Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 674, 31 Malaki 1893 — Page 3

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

KA HAIOLELO

--A--

HON. JOSEPH NAWA'II.

 

MA KE KUEA O KA PA'LII, MA KA PO POAHA, MARCH 30, 1893.

 

            E ka Lahui Hawaii Aloha:--Na makamaka a me na hoaloha i akoakoa mai nei, ke haawi aku au nei, i na hoomaikai ana he nui ia oukuo.

            E kuu Lahui Aloha Aina Oiaio; e na makuakane o makou, na kaikuaana o makou, na pokii aloha o makou, na makuawahine o makou, keikuahine o makou, na keiki a makou, na moopuna a makou, a me na mamo aloha o ka Lahui Hawaii mai na kupuna mai.

A no, ua akoakoa mai nei oukou i keia po, e hoolohe no ko oukou pono, a no kekahi manao a no nui e hoikeia aku ana imua o oukou, e ko'u hoa mahope mai o'u.

            E kuu Lahui aloha, ano i keia wa, ua hauoli au ke hoike ia oukou ua hiki mai ke ola  no kakou, a eia oia ke noho nei iloko o keia kulanakauhale, oia hoi o Mr. Blount, ke Komisina i hoounaia mai nei e ka Aununi o Amerika, e ninau, a e nana, a e ike i na mea a pau e pili ana i ko kakou Aupuni.

            Ano, i keia po, e pono ia kakou ka Lahui Hawaii e hoopuka akea ae i ko kakou manao Kuokoa m@ ka hunahuna ole iho, (Hooho mai ke anaina, Ae!) E hoopuka me, ka hopohopo ole a me ka wiwo ole, (Hooho, Ae!) Ua pau ko kakou noho mumule ana, (Ae!)

            I na e ninauia mai ko oukou makemake, e hoike pololei aku me ka moakaaka. (Ae!)

            Pehea, Aole paha o oukou makemake i ka hoohui aina ea? (I looho nui mai ke anaina, Aole! Ao--le!!) He makemake no anei oukou e hoomauia ko oukou noho Aupuni Kuokoa ana [Hooho nui mai, Ae!!]

            Ua makemake no anei oukou e noho malalo o ko oukou Hae Hawaii? (Hooho nui, Ae! Ae!!)  He makemake no anei oukou e hoihoi hou ia aku ko oukou Moiwahine Liliuokalani maiuna o Kona Noho Kalaunu? (Hooho kupinai mai ke anaina; A--e--! Ae! Hoihoi koke aku no i keia wa!!!

            Ano, ua hiki mai ka wa a kakou e hoike aku ae ai i ko kakou manao aloha aina oiaio (Hooho ia mai, Ae!)  Mai makau, mai hopohopo; aole he mea nana e hopu ia oukou no ko oukou hoike ana i ko oukou manao; no ka mea, eia ua hiki mai ka Lunakanawai Mana Nui, nana e hoolohe i ko kakou mau pilikia.  [Hooho nui ia.  Ae! Aohe maka'u!! Aohe hopohopo i koe!!!

            I na ua piha ko oukou mau puuwai i ke Aloha i ko kakou Aina, e hoike mai i ko oukou ohohia nui me na leo huro.  (Hooho mai ke Anaina ekolu huro; Huro! Huro!! Huro!!!--)

            Ina he ohohia oukou no ka makemake e mau ke kuokoa o ko kakou Aina aloha, e hoike mai i ko oukou ohohia me na leo huro.  (Hoohoia mai he ekolu huro. Huro! Huro!! Huro!!!

            Ina oia maoli ka makemake io o ko oukou mau puuwai, o ka hoihoi hou ae no i ko kakou Moiwahine i Aloha nuiia, Liliuokalani, ma ka Noho Kalaunu o Hawaii, alaila, o keia no ka manawa e hoopuka ae ai i ko oukou manao ohohia oi kelakela.  (Hooho kupinai mai na leo huro o ke anaina: Huro! Huro!! Huro!!! Huro!--!)

            Ke hoomanao nei au, iloko o na la i hala ae nei, ua ike no kakou i kaumaha a me na luuluu i kau iho maluna o kakou, e pili ana i ko kakou kulana aupuni.  Ua kaomiia kakou a pilipu ilalo, a ua noho kakou me ka pilihua; a ua hoomanawanui nae kakou me ka malama a hiipoi aku i ka maluhia o na hoomalu ana mai o ke Aupuni Kuikawa.

            E ninau aku au ia oukou e ka lahui:  Ua hana anei oukou i kekahi hewa?  [Hooho ia mai: Aole!]  Ua hana hewa anei ka Moiwahine i kona manao ana, e hooko i ka makemake o kona lahui?  (Hooho ia mai: Aole!)  Ua ike no kakou ua hana ia keia mau hana alunu manao ino maluna o kakou me ko kakou hana hewa ole.  [Ae!]  Ua laweia aku nei keia hana i ka aina mamao he aneane 5000 mile mai ia kakou aku nei, a na kekahi lahui malihini e hooholo mai, no ko kakou pono, a i ole ia, no ko kakou nele i ko kakou noho Kuo koa ana.

