Ka Leo o ka Lahui, Volume I, Number 5, 17 April 1896 — Page 1

Page PDF (858.88 KB)

This text was transcribed by:  Tenille Afemata-Marasco
This work is dedicated to:  To my Marasco Ohana. Couldn't have asked for a greater family. Love you all!!!

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

Kaleo o Ka Lahui

-------------------------------------

Buke 1.                                        Honolulu, Aperila 17, 1896                                                Helu 5

 

-----------------------------------

BEDERA,

 

Ke Keikialii o Peresia;

 

---------------ME------------------

 

GURANEA,

 

Ke Kaikamahinealii o

 

Sumatera.

 

--------------------------------------------

 

Ka Nohoalii o ke Keikialii Opio i kukulu ia maluna iho o ka ikaika o Hookahi haneri Wahine:

 

Ka Olelo Hoohiki i ukuki ia mamuli o ke Aloha Wahine

 

----------------------------

 

            Oia ka’u e hoike aku nei me ka hookamaai ole o ka wahine a’u e waiho aku nei ma kou paopae kapu alii no ka hooko i ka hoohiki, oia ka wahi au e ka Moi i ike ole a i maopopo ole kekahi wahine ai ma na okana aina a puni o Inia holookoa, ma kona kulana wahine ui i hoopunahele ia e kona mau makua me ka hilinai nui. Ke noi ne au ia oe e ka Moi, e lawe aku i ka’u mau olelo a pau na ka hoopaa no ka oiaio o ka’u mea e olelo nei.”

            “Oia anei kela e noho mai la ma-o? E lawe iaia imua o’u ano,” wahi hou a ka moi i pane mai ai.

            I keia manawa ke kanaka malihini i kii aku ai i ka wahine opio ma kela aoao o ka rumi nui, lawe mai la iaia imua pono o ka nohoalii o ka moi, a i kona wene ana ae i ke koloka e kau ana mawaho o kona kino aia hoi kona mau helehelena i hoike mua mai i ke aloalii------oia ke kokoolua hoohewahewa ole o ka nani kaulana o Paliuli i kapaia------“Laieikawai, ka ipo aloha a Hauaililei.”

            Ua kahikoia ua kaikamahine opio la me kekahi kapa silika nahenahe ulaula kumukaai keike loa o na ohana alii o Inia, a he mau lipine gula ke kaei ana maluna o na kipoohiwa a hiki i kona puhaka, me kekahi pohaku daima na omau e kau ana mamua pono o kona umauma. O na hiohiona maopopo o ua kaikamahine la e hoike mai ana, oia ka mea hiki ke olelo ae---- aole loa he hookaaikino wahine i kipa maikai aku maluna o na papahele laahia o ko ka Moi Bedera hale kakela ahi. A he mea kanalua ole ka hiki iaia ke hoele mai oiai oia he wahine ui e kaili ia ai koua puuwai a upepe i ke kahea ka wei la’i o ka ua naulu.

            O ke kulana kilakila a ke kaikamahine malihini e ku nei i aina o keia aha hanohano a me na hoike maopopo o kona ano helehelena me na aahu he wahine oia no kekahi kulana kiekie a ua komo koke aku la ke aloha iloko o ka moi i kela minute ma ka pane ana mai i keia mau olelo i ke kanaka malihini.

            “Ea, o ka wahine opio au i lawe mai uei iloko o ko’u halealii, a e ku mai nei imua o ko’u alo auo ke hai aku nei au ia oe e ka makamaka maikai---- oia ka makana hanohano loa i kipa mai no ka hooko ia o ka’u hoohiki pili lahui. Ua komo ke aloha iloko o’u ano, a ke ninau nei au-----heaha ka uku makana a’u e haawi ai ia oe, no kou mau lilo kaahele, a me kou mau lilo e ae ma ke alanui e hiki mai ai oe i ko’u kulanakauhale nei. E hoike mai me ka manao kuokoe me ka hopohopo ole.”

