o kona aupuni, oia ka pono, a malalo oia alahele e lawelawe ai i aa hana a pau o pili ana i kona hooponopono ana i kona aupuni, a e hilinai ai hoi e loaa ka holomua ma ano a pau.

        I ka makahiki 1829, pae mai na kumu misionari i keia aina ae aku la na alii e ao ia ka pono, a e hoonaaao ia @@ kanaka, ua laha kela pono iwaena o ka lahui oluolu o Hawaii, ua kuilima pu me ke poo o ke aupuni ma kela hanu, a iloko o na ao ana a me na kuhikuhi ana a na mikanele, ua ae aku la o Kamehameha Ekolu e @aawi i @a aina aupuni no kona mau makaainana a pau, a ua hoopuka ia he Palapala Sila Nui no ka poe a pau i ike he pomaikai ke loaa mai ana ma kela hana, a he mea hoi e loaa ai ka noho oluolu ana o ka lakou mau mamo mahope aku.

        I ka wai haawi ia aku ai kela pono, aole i n@l@ ua hapai waa i ka mahele aina (oia hoi na mikan@le a me na kokua), ua ku aku na kamaina ponoi o ka aina a nana, h e mea pomaikai paha ia aole paha.  Ua hoopalaleha kekahi poe, a n@le i kii i na Palapala Sila Nui, aka, o na poo hapai waa ua piha na eke, a ua oi aku ka mea i loaa ia lakou mamua o ka na lawaia ponoi.  He ano lawa ole ka naauao i kela wa, nolaila @@le lakou i ke he mea waiwai ka aina, a ua noho pu wale no lakou m@ ka noonoo ole.  Aka, o na haole, ka poe hoi a Vanekouwa i papa aku ai ia Kamehamea aole e malama oia ka poe i hoopuni ao i na aina me na pa laau, na pa pohaku, a o kekahi mau wahi hoi ua ana kaula walo ia no mai ke kai a komo i ke kuahiwi.  A o kekahi hoi me na wahi apana dala omilumilu wale no, na lilo holookoa he mau iausani eka aina, a pela aku.

        Ke manao nei makou ina o ka hookon@kono ia ana o ka Moi Kamehameha ka Lokomaikai a ua manao loa na kanaka, ina pau loa ua aina aupuni a pau i k@ hookuleana ia e na kanaka ponoi o ka aina, a e kekahi hoi o ka poe na@a i a @ aku i ka Moi e hana pela, aole lakou i a'o aku i ke alii aole e ae in na m@kaainana e hele moraki a e kuai aku paha i na aina i ka poe mea dala, ua waiho pu no lakou pela, i wahi no ko lakou mau makamaka e hookahua ai i ko lakou mau kapuai wawae maluna o ka lepo o Hawaii, me ko lakou ike no, he alahele ulolohi ia o ka lilo o ka aina ia lakou ina lakou e hana pela.

        Ua hamau ko lakou leo, aole lakou i hoopu-a wale aku, uumi lakou i na manao uluku e kue ana i kela hana hewa, papani ko lakou mau waha, i ole ai e kuia na manao kikauia e nu ana iloko o ko lakou mau waihona ike.  A @@ @oopae mai lakou i ka pohai o ka poe ho@ie dala, ma ka moraki aina a kuai hoi, oia o Daimana ma, Kakela ma, a he lehulehu wale aku.

        A i keia la, ke ku nei ka lahui Hawaii a kikeko ma ka puka, me ka ninau ana, nawai i hoolilo ko makou aina?  Nawai i pakaha i ko makou aina makuahine?  Ke ku nei makou a hoike aku me ka hookamani ole, aole hoi malalo o ka mano lili pilikino, aka, mamuli o na hoikeike o na hoomanao a makou i malama ai a me na hana ike maka i lawelawe ia e na mamo mikanela a me ko lakou pohai, oia ka poe nana i pakaha ko kakou aina aohe poe e ae mawaho aku oia poe a ke kau nei na alina o ka hoemaewaewa ia maluna o ko lakou mau lae.

        Ina he mea hiki ia Iesu ke hele mai e ku  hoike i ka mea nana i hana ka hewa mawaena o na aoao elua, ke manao nei makou, oia ka hoike mua loa e haa wi ana i kana mau olelo kae i ka pohai o na mikanele, a me ke apono pu ana i ka makou oia ka pololei, a me he mea la oia maoli no ka oiaio.

