Ka Leo o ka Lahui, Volume I, Number 1, 13 April 1896 — Page 2
| This text was transcribed by: | Judy Vierra |
| This work is dedicated to: | Eva Vierra |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
KA LEO
THOS . P. SPENCER.
Lunahooponopono.
POAKAHI, APERILA 13, 1896
INA MAKAMAKA.
Mamuli o ke kono ana mai a na hoa’loha e hoopuka hou i ka nupepa “KA LEO O KA LANUI,” nolaila, ke hoikeia aku nei ia mau leo poloai maluna o kona kahua mua i kukuluia ai i kinohi---“oia ke aloha i ka aina hanau.” Ke manaoio pu nei makou, e loaa he kahua hohonu i oi aku i ko ka wa i hala, ma ka hoolawa ana i na makamaka heluhelu me na mea hou kuloko o ka aina a me na moolelo hoonanea, a makou hoi e kauoha ole nei, e hui aku no ia me na apono ana mai a ka lehulehu maluna oia kahua hana.
O keia ko makou iini a e hookoia ka hana me ke kaulike, oia ka makou e pahola ae nei i na noomaikai i ko kakou makamaka kahiko o ke leupoa Jno. E. Buki, mamuli o kona lokomaikai me ke aloha o ka hoakanaka, i kukulu houia ai ko kakou wahaolelo nei maluna o kona kahua kahiko---“E aloha ia Hawaii,” oia no ka “Leo o ka Lahui.”
He wahi papaaina luhiehu i na ono a me ke kuhinia ka Mr., a me Mrs. Kakani i hahoia ae ai maloko o ka home kula kahunapule, ma ka auwina la onehinei, no na puni ana o hookahi makahiki o ka laua kaikamahine. Ua nuu na hoaai a keua.
Moae ka makani kii wai o keia la.
Huihui auo e mai nei ka la o keia mau la, e ano wela aku ana paha ka ua ke haule iho.
Pakele mai pau i ka Lapu ia e le Akua lapu na Pukiki o Puowaina inehinei me ka manao nui e kaua ana lakou me na Palelehua.
Ua lomiia iho a weluwelu ka Nupepa Kuokoa e kekahi poe lawe pepa makai o ka uwapo i ka Poalima i hala iho la. Mamuli o na huaolelo a ka mea lawe pepa i ano konakona loa ai.
E like me na papa helu lahui o na kulanakauhale nui o ke ao nei, i ka 1890, ua oieloia ko Amerika Babulona Hou ma ka hoopaa ana ia Busukalana a kapa aku ia Piledelepia--- “oia ke kulanakauhale o na Halepule.”
Ua halawai nui ae na Pukiki ma ka Lusitana Holo mehinei a o ke kumu o ia helawai wahi a ka lono wale, no ke kue ana aku i ko ka mokuahi Gelica hoopae ana mai i na Pake. E paikano hou paha auanei ka lakou huakai hele hoopii. Mata’u
Jas. H. Baraunu
MALUNA O KA
Ninau Lahui Hawaii
Ka Hoike a ke Komisina i ka Mana Aupuni Amerika ma Wasinetona
O ka ninau lahui Hawaii, oia ka ninau pohihihi e kupono mai nei imua o ko kakou mau maka, i ka wa hea la e kaanaia ai ke kaulike malalo o ka inoa hanohano o kekahi aupuni kaulana o ka holomua. I kumu hoomaikeike mai ia kakou me kekahi malamalama o na hana i hooko ia ma ke kauoha a ia aupuni, oia ka makou e waiho aku nei i ka hoike piha imua o ke Comisina Amerika J. H. Baraunu, oiai oia i Hawaii nei e huli ana i ka papaku o ke kahua oiaio i ulu mai ai ka hookahuli aupuni a Kivini i ka 1893, a me na kumu pale i waiho puia aku e na hoa’loha o Hawaii aina no ia hana, a oia hoike kai paholaia ako imua o ko Amerika Hale Ma na o ke Kanawai a kakou a pau e kali nei no ka hopena maopopo o ka lakou olelo hooholo kaulike me ka hanohano.