            “E oluolu mai ia’u e kuu Haku ke alii,” wahi a ke kanaka malihini i pane aku ai me ka leo ohana no ke ko ana o kona makemake. “E haawi no au ne ke tasani apana gula i ke kanaka nana i lawe mai imua o’u keia kaikamahine ma o kona kulana wahine ui a me ka helu ekahi o na mea like a ikemaka ai, Oiai kau olelo @@@ haua e lawe hele ia aua ma na kipa a puni ka okana aina holookano Inia nei, ua hooholo iho la au i ko’u manao no ka hiki ana mai imua ou e ka moi. A waiho aku i ka’u makana no ka hopena o kou aupuni--- e loaa he wahine nau, a e loaa he pomaikai no ke keiki i hooilina no kou nohoalii.

            “E kuu haku ke alii,” wahi a ke kanaka malihini e hoomau nei i kana kamailio ana. “He makahiki holookoa ko’u kaahele ana me keia wahine ma ke ala e hiki mai ai i kou aupuni, a he nui na hoolilo mai ko’u waihena ae no ka hoolawa ana i na hemahema o ke alanui. O ka hai aku ia oe no ke kumukoai o keia wahine, oia ka mea hiki ole ia’u ke hana ma ia ano, koe wale iho no ko’u hai ponoi aku imua o kou aio e ka maoi a me kou aha hanohano--- aole loa au e kuai i kona kino i kumu no’u e pomaikai ai no ka haneeri tausani o na apana gula, aka, e haawi wale no au ia oe ma ke ano, he makana aloha na kekahi malihini no kou noho oluolu mau me ka hauoli.”

            “Ke haawi aku nei au i ka mahalo kiekie maluna ou, no ia lokomaikai waipahe o ka oluolu loa,” wahi a ka moi i pane inaiai. “Aka, o ko’u ano mau o ka hooko kaulike no ke alahele loihi au i hele mai ai e haawi makana ana au ia oe mai ko’u waiho penei ae he haneri tausani apana gula ko kaua hoolilo ia ma keia hope aku he mau hoaleha Pilipae e hoomaku anu mai keia la aku o ka Launa makamaka.”

-------------------------------------------------------

WEHEWEHE MOEUHANE.

 

----------------------------------------

 

            No ka wanaao Poakolu a ae ae Poaha oia ka manawa i loaa ai ka moe, nolaila, ma ka manao aka ako aia no he hana e hoe mai ana, i ka wanaao a auina la paha? No ka mea, ke pule o Joe Heleluhe imua o ke kuahu hula, ua hu ae paha he manao hana mamua iho o kala 17.

            O ka pule ana o Heleluhe, oia ke kamailio ana a kuka ana me Laka ke akua hula, a oia kuka ana he noi ana ia i ko ke Akua aloha mai no kahi pilikia a mea e ae paha No ka mea, ke hoike mai nei ka inoa Heleluhe i kona ano he hele nawuliwali, he hele ikaika ole, he hele kukulele, a mamuli o ia ano, ua hoike mai ia i ka make o ka manaolana, a no ia make ke pule nei i ke akua hula, ke akua o ka lealea.

            He aka ke akina o ka lealea no ka pilikia, eia la he aha pule, he anai na o na pewa, a pela aku. Nolaila e Kawahaheenui, nana ia aku. Aia nei i ke aumoe aia? Aia anei i ka manaaoi A owai nei poe manao hawaliwali?

            O ka wahine no hoi kuhi ma ka kahua like o ka pule ia. Laka, o Waikiki ka ino, ke hoike ma nei keia inoa Waikiki i ka wa e kikipa’u ai o na hana.

            Ina iho la ia o ke ano he kahuna ka paha keia ua nakeke ka papaniho a e hana ana ka paha ia I kaa na pule umi i ke aumoe, a e hoopau ana paha ia i kana hana i ka wanaao, Owai nei kahuna pule umi? He kahuna kane a me ke kahuna wahine?

