Ka Lei Momi, Volume I, Number 4, 28 ʻAukake 1893 — Page 7

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

HONOLULU, OAHU, POAKAHI, AUGATE 28, 1@0

 

HAUNAELE MA KAWA

            Ua loaa mai ia makou ka lohe mai kekahi mai o ko makou mau Luna LaWe Pepa, e pili ana i ka ulu ana o ka haunaele mawaena o kekahi mau pake paahao a me ka Wihki o ka papu o KaWa, maWaena o ka hora 3 a 4 paha o ka auina la Poaono nei aka, mamuli o ka paa e ana o na alakai nana i hooulu kela haunaele ua mahuahua ole aku ke ooloku ana, aole i maopopo ia makou ke kumu o keia aluka haunaele, aka, he mea maopopo ma kahi o ka uwahi e pu-a ae a@ aia no @ malalo kahi i ho a ai. Aka, o ka mea nui o ka ike maopopo ia aku o ka oiaio o ke kumu i ulu mai ai o ka haunaele, mawaena paha o na paahao a i ole ma o na luna paahao la paha.

 

Heaka ke kumu o ka hualeie honua?

            Ke hoiheike mai nei na nupepa, ua nonoi aku nei ka Peresidena o ke aupuni kuikawa, @ Peresidena o ka Aha Hooko a ko a kuka o ke aupuni a me ke kuhina o ko na Aina E e hoohoi aku ana oia i kona hookohu no keia mau oihana maluna ae i na e manao ka Aha Hooko a kuka e hana pela aku mamuli o na lomilomi ana i ka mai au kaohi hou ia mai la no ka manawa he elua a ekolu paha pule ana e hele hoonaha ui ma ka mokupuni o Hawaii alaila oia hoi mai.

            He hookauhua ka wai a elua lua i ka hopena, pela no, o na heluhelu a kakou e hooineopopo nei, ke pau houna mai nei na ohua noho hale i ka hele hoomaha, mai ke pon o ka i-a a hiki @ku i kona pewa hi'u, nolaila, heaha ke kumu o ka haalela honua ama? O ka haina wale no paha e loaa ia kakou i keia mau la, no ke onaimai, a pela io no paha.

 

Pau Kanawai Koa in a Waimea me Hanalei

            Mal@koo ka nupapa Advertiser o keia kakahiaka, ua ike iho makou ma k@hi o na hoolaha ma ke kauoha, ua kukala ua ka Hope Peresidena o ke aupuni kuikawa,hoopau ana i na kanawai koa ma na aoana o Hanalei a me Waimea, Kauai, i kul@ala ia ai o Peresipena Dole, i ka la 30 o lune, 1893, a e hooanak- ana hoi ka hoopau ia ana ma ka Poaono nei, Augate 26.

            Ua ulu mai iloko o makou i a manao hoohuoi, malalo o keia kui@u heaha ke kumu o ka hoopau koke ia ana o ke kanawai koa ma kela mau apana, oiai, aole i pau ke kana ana me koolau, ka alihikaua o na puali koa elua mea ola uhane ma na k@koi paii o kalalau,

            He mea mau, aia a lanakila kekahi aoao, alaila, hana ia kekahi kuikahi e hoopaa ana i ke kaua ana, a haawi ia hoi ka pono no ka aoao i lanakila, ma ka panai ana aku i na pono a me @a pomaikai a ka aoao lanakila @ koi mai ai.

            I na oia i@o la k@ ano o na kahua kaua o na aina nui o ke ao nei, a pela iho la ke ano e loaa ai ka noho ana mr@ @hia, alaile, ke manao ne makou'o ka hoopau ana i ke kunawai koa ma ke@a mau apana, h3 hoike ana mai ia, ua lanakila o Koolau, a o ke hana pono walo no ma ka aoao o he aupuni kuikawa, oia ka panai ana aku me ka oluolu i ko lakou enemi lanakila i ke kahua kaua o Kalalau, i waiwai hoilina nona a me kana ma@ manio ma keia hope aku.