Ua laweia mai keia mau hoikeike malalo iho mai kana hoike piha, e hoomaka ana mai ka hoike a ka Moiwahine Liliuokalani, Kale Kulika, a me kekahi mau poe e ae o ke aloha aina e kupaa nei a hiki iloko o keia la.
Ka Hoike
---A KA---
Moiwahine Lihuokalani.
I ka Mea Hanohano
James H. Barauuu,
Ko Amerika Elele Kuhina i ka Paeaina Hawaii.
Aloha oe: Ma ke kakahiaka o ka la 20 o Novemaba 1890, a mamuli o kekahi kono a ka Moi kalakau ia’u e kipa aku i ka halealii, ua hiki aku au ilaila a halawai me ka Aha Kuhina o ka Moi, oia o J.A. Cummins, C. N. Spencer, G. Brown a me A. P. Peterson, e kali ana lakou o ke komo mai o ke Alii iloko o ka rumi heluhelu huke.
Aole i loihi ko makou kali ma, na hiki mai la ke Alii, a hoolauna ia a me kona Aha Kuhina hou a mahope o ko lakou kuka kamailio pokole ana no ka hooponopono i ko lakou mau keena pakahi, ua haalele mai la lakou i ka halealii, a noho iho la maua elua no ke kuka kamailio ana.
Ua hoike mai ka Moi ia’u no kekahi mea huna i hana ia he mau mahina pokole i hala hope ae, oia hoi ka hooko kauoha i haawi ia e kekahi hoa o ka Aha Kuhina, aia he huina nui o na lako kaua i kiola malu ia iloko o ke kai mai o ka mokuahi Waimanalo aku. Ua hookoia kela hana i kumu e hiki ole ai iaia ke hoopakele papalua no kona maluhia pilikiuo iho, malalo o na kauoha a kekahi hoa o kona Aha Kuhina o ka aoao Hoomaemae ia manawa. O keia papa Kuoina o lakou na hao’loha o ka poai ohumu malu, na lakou na hana kipi i hookahuli ai i ko’n Aupuni ma ka la 17 o Ianuari, 1893, a ua kapa ia lakou ma ka inoa maa mau i paa naau ma ka waha o ka lehulehu—“Ka Poai Misionari a me ka Aoao Hoomaemae.”
Ua hoomau mai ka Moi i ke kamallio ana mai ia’u ua hoemiia ka huina o kona mau koa kiai i ka iwakalua wale no kanaka a ua like ia me kekahi huina oki loa no ka hiki ke malamaia ka maluhia o ka Halealii ina e ulu mai ana kekahi daunaele. Ua koi aku oia i ke Kuhina Kamaki e hoihoi mai i na lako kaua pukukiahi mai ka Halewai mai no ka Paalii, aka, o na kaa wale no ka i hoihoi ia mai, a o na pukuniahi, ua waihoia no i ka Halewai. O keia ke kahua moa loa o ka nawaliwali o ka Moi Kalakaua i ka la i hooko ia ai kela hana e kue i kana kauoha, a o ka hoomaka ana ia e ulu liilii a kolo na manao lili i ka uoho’na mana Aupuni Kumu, ma ka ae wale aku no e hooko ia na hana hiki loa ke uhaki ia ka maluhia o ke Aupuni i na wa a pau a kekahi poai e makemake ai e hana ia pela. Ua hoomaikeike mai la ka Moi ia’o i keia mau loli kue kauoha, i mea na’u e ikemaka ai i na la hikimua o ia au o ke kupikipikio, a e hoomaopopo ai hoi no na la o ka uoho’na ma ia hope mai.
Ua hoopau ia ko maua kuka kamailio ana, a ua kokoke mai kona wa e holo ai ai no Amerika maluna o ka mokukaua U. S. S. Charleston.
