Ka Lei Momi, Volume I, Number 45, 14 August 1893 Edition 02 — Page 2
This text was transcribed by: | Toni Lynne Kaefferlein |
This work is dedicated to: | Lei & Momi Wood |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
AUGATE.
Sabati - 6 13 20 27
Poakahi - 7 14 21 28
Poalua 1 8 15 22 29
Poakolu 2 9 16 23 30
Poaha 3 10 17 24
Poalima 4 11 18 25
Poaono 5 12 19 26
Ka Lei Momi
POAKAHI AUGATE 14, 1893
UA LAWA ANEI O HAWAII IAIA IKO.
He ui keia he ninau no ka lawa o Hawaii i keaha? Mamua o ko makou hoike ana aku i ka haina, he pono ia makou e hoakaka mua aku i ke kumu i ala mai ai keia ninau, no ka mea he mea ano nui ka makou e waiho aku nei mo ka wiwoole a me ka hopo ole hoi, oiai, ua h@ ka wa kupono e h@ ia ai ua mou manao nune la maialo e ke poi o ka hookamani a mo ka hookaumaemae.
He oiaio, ua uhi holookoa ia na puuwai Hawaii me ia mauano lili, a me ia mau nune mu kee pio ole. E puka mau ana, a o oiliili mau mai ana na manao o keia auo i kela a me keia makahiki, a hiki loa mui i keia au a nee nei. Ina ua pololei ka makou koho ana, alaila, ko hoomanao nei makou, na hoomuka mai keia lili mai ke au mai o ko kakou Moi Kalakaua, a ka ole @ , a pela mai a luki i kuia wa. Aha, aole nae ha 'lii e kau@a ai ka naho lokahi ana o ka lanui, aole hoi no ke ala ana inai o kekahi pilikia kula@ kai hoi - @ wale @ one he maha la - - me lio kuahiwi la o kaale muu io una o ku ohu @o maluna iho o kona papo@ ke polikua, alaila, ohi hou mai no, a nalo aku, uhi no, pela no ia e poai kaalelewa mau nei maluna o na oiwi ponoi o Hawaii nei, a o kekahi hapa paha o lakou i kela a me keia makahiki. Ua puana ae nei makou ua like keia lili me he mahu la, a me he ohu la o na kuahiwi. Ua like io no pela, no ka mea, na ka eheu o ka makani i lawa pe@alewo aku ia lakou ma o a maanui o ka lewa, a lilo i mea ala aka @na aku, aku i ka @ aina ao o @kekahi manawa ua hoohui hou aole @ mau hui@ ahane maka@ mea ano ole, ua lilo ae la laleu i mea paa a i mau ao eleele kaumaha hoi i ka wai, a haule kawakawa mui la i ka honua nei @he ka ikaika. O keia iho la ka! ka hopena o ua mau mahu makalii nei.
Ae, he huno ka wai, lilo i mo aua nui, he makalii ke one, lilo nae he aina nui. Pala no na mea makalii e ae a pau ke hoohuiia, e lilo nuanei lakou he mea nui.
Aole anei pela keia mau honene liilii, na lili a me na ohumu liilii ana iloko o ka naau o ka poe pakaha i ka momona ou e Hawaii? Aole anei e lilo keia he mea nui no kukahi manawa e hiki mai ana? O ke kanaka naauao ka mea kupono e hoomeakaka lea mai i kona manao no keia mea, oia hoi ke kuhikuhi, ke alakai, a ko hoakea mai i ua wehewehe ana no ka hopena o keia lili nowelo mau, me he lili mau ana la a ke kamaiki i ka wela a ka la maluna o ma pua mohala ohaha, e hoomolule koke ia lahou.
O ka mea alamai ke haawi aku i na olelo noeau iloko o na puuwaa Hawaii a pau, ina ua ku ole i ka pololei keia lili ana, i holoi ia aku ai ka ani ana iho o olu muu manao i ka mu-o o ko la kou puuwai; aka hoi, ina he mau l'ii ana ko lakou i ku i ka pololoi a me ka oiaio maoli, he pono i ka mea noonoo akea e lilo mua i uwao, a i alai no ia nu u kina'u na'u mai koia wa aku, o ala mai auanei kokahi hapena awahua, a koikoi paha, iloko o kekahi manawa e hiki mai ano.
Ano, e hai aku i ku puana a ka moe, o keia lili a ohumu ana i oleleia, ho lili eihana aupuni anei? Aole, aka he lili maoli no i na kanaka Hawaii ke noho ae ma keki wahi oihana aupun@ kiekie.
Ke hoike nei makou me ka hookamani ole uia iloko o kela a me keia pue o anee oihana nei na nune ana i like me keia, a iloko pahu o kekahi hapa o lakou. I kekahi mau manawa i hula ae noi, ua ike amaka ia kekuhi mau manao lili maloko o na nupepa o kakou i kakauia, mai e kekahi poe he nui e nohi ana ma na wahi e ae o keia aupuni, no ka pau loa o no oihana aupuni i na kanaka Hawaii i ke au e noho moi ana a Kalakaua a nele iho la kekahi hapa o lakou i ka hana, a i ka makahiki 1887 i puka amaka ao ai ka lakou mau hana, a iloko o Ianuari 14, 1893, i maopopo loa ai ka lakou mau hana ino ia kakou na Hawaii, ho moa laki ole i na kupa o ka aina hanau ke pili na maka no ka noho haku @ mai o na malihini maluna o ka@. E ku kukoa a nana ok@ ololo o na lahui kanaka a pau, o iku auanoi kakou i ka lili mau ana o na kanaka kuna o ka aina i na malihini. Pela no i ka wa i noho aku ai na Farani-Noremandi i haku maluna o na Sakone. Pela no na laliui Farani me Geremania i ka wu i hoohaahaaia iho ai lakou e kekahi mau aupuni i oi aku ka ikaika. Nolaila, eia ka wa kupono o hiki ai ke waiho aku i koia nanau imua o ke akea. "Ua lewa anei o Hawaiii aia iho?"
