Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 927, 25 April 1894 — Ke Kulana a me na Ao Ana ma na Hana Kupono. [ARTICLE]

Ke Kulana a me na Ao Ana ma na Hana Kupono.

Oiiii ka Ilawaii mai ninaloa inai, ho laluii kanaka liaipule, lie laliui e uoho aua nio ka naau uhia e pili ana i ke ano i) -lai-Jaiuii houmn a iiaoio a lio ]iopolio]io maoli 110 I ka leo o na kahuna hoomana rnn lii maniiia o ka liiki ana mai o na kahuna pule 0 ka hoomana hou c ku nei, ua manao 110 makou ma na ano a i»au ke mau nei no ke ewe )]>ii].);;le iloko o ka lahui, ke kiilanh inua ī loa a ia ia ma - mua o kona ao liookamani ia anai ki olelo hemolele a ke /:kua Oiaio. Ma ko makou hf;omaopopo ana i ke ano o nu n.hi o ka noiio ana lioomana I,a llawaii, "m?i koii.i moulelo lal.-ii, is(' i'\ve no oia mai na mai e malania ana i na liooiiiiuia o ka papa ka!»ona o Aarona, mo na nila )■:>' kaul-i nui, a I\īose. lie «'iaio iloko o na ?iusani inauiui !;<• ;iu ii.i i:.:;: ko nni. ua akn J:.t ohana 7iiai ke kumu m'ai o ka- lahui kaiiuka. e like me ka :Mia ka ain<) l:alii a lakou o nolio ana, a ua ]ii> a apuep.ie ka uolio aua o na ohaiia o AL'ei'ehama, a me ke keiki nie Lota no ia mau kunui e paliola mau ana kalahui liou, e like me ke kauoha, e )iooi)ih;i i'.ku i ka poepoe hohua j)ela i nee hele mai ai ka mamo: mai na kupuna niai a hiki 4 i"ka hoopiha ia ana o na aiua a pau, me na moku- j puni» hoi o ke kai. Aka he hookahi no kiimu a e like me heuiolele i kakau ia! e na kaula a me na kahiko lie hookahi no Akua he hookahi keiki a he hookahi Uhane Heinolele. a he hookahi keiki j o ka Hewa. Ma ka moolelo j Hawaii a me ko na moolelo o i na laliui Pohenesia, ua like 110 keia Akua kahi-kolu. Ua ike ja hoi ma o Ku, o Kana a me Lono a o ka ino-nui o ke kanaka o ka hewa o Kanaloa o iia -anela kiai o ka baibala, oia ka mea e kuhihewa ia nei o na aumakua. Ile hoike oiaio ka lahapuni ana o ka moolelo o ke kaio ka Hinaalii iwaena o na lahui kanaka o ke kai a hiki loa io kakou nei i ka hookahi kuimi o ka iahui i Hookuniu liou ia ai ma <> Noa a me kana mau keiki, ia Sema Hama a me lauela. Eia ilio kekalii mau ano i hiki ia īaakou ke hoomanao i kulike me na mea i malama a i

hana ia i ka wa kahiko na ruljjt o ka noho. ana na aikapu a nie na kapu akua penei: " >a }|ooiibtioiiolio o nu K l -»*- l>ulv ilawaii nol, a mie īee »no o ka inalaina aiia o keia Ln* Imi, inal ka >va kahiko n me na olelo ao a īia kupiiua. KO HWAII NL:I Kri,\N\ I KA \VA KAHIKO, Hnao ari(t :~-*Oia ka olelo lioopaa mawiiena o kokalil īiiau makua mea keiki, i ae like ia elua, e (mare) na keiki a laua, i ka piha pono ana o na makaliiki i ka IwakaluakumamakaUl, alaila, hooliui ia laua mumua 0 ko laua Lui ana, o ke Kahuna ka mea nana e liooponopono no laua, a iiio ka malania pu ia hoi o na iealea, oia hoi, liula Kilu. Alaapapa, Paiumauma, Ka-laau, Puhenehene, 'Konane a pela aku, ua kapa ia keia lie Palala. A o keia inau mea a pau. he mea hoohauoli keia no ko laua koao ia ana (mare), a lilo laua i hpokahi ma ke ano maikai a maemae. Ofcipncj>oc:—lle mea keia i pili i na keiki kane i Palamaia, a he punahele hoi kona ano, i kona wa o nui ai, a