Ka Leo o ka Lahui, Volume I, Number 19, 8 May 1896 — Page 2
| This text was transcribed by: | Rita Makekau |
| This work is dedicated to: | Berdine Kauionalani Kanoelehua Kapu |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
-----
KA LEO
THOS. P SPENCER
Lunahooponopono
POALIMA, MEI 8, 1896
Ma ka hoike a ka Moiwahine i keia la, e ike iho ai oe e ka mea heluhelu i na inoa o ka papa Komite i waiho aku i ka lakou noi ohumu malu ia Kiwini, no ka hoolele mai i na pualikoa o ka mokukaua Bosetona, e kiai me ka hoopakele i ko lakou mau ola oiai ke aupuni kumu e ku ana me ka makaukau e hoopueliu liilii ia lakou ma ke kahua o Aliio nui Hele, oiai e heluhelu ana i kela palapala hookahuli aupuni kohu ole o ka hoopailua uni ia e na kanaka Hawaii oiaio aloha i ka aina, koe no poe kakaikahi I kuai ia ko lakou uhane e no poe iliaholo kuniakaia o keia Repubalika.
E ike pu iho ana oe i na olelo pane noeau a ka Meiwahine imua. Komisina Elele Baruuu. No kona kulaua hopo ole ma ia la pihoihoi hoala haunaele.
---
Wahi a ka nupepa kaukapakahi “Hoku inehinei, ua hoopukane oia i kakaki manao no ke kapae ia o ke kanawai uku auhau alanui me kula o na pualikoa. No ka mea, ua hoemi ia ko lakou aku mahina i keia wa.
Kahuhu! Nowai kela hewa? Pehea hoi i ka wa o na pualilua Hawaii e ka ana. Aia lakou mana uku haahaa loa aku malalo o ko keia ana aole ia mai a lakou mai? No ka ulaula anei o ko lakou ili, a no ke keokeo o ko keia poe, oia iho la a nei na kumu hoolialike e wae ia no aku aupuni kai o kekahi au hookele aupuni i lokahi ole ia?
-----
HEAHA KEIA ANO HANA.
Ka hai pono ia mai ia makou, mai kekahi kanaka kupono e hiki ai ke haawi ia he manao hilinai, maluna o kana mau olelo, ua hele aku ka Luna Auhau o keia apana imua o Kalamakau wahine, a koi aku la iaia e hookaa mai i ka auhau o elu makahiki o kau kane Kanoelehua i make me ka hoakaka mai o kela wahine ua make mua loa kana kane i ka 1891, a he makehewa iaia ka uku ana mai i ka auhau pili kino o kekahi kanaka e waiho nei iloko o ka luakupapau me kaoa ale ole i na pomaikai o ka repubalika e ku nei i keia Manawa.
He manaoio ko makou aole ke aupuni naaoao o ka hopaa nei i kukala la kona mana kapuuwai auhau. He hiki ke koi ia ua auhaa pilikino o ke kanaka make iloko o ka lua kupapau maluna o kau wahine. He mua hilahila pu no hoi oa ia mana aupuni ke hoi ao ana e komo iloko oia ano hana alunu, ina he mau koi wale ana iho no ia na kona mau elele, me ka a’e ole o kona ahaolelo e hana I kumu auhau i na wahine no ka lakou mau kane i make. O keia a makou e hoopuka nei, malia he kamu ia e imi ia ai ka eiaio i keia koi kohu ole a kela Luna Auhau ia Mrs. Konoelehua, alaila e haawi ia ke kaulike o ke kanawai ina he aupuni mikanele keia e make i ko lakou mau uhane e komo iloko o ka ipuka o ka Iewa, a i ole, i ka ipuka paha o na poe alunu i ko lakou mau pomaikai iho, e like me kea no aupuni e ku nei i keia la i hoopailua nui ia e ka lahui Hawaii. O ka makou e ninau nei i kela Luna Auhau: Ua haua anei oe i kela koi hilahila ole maluna o Mrs. Kanoelehua no ka auhau pilikino o kana kane i make.
-----
Jas. H. Baraunu
Maluna o Ka
Ninau Lahui Hawaii
-----
Ka Hoike a ke Komisiua i ka Mana Aupuni Amerika ma Wasinetona
-----
- A KA -
Moiwahine Liliuokalanai.
-----
He mea hiki ole i ka naau o kekahi kanaka hanu ola kehoohewahewa iaia iho aole keia he hoolele ia mai o na paalikea Amerika malalo o ke kauoha a ke aupuni kumu aka he hoolele ia mai keia pualikoa malalo o na kauoha a ke Komisiua Amerika i hapuu paa ia iloko o kekahi olelo hooholo mua ka ohumu malu a ke Komisina me na Komite 14 o kaANoao Hoomaemae no lakou keia papainoa malalo iho penei:
Kakina Waola
Walakahauki Dole
Kakela Baranau
Kamika Demoua
Kauka Emaluka
Jones Bolete
Sepa Kaaka
Ua pahola ae keia ninau aupuni ke kalanakauhaleo Honolulu nei. Heaha na kumu i lele mai ai keia pualikoa me nei lako kaua i makaukau no kekahi hooili kaua oiai ke kukuakauhale o Honolulu nei e mau ana no kono noho na maluhia malalo o ke aupuni kumu?