I kona holo ana no Amerika, ua noho au maloke o ka Halealii no kekahi mau po lehuiehu, a ua hoike ia mai ia u, aia he mau hoopaoho e puka ae ana no kaekahi manawa me ka maopopo pono ole o ka lakou hana. Ua lohe hu e Kuhina Kamaki aia he mau ahumu e kuka malu ia nei, aka, o ka hiki mae ke hooioio pono aku i ka ia o ka hana, oia ka mea kaawale loa i ka ike o ka maka ke hoomaopopo i ka mole o na mea e hoomakaukau ia ana e ka poai o na poe kue.
I ke kau o ka Ahaolelo 1890 e noho ana, ua hoopania ka pualikoa Honolulu Raipela, aka, ua ae ia no ua e lakou e paa i ka lakou mau pu me na aahu aole i hoihoi mai i ke Aupuni. Ua ninau aku au i ka’u kane Jno. O. Dominis: pehea la i ae ia ai keia pualikoa i hoopauia e lako kaua o ke Aupuni? Ua pane mai la kela ia’u e ninau i ke Kuhina o ko na Aina E. Ua ninau au i ke Kuhina o ka na Aina E, a ua pane mai oia, ua ae ia no lakou o paa i kela lako kaus, mamuli o ko takou lilo ana he mau hoa no ka Puali Hui, Malu, (Knight of Pythias). He haina mama loa keia o ke kohu ole no kekahi ninau e like me keia ke ano a ua kuka pu maua me ka’u kane a hooholo i ko maua manao kumu, eia kekahi hana poho lalo malu ke hoomakaukau malu ia nei no keia mua aku, ke loaa he wa kupono no ia hina e ku ai imua o ke akea.
(Apopo hoea aku.)
Hoike a Kale Kulika
Heaha kau oihana e Mr. Kulika?
Haina.—Notari no ka lehulehu, a he Agena no na ano oihana a pau.
Ninau.--Ua lilo auei oe i Kuhina iloko o ka Papa Kuhina malalo o kekahi Moi i ke au i hala?
Haina.—Ae, malalo o Kalakaua, Augate 6, 1883, a hiki i Iune 30, 1886.
Ninau.—He manawa hou no anei kekahi mahope aku o Kalakaua?
Haina—Ae, malalo o Liliuokalani mai Sepatemaba 12, he eha mahina.
Ninau.—E Mr. Kulika: I ka wa a na pualikoa Amerika i lele mai ai iuka nei o ka aina i Ianuari 16, 1893, he haunaele anei kekahi e pahola ana ma na ipukahale o keia taona o Honolulu nei?
Haina.—Aole! Aole, aole loa loa hookahi.
Ninau.—E hele mau ana no anei na wahine me na keiki ma na alanui o ke kulanakauhale nei iloko o ia mau la?
Haina.—Ae! Heaha no la auanei ko lakou mau e hopohopo ai a pee iloko o na ipukahale.
Ninau.—I ka wa i maopopo ai, ua lele mai na koa Amerika iuka nei o ke taona o Honolulu, heaha ka manao o na poe kakoo alii no ia mea?
Haina.—Aole o na poe o ka aoao alii ka i komo iloko o ka hoopuiwa nui ia o ka manao, o ka lehulehu kauaka like ole no a pau o Honolulu nei ka i komo iloko o ia haawina hookahi o ka manao like ole ke hoopukaia ke kumu o ka lele ana mai o keia pualikoa. E hahai ana he lehulehu kanaka nui ma ke alanui me ka ninau ana i ke kahua hoohana o keia pualikoa nui e hele nei. A owau kekahi i puka pu aku iwaho o Ko’u keena Oihana no ka nana aku ia lakou me ka maopopo ole o ke kumu o keia lele ana mai me na lako kaua. He houpuupu paha keia no kekahi haawina e hiki mai ana me ka maopopo ole.
Ninau.—Heaha ia mau houpuupu i manao wale ia?
Haina.—He mau houpuupu paha o kekahi popilikia kuloko e ulu ae ana, a e ulupa ia ai na pono a me na kuleana o ka lahuikanaka, oia la ke kumu o ka lele ana mai o keia pualikoa.
Ninau.—I kekahi la ae heaha ka manao o ka aoao kakoo alii.