Ka Lei Momi, Volume I, Number 51, 21 August 1893 Edition 02 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

KA LEI MOMI

Poakahi           Augate 21, 1893.

 

O KEKAULKE ANE IA?

            Ua hoopuiwa mau ia ko makou noono mamuli o ka pinainai o na loua, no ka hoopau ia o na Luna Aupuni e paa ie ana e ka poe ili ula hoopono a hookomo ia aku la ma ia wahi, ke unu-pehi-iole o Kawaapae ka poe hoi aole i lawa i ka malama ana i na pono o ka ehulehu elike me ia nei i keia mau la.  Oia hoi, ua loaa mai ia makou ka lono e pili ana i ka hoopau ia ana o na hoa o ka Papa Alanui o Hilo Waena a me Hilo Hema, a o ka hapanui o lakou, he poe ii ula wale, a ma ko lakou makalua he poe pohuli hou i okomo ia aku i na poe i komo iloko o na hana hoohuiaina, a i loaa ai he kowa e hoopihapiha ai i  na hakahaka o ka poe e noho hana ole nei o ua auna pulelehua nei o auwana nei maluna o ka aina o Hawaii.

            O ke alahele keia e anai ia aku ai na hana a pau e paa ia ana iloko o ka lima o na kanaka Hawaii, e like me ka makemake @ [phrase] alakai o na nupepa hoohui @ [phrase] keia kulanakauhale, e @ [phrase] "hoopau ia na ka@ [phrase] a pau o noho ana @ [phrase] o ko lakou manao aloha @ ko lakou aina me ko lakou @ [phrase] wahine," a oia ke nee mai @ [phrase] ana, me he ahi la @ [phrase] ana mamua o kona alahele i na mea a pau e loaa aku ana i kona alelo ana ole.

            O ke kaulike anei keia a kakou e ike ae la, o ka hoao ana e okomoi ka poe kupono ole ma na kulana hiki ole i ka poe maukauka hoe hewa ke hana?  Ke manao nei makou, aole ia he hana kaulike a ku i ka hoepono, aka, he alunu, he llima nui, a pela aku, a pela makou i manao ai aole keia he Aupuni maikai, elike ma @ kaena o na la i hala, "@ Aupuni maikai a maemae ko kakou."

 

PELA IO ANE HOI.

            Ua lohe mai makou, ma ke kakahiaka Sabati nei, Augate 20, 1893, ua kauoha ia iho la ka puali makai o ke kulanakauhale nei e na poo ma ka oihana, i ka wa e lohe ai na makai a pau i ke kekahi kani leo pukuniahi mailoko mai o Iolani Hale, oia ko lakou manawa e akoakoa ae ai iloko o Kalakaua Hale no ke kali i kekahi kauoha.  A ua lohe pu mai no hoi makou i ka wa e hoea aku ai na makai a pau ma ka halewai e ninaninau ia ana lakou no ka lakou aoao e kakoo ai, a pela aku.

            Mamuli o ko makou ak@ nui e ike ia ke ano o kei mau hana, nolaila, ke ninau nei makou, "he kaua anei a hiki mai?  Mamuli anei o ka hoolaha  ia ana o kela Kanawai Koa a ke Aupuni Manawa i kauoha ia ai na makai e akoakoa ae ma ka hale hoopaa lawehala?"  He mea pohihihi loa keia i hoike malu ia ae i na makai, a ke kale nei lakou no kela leo o kela pukuniahi mai ka po mai.

            Iloko o ka noho malie wale aku no o na kanaka Hawaii me ka hana ole aku ia lakou, eia nae, ke hoolala mai nei no lakou i na hana hoolele haulii wahi paha e manao ia ai, ko hoao nei na kanaka e hooulu i na hana hoohaunaele e kue ana i ke aupuni i keia wa, alaila, loaa ia mau kumu hinu a lakou e hoolaha ai ma na aina e, alaila loaa hou ia alahele a lakou e manao nei no ka hoohui koke aku ia Hawaii nei me Amerika.

 

Ke Kulana Loio Kuhina

            O keia kekahi o na kulana pookela loa iloko o ke Aupuni Hawaii, a o ke kanaka e hookau ia aku ana maluna oia kulana, ua like oia me ke ki nana e wehe ka pahu ume o na mea pohihihi o ke kanawai, a ma o kona ike a loea, malaila o hilinai ia aku ai kona mau kuhikuhi ana, me he mea la o kona leo ka mana a me ka ike mamua o na mea a pau.

            He oiaio, mai ke au mai o na Alii Aimoku ua lilo kela kulana i huli nui ia e loaa ke kanaka kupono nana e hoopiha ia makalua, a i ka nana aku me he mea la, o na kanaka i noho e hana malalo o ia oihana i ke au o ke  Aupuni Moi he poe kanaka naauao maoli, ne lakou, i hiki ke hiipoi i ka oihana me ka hookomo ole i ko lakou mau poo iloko o na hana lilili, hookananuha a pela aku, oiai lakou e noho ana a hooko i ka mana o ke kanawai iloko o na Aha Hookolokolo e like me na aha kaapuni a kia@ paha, a i ole ma kakahi @[phrase] @ [phrase] e ae pa@a, a ake aupuni e kauoha ai iaia.  Pela no hoi ma ka Hale Ahaolelo kau Kanawai o ka lehulehu.

            I kamailio makou no keia kulana, no ko makou ike ana, ua hookomo ka Loio Kuhina iaia iho iloko o manao uluku, no ka hooko ole ana o na Kiure Hawaii mamuli o kona olelo, a hahai na Kiure mamuli o ka olelo ike a na hoike a me ke kanawai e like meka lakou i hoohiki ai e hana lakou i ka pololei me ke paewaewa ole, a ma ia alahele lakou e hoopuka ai i ka lakou olelo hooholo a ia ao a ka Aha i hooko ai na Kiure e hana e like me ka lakou i hooholo ai oia ke mea pono a pololei maoli.