            E ka Hoopunipuni nui, nana ia aku na wanaao o kela la keia la, Eia ihea nei kuahu o Laka? Aia, anei “Kini Kailua” Mano Kaneohe? “ Aia anei i Makiki kahi o na iwi o kamahele?

            E ke Kiai! Heaha ko ka po? He ino anei, he makani paha? Ua kualima anei kau hana? Ehia tausani kou uku?

            O ke kamailio pu ana me ka uha ne o ke kaikamahine he hoike ia o a’o mai ana i ka mea nana ka moe e makaala, a e alakai aku i ka mea e pono ai ke ola. Nalaila, e hookaawale ke Akule i ka hohonu. No ka mea aole i ikeia ka hana a kela a kela anainapule, nou paha, nowai la auanei.

            O ka olelo a ke kaikamahine e huki ia ana ka hae kalaunu iluna he hoike paha ia no ke kakali aku a i ole no ke paonioni paha. A malia po ke kokoke mai o kekahi enenui.

            Aka nae he mea pono nae ke uma ia ke ano o ka manao o ka huaelelo huki. Eia no a maha le o huki, huki iluna huki ilalo, huki imua huki i hope, nolaila, he aumeume ke ano me ke paomoni mamuli o ka hukihuki e na manao aole no e nele ana ka hoea ae o kekahi ano hopohopo ia wai la?

            Aka nae, o ka hoike a ka ohana e Akaneki e huki ia ana ka hae kalaunu i keia la, oia hoi ka Poaha ka la o ka moeuhane i moeuhane i loaa ai, me he la he ia kamahao loa ia e hoea mai ana.

            No ka mea, ke kuhikuhi nei ka moe no ka hana e hoea mai ana, he la hookahuli aupuni paha ia a like me ka hookumu ia ana. Aha, e nana ia Huaka a me Kukahi i ka la 15 a 16 paha, iloko o ke “Kanaka mininiwai,”

            Ina he hanini no ka pono, a pono iho la, ina he hanini po ka hewa ua hewa iho la. No ka mea, ke kuumai nei o Poaha, he la ia e lanakila ai no na pio a me na kaua ana aka ke ukali mai nei o Poalima he la li kanaka e he ia no ka Hoola’i kau ia ai ma ke laaukea a malia he ola:

 

A Poakahi

 

--------------

Wehe i kapili hookoo ia loko.

 

-----------------

MOKUMOKUAHUA LOKO I KE ALOHA

 

--------------------

Ua ike no wau a

O kuu puni o ke aloha e

 

            Ua noho maua malalo o ke kanawai mare me ka oluolu no na makahiki 7 a oi, aole hoi he mokuahana, a aole hoi ma kekahi ano e ae, aka he kuikahi ko maua noho ana a hiki wale i ka wa a ke kanawai o keia i lalau mai ai i ka’u lei aloha malalo o ka hoohuoi ie ua oaa i ka mai hookaawale ohana, a kaaaku ia malalo o ka ma’u o ka Papa Ola.

            Ua nonoi haaha au i ka Pereside na e lilo au i kokua no ka’u wahine e like me ke kanawai o 1882, ua pane ia mai aole e hiki. Ua noi au e hele pu a hiki i ke ana o ka moku i Kalaupapa, a ua ae mai oia ia’u oiai a ko’u ike hope ana aku ia i na hiona o kuu lei aloha ho wahine.

            Ma keia ano, aole hiki ia’u ke uumiiho i ke aloha no kuu hoa pi li o ka ua me ka ia. Kau a me ka hooilo. A ke hoike aku nei i ka nui a me ka lehuaehu o kuu Sala aloha oia oia ke liuhu nei e hele no ka aina makamaka oe paa ke oukou ike ana iaa. Auwe kumu Sala Aloha e.

 

W.M. RINNER@