pilia kona mau makaliiki i ka umi, alaila, e hooko ia ana keia liana e na makua nana ke keiki, nie j kekaln mohai i hooL-ia ia no ia liai na, oia hoi, ua Puaa i kupaluia, a ! me na Ilio:ualiu iiuika ke, a na ke l' Kaliuna 11.0 e • Alana i keia niohai ! imu.'i-o ke Akua,- a i na e.'maikai ka- ! lia Alana.ana, alaila, oia kona wa e ka-uol).a ne ;ii i ka nx!a e liooko 1 l;i;ia Ok)]><>(.']m;c. e () ■■maka ae i ka ! maka o ka Wiūii, :uc kekalii palii 1 Olm-. (» I\ii:;uil.in;.;;ia isia Hih>. I.il ji !;apaia ] fonr;'k.ioLe. ra>le run na j c :u>. Aalw i ,(•> 'ii>' /VV/:—O ■ i.e i;i"a j)i'i keia i ua walnne, 'oia i.< n. i \va e ina'ī ;ti, (h.iiui- ! wai) ■oia .koiia wa o, ln,i ai iloko o ! ke ia iiale, a u;i ka|>ii loa. aole ho i kane e ae ia e koiuo aku iJj>ko o j keia'h.ale, lie mea- ole, i na no o kana kane no ia i iio.u» ia ai. | Oiai hoi.; i iia e ii:r? ia kekahi kaj ne e koūio ana iioko o kekahi o keia ; ano hale. alaila, o kona uku hoopai. j lie make no ia, ma o kona luku ī.; ana me ka pohaku, a i ole, kaulia ' paha oia i Kalele. | 1 ka noho ana o keia wahine a ! pau kona ma'i, alaiia, e hele ana oia je -'Hiūw-a," oia lioi, e auau. ma kona j luawai ponoi, i Hoolaa ia no ia hoomaeniae ana i ka haumia. i A i ka pau ana, e hoi aku ana oia a noho i ka hale oinua, ka hale lioi ; o kana kan£, a we na Kahuna, Kuliikuhipuuone, Kakaolelo a me na Kilo. A oia kona \va e hoomaemae ia mai ai e na Kahuna a pau, alaila, launa aku oia me kana kane. j Oiai hoi iloko oia au, aole loa e ae ; ia e noho pu ka wahine i hanawai : me kana kane, oiai; lie uialama loa ! ia ke Kapu Akua ia wa, oia hoi, kaj awale na Ku kane, kaawale na Ku wahine; a pela i Kapu ai iloko oia au, a pela no i ulu nui ai ka lahui iHawaii iloko oia manawa, oiai* aole ! noho aole nae pela i keia 1 wa. ua huikau ka hoho ana, aole ku j knawale. I ke ano o keia, oia ka | ai kaawale ana o ke kane, ka wahine. a me na keiki, aole ai pu i ka ipukai hookahi, aole hoi i ka unieke aole i ke Ka-laau (oia hoi pa) a maImuli o keia Aikapu ana, e ike ia ai, | ua malama Hiaikai ia ke kapu o ke Akua, aole i liehi wale ia, e Uke me ko keia au e uee nei. A i niea e maopopo ai i ka lahui Hawaii, ke ano o kein mea, he Aikapu, e uaua ae kakou i na haole^

| aole ioa lakon i ai huikao-4«ā-uoa) ii | hiki i keia la, be kaawale k© keoie, a me ua keiki, a pala i aku, aka, o kakou kai Aiuoa, a pela I kakou i emi ai a liiki i keia la. ! _ ♦. ~fr . . _ . - Oiai hoi, o ka Aikapu, lie ano nui ! kona, aoīe ia he mea liilii, he Iliahi | kona ano. a m« kona kulana. i I*l nana liou e ka lahui i keia ho- ' ike oiaii<ia hoi, i ka wa i ae ai o ! Iviiristo ia luda e ai pn me ia, oia ; kona hoonoa ana i kona ai kaawale 1 ana, a o ka hopena, ua kumakaia ia f oia, a make hoi ma ka laau Ke'a. . j A'apu Ahui'. —O ke-iapu Akua ! oia lioi, o na Kahuna wale no kai | loko o laila, oia kahi .kapu loa iloko | o ka Heiau. i kapaia, *'Iva Hale o ke j E noho ana keia poe Kahuna iloko o ka Heiau i kahi i kapaia "Honua," oia kahi mahope aku o ka Lele, e I Ha'i ia ai ke kaoaka, oia lioi, kau j ia iluna. ; j Aia i keia poe kahuna na mohai j e hoali ai imua o