            A e loaa iaia ua pono o ka ono@ lanakila ana elike me na kanaka e ae e ola ana maluna o ka honua. E kome maiana pahana manao kue a na nupepa kue ia makou, no ko makou kokua ama mahope o Koolau, kaenemi hoi a ke Aupuni Manawai hoouna @i i na pua'ikoa e hele o hoopuni i ka papu o ka enemi, a na pio na koa aupuni. He hoike ka lehaleha no ka makou mea e kamailio nei aole na mako@ wale iho a oia ka makou e ak@ nei, e hoolaha ae ke aupu@i ma ke ano akea, e loaa ka pono ia Koolau, ka mea nona ka lanakila ma na ano apan.

            E ka@ailio ho@e no makon no keia mea, ke loaa ia makou kokahi wa kaawale ma keia @ua koke iho ke ole e loaa ia makou kekahi mea keakea ai.

 

Mae Wale na Pua

            Ina la mua o ke kupulau, au ike ia ka ula ana ae o kekahi laau me kona nanai@a e hoohie ia ai e ka poe o ake ana e ako i kona pua, mo ka manao o ka manao o ka poe puni pua, he nani io, eia ka auanei he puakala ke ano o ua rua la, he laau kalakala, ooi a lapuwale maoli no. No kona ino, ua oki ia a hoolei ia iloko o ke ahi a ua lilo i mea ole, pan ka hie, mae wale ka pua a h@lelei wale ka @au aohe nani i koe. O ua laau la oia no ka "Hoohuiaina," k@ keiki punahele a ka poe aihue pioi. Eia la na hala la nani, na pau ka hie, a na poho ka manauolana o kei poe na lakou keia keiki huaelo; oiai na pipili ia na maka aole hiki ke owake ae, a o ia haha poele wale iho no, a hiki i ke piholo ana iloko o ka lua a o ka hopena he make no ia.

            Nolaila, e like me ka makou i hoike mua aku ai i na ouli o ka manawa e hiki mai ana, a o au o@li la, oia no ka make loa ana o ka hoohuiaina, @ aloha wale oia. E like hoi me ka makou i hoike aku ai imua o ka lahui, ua ao Hawaii ua @ani e ka moa, a ke hoelale mai noi e ala ae kela kanaka keia kanaka Hawaii oiaio a ku iho maluua o kona mau kapuai ponoi iho, a e hoike ae me ka hopohopo ole ua ola ka lahui, ka aina a me ka Moiwahine Liliuokalani i aloha pui ia.

            Ua hoi hou mai ke ea oluolu o Hawaii aina, ka Paredaiso hoi iloko o ka moana Pakipika, a na mamo misionari i ak@ ai e limanui a me ka hoopuka mai i na olelo awahua o ka lokoino.

            Nolaila, e h@olana i ka manao e na Hawaii oiaio a pau, e pule me ka hoo@i ole.

 

Ua Kau Ka We@@

            Ua hoike ae kekahi koa o ke aupuni hou i kona ma@@o hopohopo imua o kona mau hoa'ioha, ponei na olelo: Ua naaupo loa ia wae i k@aha, wahi a na hoa'loha, no kuu kepa ana i ke koa hookahi makahiki. Oiai, au maopopo loa ia ia'u, e hoi hou ae ana ka Moiwahine ma ka nohoalii, oiai, aohe manaolana i koe no keia aupuni e ku nei. Ninau hou kona mau hoa, pehea hei e hiki ai, oi@i, eia ka mana o ke aupuni ia @ukou, a no ia k@mu, ua manao ia ao'e aupuni alii i koe? Pane hou ka mea hoh@ wale, ua pau loa ke pono e ka hoohuiaina, oia ke kumu o keia pilikia. No keia kepa ana ou, au lilo loa wau i mea naaupo, a ua manao au e mahuka mai keia oihana aku. Ea, aloha wale oukou.

