Ka Lei Momi, Volume I, Number 47, 16 August 1893 — Page 2
This text was transcribed by: | Cathy Peloso |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
AUGATE..
Sabati Poakahi Poalua Poakolu Poaha Poalima Poaono
1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30.
Ka Lei Momi
Poakolu Augate 16, 1893.
NA KIURE HAWAII.
Ma ka nupepa P. C. Avalakaika o keia kakahiaka i ike iho ai makou ma kona manao alakai e olelo ana i ke kupono ole o na kanaka Hawaii i ka noho ana i kiure no kekahi @hia.
Ua ul@ mai hoia mau olelo mamuli o ko ko kiure Hawaii hookuu ana i kekahi kanaka Hawaii i kela mau la aku nei mai kona hihia i hoopii ia ai he ki-pa. A ke kei nei keia nupepa e kapae ae i keia papa kiure Hawaii a e koho i mau kiure hou.
Heuha la ka hewa a na kiure Hawaii i hana ai i koi ai keia nupepa e kapae ae ai ia lakou? Aole anei no ka ike o ke kiure Hawaii aole i ku ka hewa i ka mea a lakou i hookua ai, nolaila, ua hookuu aku lakou i ka mea i hoopii ia? I ko makou nana ana iho, he ano lili pilikino ma oli no keia i na kanaka Hawaii, o ko lakou nei n@ kemake no o pau loa aku no ma ko lakou aoao, a e n@lo oe e ke kanaka Hawaii. Aole he au alunu @ai ka hookumu ia ana o Hawaii a hiki i keia la e like ma ka lakou nei o hana nei. He au hoehaa loa keia i iko ia @ ka moolelo o Hawaii nei.
HEAHA KA ANEE ALII?
He pahaohao ko makou i ka hoopuku mau ia o keia kumu leo mele le'a ole a ka nupepa i kukulu ia, a i hoohana ia hoi no ka pomaikai o ka poe nana i kapio ae nei i ka hale o ke kolea i keia mau la, ko nana aku i na helehelena o ua manao o na mea nana haku nei, i keia wahi nupepa (Kuokoa), ua apo ia na @ei a pau e kue ana i na alakai ana a na wahaolelo o keia p@o, a oia poe, ke kupa mau ia nei lakou i kela a me keia la "he poe anee alii."
Ina ua paa ka manao o na kanaka Hawaii a pau, e aloha aku i ko lakou Moiwahine me ko lakou mau a pau, a me ko lakou hilinai a pau, ua kapa ia lakou a pau loa "he anee alii," wahi a ke Kuokoa.
Ina hoopuka kekahi nupepa Hawaii i kekahi manao e pili ana i ka Moiwahine, no kona hala ole, a pela aku, e pehi iu mai ana oia me na @uaolelo welawela a e kupa koke ia mai ana oia he anee alii, he mea ua ake e hoi hou ae ka Moiwahine, i loaa ai ka pomaikai,
No makou iho, ua kumu kela haawina makamae o ke aloha iloko o makou, mai na kupuna loa mai, a hiki i ko makou mau makua, a aoia no ka makou e paa nei a hiki i keia la, aole he mea kau wale iho me he ohu la, maluna oka poohiwi o ke kanaka aloha alii, aka, mea ua k@luma.
No ka poe e nui nei ka waha i ka makani, ua like ko laua a o lakou paha, me ka uhiwai, o ka lakou mau hoomaikai ana, no keia wa ia o kau nei ka ohu, a nele ae, ua pelu hou mai na kuli i hope, a hoomaikai palaina i ka hua a ka waha i hoino ai. I hooma@e ae la makou i "keia, no ko makou ike a hoomaopopo i kani no ka alae i ka wai, a ina e maloo mai na kumuwai, e ike no kakou, aole e kani ka alae."
Pela no , o ka poe i i hoolimalima ia, hooikaika lakou i ka pono no ko lakou mau haku, naua lakou i hoolimalima aku, pela no keia poe kapa mau nei ia kakou he poe anee alii, ua paa ko lakou mau uhano iloko o ka ipu lepo a ko lakou mau haku nana i hoolimalima, a o ka hana pono wale no, o ka hoolilo i ka oiaio i hoopuaipuni a o ka wahahee i oiaio, he mea maikai no ke'a no keia au a ka @pa e nee nei.
HE KANAWAI PILIWAIWAI.
Ua hoolaha pili aupuni mai nei ka Peresidena o ke Anpuni Kuikawa i ke Kanawai Piliwaiwai a ka A@ K@ka a me ka Aha Hooko i hooholo ai. A i ka hoomaopopoi h@ i ke ano o ke kanawai i haku ia ai e ka poe ia lakou ka mana oia h@ mai loaa no ka hoopuipui ana i ka waihona o ke Aupuni noho manawa e ku nei i keia la.
Ua komo pu mai no hoi iloko o makou ke kanalua no keia hana, oiai ua oi pa iwakalua aku ka hoopai o keia hewa, mamua o ka hoopae opiuma, a kuai paha, oia hoi, o ka mea e ahewa ia ana malalo o keia kanawai, aole e oi aku kona hoopai dala mamua o ka hookahi t@usani, a i ele ia ma ka hana oolea, aole e oi aku mumua o hookahi makahiki.