ke Akua, a e nana i pono ana lakou i Kalfiamiliiole, oia j hoi kahi o ka make. ] E noho paa ana keia poe Kahuna j iloko o keia wahi Kapu, a hiki i ka | wa e ko ai ka na Kahuna mea i wa- ! nana ai, a i na e hala ka lakou ike, i alaila, o lakou no ka uku o ka Hale o ke Akua. ' i Aia hoi ■mawaho aku o keia Hale o ke Akua (Heinn,).lie poe Kahuha hou no, iiu kapa ia ko lakou in<»a, na Kaliuna o ka ••Papaho l ,!o-lakpu ka]joo nana e i na 100 uwe,| a mo na 100 o ;i-.) o kola ano a me kei'n ano. .-■■. ■ i <) ka l 'alo o ko Akuii (īīoiaii), ua : lojl ia i mi w;i,-kine. i na he wauir ]-.:i ko aolo oia o ; ao i,.i o ikonio aku iloko--olaihi,- Lioo iii» ka M.'uokoa. oia }>oi-wahmo K'»J»'i i :-i, (■ k'»iij'» fni'i iii'io i.i. ;i m:i kn'ii •) ka iiouiiii i hooLia ia no : liina,- iiole Uia na walii e ac. i i Aūi ilokoo koia K:ipu Akua ana, ; o ikt i i ;ii k;i ])',»!io a lio ka liowa, ke - i:.;! ;i ine kaiuake, aole m.'i kalu j e iio, a. nakapa ia hoi i ke;a manawa j ho Luakini no ke Akua, aka, ma ka | nana aua, aole loa i ike ia ka mala- ! ma pv»no iii anao ka Ihiihi o ka ii.oa i o ke Akua. oi:i ko luaiele wale ia noi j" •■■•' ■ ' ' ! no, a i lilo hoi i niea hoowahawalia \ ia. ■■■ L . . ; . : | i , . "■ j. | Moi' )Kih(i:—-0 kona ano, he niooi koloho. ī ka wa kaliiko. o ka hoopai | o keia liowa, lie make no ia, oia lioi, | lukuia oia me ka poluiku a hiki i ko- ! na ana. | j Oiai hoi, ua olelo nui ia ko kakou laliui i ka moe aku, a moemai; alla, f i na e nana pono ia ma ka moolelo | o Haw;iii nei, e ike ia auanei aole I loa pela, eia ka mea oiaio: ! ! Ina na A kekalii kaikamahine ni, j a na E hoi he keikikane, a e noho i kaawale ana np laua. aka, i ka wa| e | maopopo ai i na makua ua makeniai ke na koiki a laua, alaila, na na nilai kua o laua e hpoko i ko lau.\ niakeI mako, ma ke noi ana aku o A ia e! e ■ Hoao ī ua keiki a laua, a i na laua ~ S ae like. alaila, hooholo laua i ka Nva e hui ai|a noho a kauo a waliine la i ua, iloko o ka maemao o ka h»uaiia j ana, aole iloko o ka lnpuwale, e like me ko keia au e ike ia uei, | | A iua lie wahiue hanau keiki ole | oia. nlaila, e olelo aku ana kj|£hai nau Kama iiut\| la, he ae iio | auoi oe, ko uoho au īuo ke kaikamla- ! liiiio a U, makio o luuiau koiki oia i a ola hoi ko kaua mau la hapaueai, a | ina e ae ka wahine, ahnla, na kela • wahine e hele aku e hoike i ka manao o kana hauau Kannv, a iua e ae ia, alaila, o Lauuiu ia laua; oia h{>i: Hoao i Hoaoia (mare i mare mua iai. A i ka noho ana> i noho pu ana uo

■ ialeon, » mKlamA poao-nm tte boi keia kane ia laua elua. " - - " 7" A ina e hanau io ke keiki. alaila, e lawe ana ka wahine mua i na keiki nana e hanai, a me he mea ala t nana ponoi no ua keiki ala; i oia knlana like no kai na makaainana, a ma ia ano, ua loaa no he kahua e ulu . nui ai ka Lahui iloko o ia wa. e like me ke au kahiko loa. Puuhowm: —0 ke ano o ka Puuhonua, he kaupale ia no ka pilikia., I na e makemake phia kekahi mea a mau mea palia, e pepehi i kekahi kanaka, alaila, o kona pakele wale no, o kona holo a komo iloko o kahi 0 ke Alii Aimoku, oia hoi, maloko aku o ka pa Auiki. pa e hoopuni ana i ka hale nolio