Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 893, 8 March 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileole'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii.

Unuhiia e Mose Manu no "KA LEO." Hiki hou o Makanikeoe makai o na pali hulaana—Hui hou oia me kona mau hoa aukai —Haawi oia he papaaina nui na na Mano —Hoolilo oia ia lakou i mau kino kanaka maoli—Nui ka hauoli oia poe eepa—Hookaawale oia na poe malihini me kona kaikuahine. A iaia i hiki aku ai malaila, ua ninau koke oia ia Makaukiu, pehea oe, ua makaukau auanei oe i keia wa? Ae, i loa i ka olelo ana. Ma keia mea, ua kahea koke aku la o Makanikeoe ma ka inoa o na mano elele a Ke alii Kamohoalii oia hoi na Ahikanana oia mokupuni, a e likte me ko Makanikeoe ano mana, ua hoea like mai la lakou a pau mai loko mai o ke kai me na kino hapa kanaka, a koe iho la ko lakou mau kino ano ia mano e noho malie ma ke kai, aia ma keia ano; ua olelo ia, ua piha pu na awawa elua o Waipio me Waimanu i keia poe eepa, o ka mua loa o ka mea ai i haawi ia aku i ua poe malihini nei, e like no me ke ano mau o na haka kahe mano ke hoi mai a noho iluna e kona kahu, o ka awa ka mua e inu ai, a me ka maia ka pupu hope a mahope aku na mea a pau e ai ai, a o keia mau mea ai a pau loa, aia iloko o na pupu a pau o ke kai, a he kupee hoi ko ke alii nona ka lokomaikai mua ma kela ahaaina nui maluna o ka ili kai, mawaena o Maui me Kahoolawe. I keia anaina nui e ai nei, aia he mea mau i ka poe inu awa o ka ona ka mea i ake nui ia, a oia ka ka noe o Waipio e halii iho la maluna o keia anaina nui launa ole, a ke hoalii iho la ka ona maluna o na lihihhi o na poe a pau, me he ua la no ka makalii, ka noenoe i ka lihilihi. A e like me ke kanoe i hookau iho maluna o na poe malihini, ua

lewe ae la o Makanikeoe i kekahi mau pu nui he ehiku a hookau aku la maluna o na anuu pali o Waipio, ma kela Heiau kahiko mai ka po mai, oia o Kahokuwelowelo, kahi o Kihapu i kau ai, a hiki i kona i lilo mai ai i kela Ilio imi kahu o Kauai o Puapualelena, a ua olelo ia, oia ka pu i waiho iho nei ma ka rumi waiho o na mea kahiko ma ka hale Aupuni e ku nei ma Mililani ma Honolulu nei, a eia la oia ia wai e malama ia nei? He pu keia aa kamaia i kaaha me na iwi kanaka i kau ia, aole hoi e ike ia kahi i omau ia ai o ka aha, he pohihihi ka hana ana a ia poe. A ua olelo ia, o Kihapu, oia no ka pu e hookani ia ai e na poe eepa i ka po, a lilo i mea uluhua loa no ke Alii e noho ana malalo o Pokaalana ma Waipio, a mai loko mai o ua poe eepa la kela mele hula kakahiko. "Ke walino mai nei ke kini o lalo, Na hoa i kaukana hele o Pun—. Ma keia ano maa oia pali i ke kau ia i ka pu, a ua hookau hou aku o Makanikeoe i na pu i koe maluna o na kumu pali a hiki i ka mokuna o Hamakua me Kohala, aia i ka wa a ka ona o ka awa e hoonanea ana i ua poe hapa kanaka nei, ua hoomaka koke ua poe pu nei e kani me ko lakou mau leo kani honehone i ke kuluaumoe, e like me ka manao o Makanikeoe, a oia keia mele a ua poe nei. "O ka po keia a Kane Aole e a'e ka hoku He poo kapu kona No ka papa kahuna He papa ia awa Ua ona i ka awa O Kahakauakoko He koko hilihili I ka waha o ka I'a O ka Niuhi o ka Mano O Kahauli o ke aka Ua lele i ka lani He mano o Leleiaka A lele mai e ka pu I kai uli i kai lena A lele ko uka O Pupukanioe Hoala hiamoe No Kamohoalii Me Kahakauakoko Papa ia awa Amama—ua noa." Nolaila, e ka mea heluhelu, ke ike ae la oe i ke mele a ua poe pu nei, no ka ona loa i ka awa, a ua pau ole na kanaka oia wahi i ka amu ia, no ka nui launa ole mai o ka ona o na mano.