            Mamuli oia hana ana a na Kiure pela, a hoopuka lakou i na olelo hooholo kaulike, ua kue ia i ka manao o ka Loio Kuhina, ke ki hoi o ka pahu ume ma na mea Pili kanawai a o ka hua a kakou e ike nei, ua ku malie na hana, ua kaohi ia ka nee ana imua, a ua loaa i ka pohu e ku malie ai i kahi hookahi.

            O ka Loio Kuhina o ke Aupuni Kuikawa, he kanaka ia i manao ia ua kupo@ ke hooholo mua i na hana o ke Aupuni, aka o ke kanaka ia a makou e hoopu-aae nei, ke hahai ia nei kana mau alakai ana e na ulia o ke pakalaki, elike me kekahi mau hana ana i lawelawe ai a hoopahulu ia ka holopono, e laa na hana a kona poo i kuhikuhi ai i kekahi mau koa o ka pualikoa o ke Aupuni e holo i Kalalau e hopu ai ika poe mai, mamuli o ka make ana o kekahi koko haole, a o ka panai hou i loaa mai oia ka make hou ana o kekahi mau ola, i moepuu no ka mea mua.

            Nolaila, o ka makou e ake noi e hoopiha ia kela kulana o ke kanaka i hiki ke hooneo i na hana o ke Aupuni imua, aole o ke kanaka hahai ia e ka lapu a me na hoopahulu ana.  Ua manao no hoi makou, ina e loaa ka mea kupono, ua pau koke keia  mau hana keukeu a hoonioni maluhia.

 

            Pakele mai lele liilii na onohi maka o ke kupakako o ka m okuahi Bihopa, oiai oiai e ku ana ma ke aa o Kilauea, ma ka mokupuni o Kauai, o ke kumu, oia no ka noha ana o kekahi pahu puna a komo ke kai iloko, a o ka hoomaka no ia e paila me he mahu la, a pahu ae la kona mau huna wai wela, a loaa aku kekahi onohi maka o ke kupakako, pela oia i halawai ai me keia @lia poino.

 

M@ Lawe L@la o Oahu nei.

            Ua ike iho makou i na hoololioli a ka Luna Lea Nui no ka halihali ana i na leta ma na apana kua o Koolau, e hoomaka ana ma ka Poakahi nei, Augate 21, a me ka Poaha ae nei, Augate 24.  Ua loaa keia mau hoololi ana mamuli o ka huakai kaahele a ka Luna Leta Nui i keia mokupuni.  He hana maikai kei a ke poo o ka oihana leta i hapai ae nei, a he hoopomaikai ana mai hoi i na makamaka e noho ana ma keia mau apana  Ke haawi aku nei makou i ka mahalo i ka Luna Leta Nui no ka hooulu ana i keia hana hou iloko o kana oihana, a he keehina hoi no ka hooholomua ana i na hana pili i ka naauao.

 

Oehuehu Paha Auanei

            He lono lauahea kai hawanawana ia mai ia mako@d, ina nae he oiaio, oia hoi, ma kekahi mau ahiahi mamua aku nei, ua ulu mai la he manao kupilikii iloko o na kupa Geremania e noho nei ma keia kulanakauhale, e hoao e imi ia ka pono no ko lakou mau hoa kanaka i hoopilikia wale ia, e uoho nei iloko o ka pualikoa kumau o ke aupuni kuikawa i pepehi ia ai e na aliikoa he mau ia i hela ae nei a i hooponopono ole ia hoi a hiki mai i keia la.  Ua lehe pu mai no makou, ua liuliu ae la ka na aumoku kaua e ku nei iloko o ke awa e hoohuli mai i ka waha o ka lakou mau pukuniahi i ka puuwai kaheahela o ke kulanakauhale, no ka hoao ana e kinai i na auka o ka noino i ka wa e hoea mai ai o ia mau hana hoopilikia i ke ole o ka lehulehu.

            Ua lilo keia i m@a e hookaumaha ia ai ko akeu noonoo, oiai i ka wa o hooko io ia ai keia mau hana, alaila e wawahi koke ia auanei ka hono ana maluhia o na ohana, a e lilo koke auanei ilo o ka uluku o ka piolok@ a me ka haunaele.

            He mea na kaou i kaena mau ai o ka lahui Hawaii, he lahui malama i ke maluhia, he lahui hiipoi i ka lea o alii o ko lakou Moiwahine a me ko lako@ mau alakai hoopono, he lahui i apo ia iloko o ke kuikahi a me ke alaha, a o ia haawina laahia, ke pili mau noi iloko o kakou mau puuwai, me he hua kepau la i hoopili ia e a mikioi,  a lilo i ma oai e hiki ole ai ke holi ia.  O ko lakou maluhia a@le iloko o ka wini oi na mea kaua, e kiai ia ana e na @aneri taussari koa, a@le hoi iloko o na pakaua manoanoa e haulani ia ana e ka wahi o na pukuniahi lehulehu a me na mokukaua hao ano hou i hoopaa ia me na paekaua kila manoanoa.  Aole loaiaila ka maluhia o Hawaii, aka, aia iloko o ke aloha, ka noho like a me ka hiipoi i na kauoha a ko lakou Moi ahine puuwai koa, pela e mau@ nei ke o ana o kela haawina iloko o ka lahui Hawaii.  He wahi mea hookahaha ao ho