Ina o hoao-ana kekahi poe e kukulu a hoao, a hana maoli paha i kekahi wahi ku@ e hoohaoi ia ai, he mea paahana oia no keia kanawai piiiwaiwai, ke ae nei makou e kapae loa aku ia mau hoao ana, no ka mea @ hoouna ia aku ana i poe kiu i uku ia mailoko mai o ka hapalua o na loaa uku hoopai o loaa mai ana mailoko mai o kela kanawai, a he mea auanei ia e u@ani ai ka manao o ka poe anee alanui e loaa ana ia lakou he pomaikai makolukolu malalo o koia mau hana.
Nolaila, e ko makou mau hoi o ka pupuu hookahi, e kali, e hoomanawanui, mai palale i ka ike a ka maka o hahai auanei ka poino. No ka mea, eia keia wa iloko o ke kupilikii, no ka mea, he mea hiki wale no ke kanawai ka hana e na poe kakaikahi wale no i wae ia no ka hoopuipui ana i ka waihona ohaka e ku nei i keia la. O ko makou leo keia e kalahea aku nei iko makou wau makamaka a puu.
KA PUNANA O NA ALII AIMOKU
Ua hele holoholo aku makou a ua kipa aku hoi maloko o kela wahi a makou i kau ai ka weli i ko makou mau la kamalii, kahi hoi a makou i hehi aku ai i kona mau lepo me ka hoomenemene a ku i ka weliweli anoano kapu a ilihia, i na la e noho ia ana ka hoomalu ana malalo o na Alii Aimoku o keia Poe Aina, e kaluko ia ana ka pa alii me ka hiehie a ku i ka ce@ia.
E kilohi ae oe mao a maanei o na pukapa o ua home ihikapu la, e malama ia ana ka hana me ka mikioi a paa rula, he oki lo i aku hoi oe ke hookokoke aku ma na paepae kapu o Liloa, na pii e kou li-a, no ka mea, ua malama ia na hana me ka maluhia, aohe i hookumu ia maluna o na hana pakaha a alunu, aka, he haawina kamahao mai ka po mai, mai na kupuua loa mai ao, a mai ko kakou mau makua mai hoi, ola haawina makamae mae no, a ili loa mai ia kakou, ka lakou mau pulapula i kela no malamalama.
I ko makou pii ana aka ma ke anuu alanui o ka Halealii o Iolani, o huli la ke ale o Aliiolani Hale, aia hoi, e holoholo mai ana he mau wahi koa haole me kekahi kulana i ku ole i ka hiehie a me ke ano paa rula, e pu-a ana ka uahi o ka luapele ma ka waha o kekahi o lakou, a e holoholo ana hoi iluna a ilalo me na kapuai mama.
I ko makou komo ana aku iloko, ma kekahi o na rumi kapu o na hale la i na la i hala, e nono, he ana he poe Pukiki nau paka e mokaki ana pa kuha paka iluna o ka papahele, ua komo koke mai iloko o makou na manao minamina, @ohe hoi e hiki, eia kakoo i ke a@ a ka Hewahewa, a o ka pono wale no, o ka u@mu i na manao uilani o hakoko ana iloko o ko makou lunaikehala, a pela makou i haalele awiwi aku ai i ua home la o na lAlii Aimoku me kona kulana i hooneenee ia e ka ulumahiehie a me ke kapukapu anoano eehia, o na la i aui aku.
HE HOOKONOKONO.
Ua nana nui makou me ke akahele, a ua lolelole ae hoi i na manao kalai a na Iosepa o Hana, e hoo@ ana ia Aloha Aina ka mea nana ka palapala i hoopukaia ma na k@lamu o ka makou nupepa i na la i hala ae, e hoike maoli mai ana no hoi i ka puana a ka moe "pule no ka waha, hana no ki lima, alaila, pela wale no e hiki ai."
Oia hoi, e hoao kakou e kaua aku ia lakou, i hiki ai ia kakou ke hoihoi hou aku i ko kakou Moiwahine iluna o kena noho kalaunu, a e hoohalike ana ia kakoku me ka lahai Samoa ka poe puni kaua.
Na makou iho, ua kaupaona mai ke aupuni Moi i kona mau la e paa ana i ka mana hoomalu iloko o kona lima, a ua maopopo ina aole na koa Amerika e hoolele ia@ i iuka nei o i a aina, malalo o na kauoha, ina aole loa e ku keia aupuni noho manawa i keia la. Aka, he mea makehewa i keia lahui ke hookomo aku iloko o ke ahi e @a mai ana, oiai o ka hoae ana e hana pela, he kaua ana uku ia i ka lahui Amerika nona ka huina kanaka he 50,000,000, a o ka hana naauao wale no o ka hooponoponoia me ke akahele, a he mea oiaio, aia ke moe la ka ule a ka Hawaii ilalo a kona la e hua mai ai, ai no i kalo paa o Waiahole.
Aole ka lahui Hawaii ho lahui omokoko, e like me kekahi mau ano lahui e ne o ka Polunes'a nei, aka, he poe lakou i loaa ke @ o ke aloha a he kakaikahi loa ka poe i hanau ia mai no ke omokoko iloko o ka nui t@usani.
Nolaila, o na olelo hookonokono e hookomo aku ai ia kakou iloko o ka hakaka, mai ae aku e kipa mai iloko o ko kakou mau waihona noonoo, no ka mea, aia no he hopena weliweli ke pili mai la mahope o koua koa, Nolaila, mai hoouluku i na manao ano e, e noho kakou me he wai la ua laua malie.