Eia na pane i lawe ia mai imua o’u ma ka halealii “Uahoolele ia mai keia mau pualikoa no ka malamia ana i ka maluhia o na kanaka Amerika a me ka hoopakele ana i ko lakou mau ola me ko lakou mau waiwai maloko nei o ke kulanakauhale.”
Eia hou ka ninau: “Inahe mau pualikoa keia i hooolele ia mai no ka hoopakele i ko lakou mau ola a me na waiwai e waiho nei maloko o keia kulanakauhale, alaila, heaha ke kumu o ko lakou hele ole ana no ko lakou mau home noho a me na hale oihana a ilaila lakou e ku kiai ai me na lako kaua mamua o ka hele ana ae a mamua pono mai a na ipuka-pa o ka hale aupuni a me ka halealii ma ke Alanui Moi Malaila lakou kahi i ku ai me na pukuniahi e kau pono mai ana imua o ko makou alo e noho aku iloko o ka halealii?
Ua lawe ia mai keia lono ia u no ka lie ana mai o na pualikoa Amerika e na hoaloha Hawaii oia o II. A. Willmana me Dr. G.Gareso a na’u i hoike aku ia laua make ano olele o lawe aku ka’u kauoha i na Hawaii e hoopihoihoi ia ana ko lakou mau manao i keia pualikoa komohewa mai hapai i na hana kue hoohanaele aka e malama i ka maluhia a me na kauawai o ka ahia Ua hoolohe ka lahui i keia mau olelo a’o a aole he mau imanao kue i haawi ia aku oi kela pualikea Amerika o ka uhaku kuikahi pili lahui oiaio a me ke komahewa kuikaua ole maluna o ka lepo o Hawaii aina.
Ua ku hoolulu ka pualikoa Amerika mamua pono mai o ka ipuka-pa o ka halealii a hiki i ka poeleele ana hoi aku la lakou no ka Hale Ariona a ilaila lakou kahi i hoolulu ai a kali i ka hopena no kekahihaua i manao wale ia e aia mai ana.
Ukela ahiahi, ua haawi ae ka Bana Hawaii i kekahi anaina pumohe e like me kahimaa mau ma ke kahua o ka Hotele Hawaii, a ua akoakoa ne he heluna nui o na poe makaikai me ko lakou hopehope ole no kekahi haunaele e ulu mai ana, a oia mau no ke kulauakauhale malalo o ka maua hoomalu o ka Oihana Makai kuloko no ka maluhia.
I ka hora eiwa kakahiaka o kekahi la ae, Pualua ua kipa mai ma ka halealii o Mr. S. M. Demona a lahua pe maua naaa i hoike mai ia o ua hoi ia aku oia e ka poai o ka poe hoala haunaele. E kumo like iloko o ka poai o ka lakou hawauana a ua hole oia. Ua noi pu mai oia @ iaia me na manao o ka @@ e komo ana oia iloko a ka ahakuka a me ka aha mana Hooko, a e loaa ia’u he pomaikai no kona komo ana iloko o ia mau papa.
-----
Hoike a S. Paka
-----
Balauna: E Mr. Paka; ke makemake nei au e ninau’u ia oe ma kou kulana kamaina heaha ka manao o ka lahui Hawaii maluna o ka ninau e pili ana i ko lakou pona koho balota?
Paka: O ke kuleana koho balota, oia ka pono i manaoio nui ua e ka lahui Hawaii. Ina lakou e hoohui aina ia e like me ka mokuaina o Kolumebia, e komo ma kea no lahui me ka pono kaho balota ole, e hai mua aku au ia oe ma ka aoao o na kanaka Hawaii a pau o ka paeaina holookoa nei, aole loa lakou e ae iki ana ma ia ana hoohui aina. E lilo ana ia i pula kaumaka no ka ehaeha e koi mau ai u na wa a pau e loaa ke kuleana koha balota akea no lakou ana lakou hoi e hana na kanawai hoomalu aina e like me ko lakou makemake iho.
Balauna: O ke koho balota anei ka ninau hoomaopopo loa ia e na kanaka maoli?
Paka: Ae. Ua hoomaopopo mau lakou ia ninau i na wa apau. No ka mea. Oia ko lakou poho malalo o ka noho’na lahalo ka ana hapa kanawai kuokoa.
Balauna: Aia enei ko hoomaopopo ia e hoao ana ho aloha o ke aupuni kuikawa e hoolaiki i ke kuleana hoha balota o na kanaka maoli?
Paka: Ae ua hoopuka ia kela mau olelo “no ka liiki ole ke hihihai ia na kanaka Hawaii” a e hoopiena nui ia aku no lakou me ke ahia i ka wa e lohe ai I kela mau olelo hoohaahaa i ko lakou kulana pili lahui.
Balauna: Ua hai mua mai nei oe ia u no ka manaoio ko ho balota o ke kanaka Hawaii, ke kauoha ia oia e koho i ke kanaka ana i makemake ai ma ka balota akea, aole ia e like ana me ke koho balota a ke kanaka hookahi ipa oia e kauoha ia e ke kanawai e koho malu a i ole ia no ke kakaumoa paha i ke kuleana no ke kanaka hookahi.
Paka: Ae, oia maole no ka pololei hoohewahea ole.
Balauna: Heaha na kumu?
Paka: Oia no na poe ia lakou ka mana hoonoho malola o na kulana hana. Eia na hoikeike e maopopo ai oia na maluko e koho lakou i ka mea e kauoha ia ai malalo o ke kanawai oia na lanahana e makaala ana no ka hooko