        No ka mea, o ko kakou aina mamua aku o ka hiki ana mai o na mikauele aohe lihi aina i lilo i ka mu a me ka'popo, aka i lakou hiki ana mai ao ana mai aole e malama i ko kakou mau waiwai mahope pau i ka mu a me ka popo, hoomaka na kanaka e hoolilo a uhauha no ka hooko ana i na oleloae, a oia ke kumu a kakou e ike nei i ka hune a me ka nele maopopo.

 

HE HOOPUNIPUNI

 

        He nui na epa ana, ma ka hookauhihi ana, o ke kumu i loaa ole ai o ke dala ia Dilinahama, oia ka holo ole ana o ke Kuikahi Hoohui Aina, a ina ka i ae aku nei kakou i ka hoohui aina, ina na piha pu ka moku o ka agena huli dala i hoi mai ai me ke aliali o ka wai dala a me ka lelolelo o ke gula.

        O Waila ka Agena mua i holo i ka huli dala no ke alahao o ka mokupani o Hawaii, aka, no ka hookahuli @a ana o ke aupuni e Kakina ma i ka 1887, ua nele iho la oia i ke dala, oiai e makaukau ia ana e haawi ia mai iaia.  No keia nele, hoi mai la oia me na kapuai kaumaha a me ka naau i piha i ka luuluu, a iloko o ka ehaeha nui ka lunaikehala, lilo aku la oia i moepuu no na hana a Kakina ma i hooluu ai, a moe aku la i ka moe make o Niolopua.

        Pela no hoi o Dilinahama, i ka wa i makaukau ai ke dala e haawi mai, hookahuli iho la lakou i ke Aupuni Moi o Hawaii, a hoole mai la ka poe mea dala i ka haawi ana mai iaia i ke dala.  Aole no ko ka lahui Hawaii hoole ana i ka hoohui aina ke kumu i nele ai, aka, no ka hooulu ia ana o ka haunaele e Iosepa ma, Bihopa ma, a he le hulehu wale aku ke kumu o ka nele, oia la i lohe na poo o olua.

 

PAUPE'APE'A I KE AHI

 

        Eia ka Mea Hanohano Sam Parker ke aumeume nei me kona mau makamaka nana i hoomalimali iaia i na la o ka noho oluolu ana, a i keia la, ua nana mai la ua poe nei ana i hooki@a ai ma kona home, a hoopailani ia lakou me he mau alii-ai aina la no kona mau ahupuaa, me he mea la, he malihini loa kona mau helehelena ia lakou.

        Eia ua poe nei ke pikokoi nei imua o na Lunakanawai, ma ke koi ana ma na haueri, ma na lausani, na umi tausani a me na haneri tarani.   A malia paha, ma keia mua aku, e hoea mai ana kekahi koi ma kahi o ka miliona.  A oia ka makou i hooheno ae ai, "Pau Pe'ape'a i ke ahi."

        He kupanaha ke ano o ka poe a kakou i hoaloha aku ai, ua pipili kakou iaia, a i ole ia lakou  paha, me ko kakou naau a pau, me na puili pumehana ana mailoko lilo loa mai o ko kakou mau puuwai, hookahi na puili pu ana, aka, aole loa e nele ka manao omokoko iloko o ka leopadi, e kali ana no oia a ka wa e mehameha ai, alaila, lele mai oia e nahu i ka a-i o kona kahu.

        Pela hoi o Samuela e noke ia mai nei e na leopadi ana i hanai ai, a ua hooko ia ko lakou makemake, a eia lakou ke noke mai nei i ke kuekaa i na poopoo o ka mea i hoopilikia ia, a ma keia hope aku, e pau ana ko lakou noho hoaloha ana a e wehe ana na piko o na hoahanau.  Hoomanawanui ia iloko o ka ehaeha, aia no he wa e loaa ai ka maha ma keia hope aku.

 

UA LANA KA WAIMANALO

 

        Ua loaa mai ia makou he lono telepona mai kekahi mai o ko makou mau makamaka e noho la ma ka Ehukai o Pun@na, e hai mai ana, aia ka m@kuahi Waimanalo ke lana @@ iloko o ke kai ma kahi o k@ @ kapuai a oi ka hohonu.  @a pauma ia ka wai o ka opu o ka moku a hiki i kona maloo ana, a ia wa i hoomaka ia ai ka hoonee ana aku i ka moku nona ka mamao o 100 kapuai, a hiki i kona lana ana aku la ma kahi a ka makamaka i hoike mai la, a ke manao nei makou, he mau la wale no koe a kolo ia mai oia no ke awa o Kou nei, no ka hooponopono hou ana i kona wahi i poino.  E haawi ia ka mahalo no na kapena moku nana i olelo, e lana hou ana no ka Waimanalo, me ka nui ole o ka pilikia.