Ka Leo o ka Lahui, Volume I, Number 12, 28 ʻApelila 1896 — Page 2
| This text was transcribed by: | Mahealani Fronda |
| This work is dedicated to: | Ka Ili'o Pu'ueo Ma Waipi'o |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
KA LEO
THOS P SPENCER
Lunahooponopono
POALUA, APERILA 28, 1896
Ka Hoohui Aina
-----
Heaha ka Hawaii Lahui e Alualu nei.
-----
O kekahi o na ninau ano nui a kakou e Hawaii lahui e alualu nei no kona hopena. ua hiki mai kona manawa no ka hoomaikeike akea ae heaha aku la ke kupanaha hou a kakou a oau e ku nana nei a imi i kahi i puka mai ai kela manao i pahola ia mai ai imua o ko kakou alo e na kakoo o keia Repubalika e ku nei.
He kia hoailona moakaka me ka hoehewahewa ole imua o kakou a pau oia ke ku mai nei kona mau hoihoina me ka ae ole o ko kakou mau puuwai i ka pahola aku e hooko ia ko lakou makemake me ko lakou manao ponoi iho oia hoi ke hoike maopopo ae i ko lakoi kahua e ku nei aole ia he mau kulana no ka pomaikai o Hawaii aupuni alii me kona lahuikanaka iloko o ka hoomanawanui i kupaa ai no ha makahika ekolu i hala hope ae nei a oia ka kakou e ikemaka nei i ka manao kupaa o ke aloha aina i kanu ia ai ma ka puuwai o ke kanaka Hawaii no kona aina a me kona noho aupuni ana.
O ka huaolelo HOOHUI AINA he huaolelo ia i hoao ia mai e kanu e ka poe na lakou keia hookahuli aupuni kumu o Hawaii a ka lahui Hawaii oiaio e kupaa nei me ka naua ole. He mea makehewa ia kakou ke olelo ae e ae mai ana o Amerika i ka lakou noi no ka hookomo i hookahi hoku kaulele hou maluna o ka papahoike hoku o kona hae lahui oiai ka lahui Hawaii oiaio o ka aina e ku maloeloe nei me ka manao lokahi o ka hoole loa he kumuhana ia na kekahi poai o na lahui kuwaho i hapai a a haawi ia mai na kokua ana e kekahi mana aupuni me ke kua maopopo loa i na kuikahi hoaloha lahui. Nolaila maluna o keoa kahua kakou e hiki ai ke hoike maopopo aku aole na ke kanaka Hawaii ka uahki i kona noho hoaloha ana me Amerika aka ua kaualako ia ko Amerika mana kaua moana e haawi mai i na kokuai keia Repubalika Hawaii malalo o ka manao i kuhihewa oiai he okoa no ka manao oiaio maoli o ka kanaka Hawaii e ku nei iloko o keia la.
E haawi nei makou i na leo o ka mahalo no na olelo moakaka a senetona Balawina i kamailio ai maloko o ka ahaolelo inehinei no kela kumu hana o ka hoohui aina ua pane aku oia me ka hoike maopopo ana i ke ano io maoli o kona kahua e ku nei he kumuhana ia i makemake ole ia e ka lahui Hawaii. He 3 makahiki o ko lakou alualu ana no ka hoohui aina me Amerika he ekolu makahiki ka manawa a na kanaka Hawaii i huli ole aku ai no ka lakou mau koi e kokua i kela kumuahana a ina no ka eono makahiki ma keia mua aka e hoao ai malalo o ia noi o ka hoohui aina aole no o Amerika e ae mai ana mamuli o ke kupaa me ka lokahi like maoli o na kanaka Hawaii a nolaila heaha hou ae ka mea hiki ia lakou ke hana a hooko no ka lilo ana oia olelo hoohui aina oia ke alakai e loaa ai ia Hawaii ka nohona oluolu iloko o ka maluhia me ka lokahi like malalo o ka mana hoolulu o ke kanawai.
O ka lahui kanaka Hawaii o lakou no na ewe hanau o ka aona a no lakou ke kaumaha i palapala ia ma kona moolelo pili lahui o lakou maoli no na pouhana no ka hoomau ia ana oia kulana o ka nohoma pili lahui maluna o kona pupupu hale ponoi iho oia ka mea hiki ole ke hoole ia no ka poe e manaoino mai ana no kona wa i kukulu mua loa ia ai i kinohi. He kanalima makahiki i hala ae nei malale o ka puuwai oluolu o na mana aupuni lahui Beritania Nui Farani a me Anerika Huipuia ua hookoma ia aku ka paeaina o Hawaii nei iloko o ka nohona ohana me na mana lahui e ae o ke ao nei a pela kakou e ku nei iloko o keia la malalo oia aelike.
O kona nohoalii kona hae a me kona kumukanawai ua ae ia e kela mau mana lahui nui ekolu maluna o ka papahele o ka olelo moakaka me ka powehiwehi ole a me ke kanaka hupo no e ike nona iho oia hoi na olelo i hoopaa mua ia-aole loa e hiki ke hoihoi hou ia iloko o kona kulana aupuni mua i kukulu ia ai i kinohi mai ke au mai o Kamehameha I me kana mau kaua imi pomaikai no ke hoohui ana i keia paeaina i hookahi.