 

HAALELE LOA PAHA AUANEI I KA OIHANA LEVI.

            Aole makou i manao e lilo keia i mea na makou e kamailio ai imua o ko makou mau makamaka heluhelu, aka, no ka lawe ia ana mai o na hooiaio a imua o ko makou alo, eia ke kahunapule o Hana ke liuliu nei na makau, ke hilo nei ke aho, a ke lanalana mai nei ka waaa o ka lawaia o ka la loa, no ka hiki aku i na po o na Ole, no ka holo ana i ka lawaia pa-hoe malolo, (ao loio.)

            A no ko makou manao, o ka wa kupono keia e ae aku a@ i ko makou hoaloha, e akahele i ka lana-koi ana o ka manao noka hoau ana aku i kou waa iloko o ka moana kai-uli kai hohonu, oiai makou ke hoomaopopo e nei i ola honua, he mau la ino keia, a in a hoi he oiaio, elike @ue keia lono i lawe ia mai, a ina aole, alaila, au hala ole ka makamaka ma keia kukulu manao ana.

            E heluhelu @ho e na makamaka i ke ano nui o na olelo i lawe ia mai, a i ano like aku hoi me na heleheleua o ka leia i ho@nana ia ae i ke kumu a oia iho keia malala:

Ia

            E oluolu oe e ae @ai ow@ kekahi o kau mau haumana ao kanawai.

            Owau no,

                        J. K. @.

            Ina io o keia na olelo o ka leta a ke kahunapule i kakau ai, he heleheiena keia e hoike mai ana, e haalele loa ia ana na hoahanau o Hana, o make i ka ai a me ka makewai o ka uhane no na mea e pili ana i ke no hoi, a @ ke hopena e pau ana kona hoomanao ana i ka ihiihi o ka oihana laa, a i poni ia hoi ha Levi Levi pono ia, a e hele @o@ aku ana oia e komo iloko o ke ahi enaena o na hana hoopunipuni o ke apuka a me ka imi loaa ne kona pono iho.

            No ka mea, aole paha he kanaka Hawaii noonoo i nele kona hoomanao ana i kekahi olelo kaulana i hoopaanaau ia e keia lahui, oia hoi, "he uhane pule ole ia ko ka loio," a ina he huaolelo ko-ko kela a ko kakou mau makua i wanana kahike ai mamuli o ko lakou ike kumaka i na hana a na loio @ na a@ i hale, alaila, me he mea la, o ke kahunapule o Hana, kekahi o na uhane e pule ole ia ana ma keia mua aku. Nolaila, o ka lohe ke ola, o ke kuli ka make, o hele loa aku auanei oe i ke au a ka hewahewa a he hopena hoowahawaha ia kou ma keia mua aku.

            Ano, ke ike mai la oukou e na hoahanau o Hana, eia ke kahu o oukou la, ke hoomakaukau nei e kakele i ka oihana a oukou i makemake ole ai, he mea ia ua oukou e hoihoi ai, a ae mai e haawi i ka oukou mau hookupu ana no ka mea i piha i ka hoopalaleha, o ke kihapai i haalele ia e ulu ka nahelehele me na mea kanu, he mea maopope, he homimi a make ko ia mea kanu. Aloha ka uhane ka auwana i ka nahelehele o ka hewa, a o ka hopena he make.

            E kahi hapauaole ha'uha'n\@ ini@i, mai hoao oe e e pane @@@ ia makou ma ke Kuokoa, o wela auanei oe i ike ahi a Kamaile. E manao @na paha oe e m@@@ ana kau mau hana lapuwale mua o makou. Ke kehi nei paha oe oia kou mea e noho paha oe oia kou mea e noho paa ai ma ia wahi, kai no o ka noho malie iho no pela, hoonuu an@ i na dala a Emaluka, lo@a no na wahi p@uaki a ka pake pu-a no ka uwahi o ka ipuka o k@u@ka, manao ae ke ola.