o ke alii. a he pa kapu ia, aka, i na e holo kekahi mea a komo iloko o ua pa ia t alaiU, o kona lanakila no ia, aole ne make ana i koe. a oia ka mea i kapa īa ai, he Puuhonua, oia kahi o ka palekana. ; Kapu "Aha uUi: 1 " —O ke Kapa u Aha ula," oia Ke kapu e ike ia ai na 'Lii Nui mai ka po niai, a oenei e maopooo ai. Oiai ke 'Lii Aimoku e noho ana iloko o kona Kapu Alii, aia boi na Kahuna ke hana ah* i karlakou hana, a ike iho la lakou, he A ; ii a hīki mai, oia ko i»kou wa e hoike aku ai ia mea imua.o ke Aliiaimoku, a c»ia kona wa e nin;iu mai ai, heaha ka'u han i uoip, e pane aku ana na K:ihiiiia, e kan ia '*Aha uhi" a maia aiio e .maopop) ai na 'Lii ! Nui, a nio ka 010. | Mamua ae o ke 'kau ana o koia j Aiia, e .hana atta na lCahuua u ; nan, a'aila kau.! j :■ O .na Dou e kaiv ai koia Alia, he p'iia hiiiu Oiiia Kuinakua im | ia, i lohia i ke K ukuiahinu, a ua iniopoeooe i;;oluna. a i:a hou piika ia ina ko pno ni iluna, a iu kaoa ia l kela, Alii." i ■ "■; -■; ■ ]■! - j A ua hoox)aa.ia kela inau nou a paa. mamu» ponoi aku o ka puka o ka pa, o ko ke A1 i Ainioku hale e noho atiii. it kau ia aku o "Aha ula" nona k:t lo:\, he eono Pi'a; ua huki īa a ma-!o a hoopaa ia a paa, a kau pela, a o na mea a pau e noho ana niaioko, aole lakou e puka mawaho. o ka uiea e kue ana, ! e make ana oia. I kolu uianawa, a noho ana no no kanaka a pau, a e lealea ana hoi, aia.h i na Kahuna ke noho paa a.a inuia o ke Alii Aimoku, a na lakou no e hoike aku, eiae ua 'Lii noi ke hele mai noi. I Ka wa e ike ai na kanaka mawaho aku o ka l> Aha ula" i keia kanaka e'hele im, ina ke ala lei o kahi o ka ;**Ah« ■•u" e «au ana, oia ko lakou wa e hooho ai nie ka leo nui: A komo-e-a-kumo u>aloko o ka Aha kupu. aka. i keia wa nae, ua h »nlo honua la ua 'Aha ula" la, a waiho ana ilulo, oia no ka wa e n'e akn ui ka mea e hele ana »no ka !>ans ole iho, a e hele pololei ana no ia a noho iiuna o kn uha (» ke Alu Ahuoku, h nana * ninau iho, u na ka mea «t noho ana je pane ae, a pela e iko ia ai, he Alii | Kiekie ow. | A o ka "Ah* ula v hoi, e hoi ae 1 ana nooia a ii <o mo m me ! : h»» ala. he'kanakP mai.»ila nai\a i * hiui hou a* i iia iluna. 1 Ma Kota ano n hooiuao|>opo ai ka j Lah"i, ī ke kulana Kapu Alii oiaio io Hawaii nei» a :n»e ke kahua oiaio •o keia mau Paenioku, ua loaa mai no ia mailoko luai o oa Kapu Akua a ma ia ano* uh ulu nui no keia la« hui i ka wa kahiko, a ua u!u pu hoi ivi hua ai, a tue ui tan a pau.

'Oi&iM *» a «•'w&u H : 'iao» &a' : i M | tia maa ana oia iratu o iee 'AkiUu a i naua rio e kokua iaia. | Ika wa kahiko, he uoku loa ki- - . Jai kihapa' o ke kanaka e mahi ai, ; aka» aole nae e pau ka ai o kela kf- | hapai i ka ai ia, a" hiki i ka poho: \ ana īwaena, i kei:t wa» aole l<ta. !peJa. | A pela no hoi ka 'poe lawaM, e> ; Alana e ana no lakou imua o ke i Akna, a mahope aku hel« e lawaia. j Ao ka hua mua e haawi ia aku no ia na ke Kahuna, a nana e kau aku ma kahi o na mohai kimi i'holomakau kau ia ai. | Ama keia e ike ai kakou aole Jjo ! kakou Lahui he Lahui aole jhe hupOi a aoie hoomānaiiii, aka,~" ; he malama Akua maoli no v ahe n> j ho h.na kapu ko ia w'a. • Ao}e i pau.