Malia paha o olelo ia mai kakou he hana no ke kuhihewa ka hapai ana ia Hawaii aina ma ka papa like o ka noho’na kuokoa no kona pono iho i ka makahiki 1843 ua like oia me na mana auouni e ae o ka honua nei ma ka noho lahua ana malalo o ke kanawai a mailia o olelo hou ia mai no kakou o ka hookahuli ia ana o ke kumukana wai i apono ole ia e ke kanaka Hawaii i ka 1887 a me ka hookahuli ia ana o kona Nohoalii i ka 1893 he kuhihewa ia i huli ole ai na kanaka e kokua i kela Repubalika e ku nei. Ina he mau kumu hiki keia ia kakou a pau ke hooiaio aku aole keia he mau manao o ke kuhihewa o ko kakou kupaa malalo o ke aloha i ka aina hanau no ka mea ua kukala a hoouka ia he kaua e na kanaka Hawaii no kela ninau hookahi i kela makahiki i hala a aole i hooko ia ko lakou makemake no ia ano aupuni malalo o ka hoomalu a kekahi alii hanau o ka aina alaila ua hiki loa ke kapa ia keia ano aupuni e ku nei iloko o keia la aole keia he Repubalika i hooholo lokahi ia e na makaainana ponoi o ka lepo o Hawaii na lakou ka mana hana kanawai e loaa ai ka maluhia maluna o na mea a pau.
E puka pu mai ana he mau olelo hiki ole ke kanalua ia ina aia he mau poe i loko i ko Amerika mana haua kanawai e kamailio mai aole he kuleana no kekahi mau mana e ae e komo mai iloko o keia hooponopono pili lahui ana o Hawaii. He mea oiaio aole na ka lahui Hawaii keia ano aupuni e ku nei i kukulu aka na kekahi ano lahui e ae malalo o ke komohewa ana o kona mana koa e haawi i na kekua @ kela poe kanaka oiai aole no lakou he kupa ponoi no keia aina Malalo o keia kumu he ninau hoohewahewa ole na kekahi ke ninau i kona hoaloha aole na ka lahui Hawaii ponoi o ka aina e haawi nei na kakoo ana i ke ku mau o ka Repubalika oiai ua kupaa lakou me ka lokahi e loaa ka hopena maopopo i@ aupuni alii ko lakou malalo o ka hoomaiu ana a kekahi alii hanau o ka aina a oia ko lakou makemake iloko a na makahiki ekolu o ka hookahuli aupuni e kupaa nei a hiki i keia la me ka luli ole o ko lakou ma ano iloko oia manawa loihi o ka noho na ehaeha.
Nolaila o ke kupaa me ka lokahi like i hipuu paa ia ai ka lahui Hawaii iloko o ka manao like o ka lokahi oia ke ola mau loa a me ka nohona oiaio o ka lahui Hawaii nona ponoi iho mai ko maua kanaka hookahi mai maluna o ka nohoalii a hiki i kona mana lahui iloko o ka poholima o kona mau makaainana eia lakou a pau ke kupaa nei maluna o na kaola i kau oe mua loa ia i kinichi e e na mana aupuni o Beritania Nui Farani me Amerika. He mea makehewa loa ia kakou ke olelo ae e loaa ana ia kakou he pono e like me ia i kukulu mua ia ai i kinohi no ka mea he ekolu makahiki i hala ae nei ka ikemaka ia ana oia mea a ua hoopaa ia he lehulehu o ko Hawaii lahui mau hoaloha oiaio iloko o na halepaahao mamuli o ko lakou ae ole o komo pu a auamo i ke koikoi o na hana pakaha limanui i hooko ia e ka aoao aupuni oiai lakou e hukiku ana i na kuleana a pau o ka hana kanawai iloko o ko lakou mau lima ponoi iho. Ua hoole na kanaka Hawaii ponoi o ka aina i keia maunu hoopahele no ke komo iloko o na haawina kupilikii o ke kaumaha a pela lakou i ku mau ai me hookahi puuwai a hiki iloko o keia hora i ka wa hope loa e akaka pono ai ka hopena e ukali mai nei mahope o Hawaii aupuni alii.
Eia kekahi o na olelo hoakaka i hoopuka ia e Mr. Lavies maluna o ko kakou ninau lahui ma ke kulanakauhale o Wakinekona.
O kekahi o na kumuhana e hapai ia nei keia manawa oia no na olelo i hoopuka ia me ka waieleele o ka inika e olelo ana ua kuleana na koi hoohui aina o Hawaii ia Amerika no ka mea he mau poe inoa kela i kakauinoa no ka kakoo a malama i ke kumukanawai me ke pale i ka hanohano o kona lanui. He oiaio o ke kumu o ka aoao hookahuli laupuni i kipaku ai i ka Moiwahine ua waiho aku ke imua o ka mana aupuni Amerika ma Wakinekona me na olelo kohu ole-“ua hoao iho ka Moiwahine e uhaki i kana hoohiki ma ke kapae ana i keia kumukanawai e ku nei.
Ua hoao io no ka moiwahine e hana pela mamuli o na leo koi o kona lahui ponoi mai na apana mai a puni ka aina holokoa malalo o ia kumu oia i hoao ai e hana pela. Aole makou i hana iki pela koe ko lakou uhki maole ana no i ke kumukanawai ma ke kipaku ana i ka moiwahine me ke kou ole ia ana oia mea hanohano maluna o Kaiulani oia kona pani no ka nohoalii.
Ua hooko ia keia hana uhaki kanawai a pau e kipaku ana i ko Hawaii lahui kuleana oiaio maluna o ka nohoalii me ka hoike ole aku a me ke kuka ole aku ia pono kuleana iloko o ka poholima o ka lahui Hawaii ka poe no lakou ka lepo a me ka aina e kupaa nei a hiki iloko o keia la.
------
Ua hoike ae o Senetona Balauina imua o ka aha senate inehinei aole loa e ae na kanaka Hawaii i keia kuauhana o ka hoohuli aina a he mea ole no hoi ina no e hoopanee ia ana he ekolu makahiki hou i koe e ike ana no ka nele. Pololei kela