Ano, o ninau iho me ka maopopo i kuleana ana ai ka lili ana a kuleana ole paha. Ua piha anei ka aina i ua kanaka naauao e hiki ai ke hoopiia ma ua oihana a pau o ke aupuni? Ko'olelo noi makou, "Ae." He nui walo o na Hawaii ponoi no lakou ka naanao i oi pakelu loa aku mamua o na haole e noho mai nei maluna o na oihana aupuni. Eia nae aole he ike ia mai o na kanaka Hawaii, h@ hookae lakou nei.
KA AIHUE O KA PO.
I ka po Poaono nei, ia Mr.Winter i hoi aku ai no kona hale ma ko alanui Beritania e kokoke anu i ke alanui Pensacola, ua ike iho la eia ua hemo kana bipi waio iwahe, a e hamaiua ana ka puka o ka pa, a ike aku la oia i kekahi kino kanaka e hele ana ma ka lanai o kona hale. Ua kii aku la oia i ka bipi a ho-a mai la iloko o ka pa. Ua pii aku la oia ina ka lanai o kona hale a ike iho la na hemo ke pani puka o hope, a ike aku la oia i kekahi kanaka malihini iaia e ku ana ma ka lanai Ua ainau aku oia i ke kumu o kona hiki ana ilaila me kona hahau pu ana aku i kona kookoo hele po i ua mea le ma ke poo a lele aku la ka papale i kalu @ ia manawa i hoomaka aku ai ua powa noi e hele, aka, ua loaa hou aku la oia i ka hauna kookoo a Winter ma ka maka a loaa aku ia kekahi eha iaia. Ua holo aku la oia iloko me ka manao e puka iwaho, aka ua pua wale no, no i i mea ua pelu hou mai la oia ma kahi a Winter e ku aua a hoa mai la e puka iwaho. I kona oili ana iwaho ike ia iho la he pupanapana kunu e paa ana. Na keia ha'uku o laua iloko o ka hale i hoala aku ia Mrs. Winter oi@i oia e hia@ ana. Ua alualu ai @ o Mr. Winter mahope o ka powa; a na ki mai la oia i kanu pupanapana ia Winter a ua hale nae ka poka.
Ua hiki @e na makai malaila, a ua noke ia i ka huli aole nae ke loaa. Ua nalowale loa oia. He manakamaa@ Pake me ka papale kai loaa aku mahope o ka Hale.
LIMANUI IA KE AUIKAIKAMA INE OI-IO.
Ma ke kakahiaka o ka la 24 o Iulai, ua loaa ao la he lono i Nevada mai ke awawa mai o Penn o ololo ana, o Ferederika ka mea hana i pepehi o Pascoo, ka Luna Makai, ua hoao, ino la @ o limanui, i kekahi kaikamahine uaku o 12 makahiki a k@ Hope Luna Makai R. i@kina.
Oa helu ka oli ina ma kekahi wahi okou, a i ka hora 10 ko lakou hoi ana aku. I ke kokoke ana i ka hale, ua holo aku la keia kaikamahine @uku no ka hale, a ike aku la i kekahi mea e ku mai ana imua ona i paa i ka uhi ia Hopu iho la eia i ke kaikamahine a paa a hoouhi iho la i ka lolo ma kona poo a lawe aku la iaia no loko o ka u@u. Ua noke ke kaikamahine i ke kupaka a ua pau kona lolo i ka nali@ehae.
I ka hiki ana o ka makua i ka hale aole ke kaikamahine, ua@ hele ia e huli a hiki i ka ioaa ana, mamuli o ka hookolo ia ana ioa kona leo uwe.
Ua olelo iho na kanaka la i ke kaikamahine oia ka mea nana i pepehi o Pascoe, a ina aole oia o noho malie e make no oia, aka, loaa o nae.
Ua hoounoia na makai e huli aku iaia nia na awawa o Penu, i ka wa i loaa mai ai ka lohe.
Na Kunahunai
Eia mai no o Mone Tikero me kona oao he nui.
I k-ia 'a e paka aku ai ka makou Nupepa oi i pule.
E hoomaha ma ka wiliko o Koaiia no ekolu mahina.
I ke awakea Poal@lu e h@lo ai ku Ausetoral a no Kipalakiko@
I kalu Po@o iho o ku nui ai o Kinau me ha@ ia o na ena.
Ua @ike aku o Farani imua o na Mana Nei ae kulu na kona e kipoka ia Sama.
I ka au visa la o ka la apop@ e ku mai ai ka @ Malalani mai Hawaii a me Maui mai.
Eia no KA LEI MOMI ke oili umu nei i na la a pau. Nui ke ohohia o na makamaka.
Ekolu makou i ka haka o Nu@l lo, ke omo@ nei ka le@ o na Vuioliua a ko kiu wai o @
Ho ekolu mau eke kulo a@ ka mokuahi@ Bihopa i halihali n ai ai no Honolulu nei mai Kululau mai.