            Ke hoomanao nei au, he aneane like na mea i hanaia mai maluna o kakou, elike me kela moolelo o na keiki a Iakopa, iloko o na makahiki loihi aneane 5,000 i hala.

            Ua hana ko lakou makuakane i wahi aahu onionio no Iosepa, kana keiki punahele i aloha nui ai: ua hoouna oia ia Iosepa e hele e ike i ka noho ana o kona mau hoahanau ma ka aina mamao:  Ua hele o Iosepa, a iaia ma kahi mamao, ua ohumu ino kona mau kaikuaana e pepehi iaia a make; ua hoole nae kekahi mau kaikuaana; a ua olelo, e kiola maloko o kekahi lua.

            Ua kaku lakou i moolelo hoopunipuni, a ua lawe ae i ko Iosepa nahu a kupenu iho la iloko o ke koko o ke keiki kao a lakou i pepehi ai, a hoouna aku la i ko lakou makuakane, i mea e kuhihewa ai oia, ua pau i ka ai ia o Iosepa e ka Ilio hihiu.

            E ka Lahui Hawaii Aloha! o ko oukou noho Aupuni ana, oia kai ohumuia e pepehi a make loa aka, i keia wa ua aloha mai ke Akua ia oukou, a ua hoolohe i ka oukou mau pule a hoopakele ia oukou mai na lima mai o kela poe Komisina lokoino o holo aku nei i Amerika.

            O keia Hae Hawaii (paa ae la ka Hon. J. Nawahi i ka Hae) me kona mau kahakahana onionio, ma ka hoohalike ana, oia no kela kaua onionio i hooaahuia maluna o Iosepa, I keia wa@ e nana aku oukou i ka Hale Alii, ua kiloi ia ua hae nei iloko o ka lua e na poe lokoino aole ona kau mai iluna.

            Ua laweia ua hae nei a kupenuia iloko o na moolelo hoopunipuni a na poe Komisina i holo aku nei i Wasinetona; e olelo ana ua ae aku oukou ka Lahui Hawaii e hoohui Aina me Amerika Huipuia.

            He oiaio, anei ua ae aku oukou? (Hoole mai ke anaina, Aole! Hoopunipuni o Kakina ma!)

            Ano e ka Lahui eia ua hiki mai kei ka Lunakanawai e kaupaona i ko kakou mau pilikia a me ko kakou mau luuluu: e pono e hoike pono aku kakou imua ona i ko kakou makemake. A oiai paha oia a me kana wahine e maalo ae ana imua o ko kakou mau maka, e pono no kakou hoike aku i ko kakou aloha a me na mahalo ana ma ka hoopuka ana aku i ka huaolelo;  Aio--ha, Alo--ha, Alo--ha ke Komisina.

            Ano me keia mau manao ke haawi aku nei au i na hoomaikai ana ia oukou me ka manaolana e hookoia ko oukou mau makemake, a e hai aku kakou me ka malama i ka maluhia, a na ke Akua e aloha mai ia kakou.

 

KA HOOPII

A KA

MOIWAHINE.

 

Ua waiho mai nei o Liliuokalani i keia Hihia Imua o ka Lahui Amerika.

 

Imua o ka Lahui Amerika--Maia Liliuokalani Mai.

 

A MOIWAHINE I HOOPAU IA O Ko HAWAII PAEAINA.

 

Ka hoike a ka Moiwahine mai Kona pii ana ae a noho i ke Kalaunu, a hiki i ka manawa o keia hana nui i hanaia no ka hoopau ana Iaia -- Hoakaka i ke ano o ke noi ana aku a Kona Lanui Iaia i Kumukanawai Hou -- E hanaia e like me ko Kaleponi -- Ka Ninau e pili ana i ke kipe--Hoao ana e kapaeia ka hookaheia ana o ke koko--Aole oiaio o na olelo e pili ana i ka Maluhia ole o ke Ola a me ka Waiwai ma keia Pae Aina--Olelo Nane o ka Iliohae, ke Keiki Hipa a me Hoopono.

            O ke kumu i ala mai ai i keia kulana kupilikii oia no ke pohihi o na olelo o keia kumukanawai ma ia ninau kahi hoi i manao ia ai, oia ke kahua o kekahi Lahui o holomua ai.

            Mahope koke iho o ka pii ana ae iluna o ka noho Ahi, ua hele kaapuni aku la wau mana mokupuni apau.  Ma keia huukau a'u ua hoike mai la ko'u poe makaainana i i ko lakou kupaa me ka haawina o ke Aloha Alii iloko o ka lakou umauma a o keia hoi ka haawina o loa o ka hauoli i loaa Ia'u mai ko'u poe makainana mai.  Ua loaa mai mahope o keia huakai he heluna nui o na palapala hoopii mai na wahi mai apau o ko'u Aupuni, e nonoi ana e haawi aku au i Kumukanawai hou.  He mau kaukani inoa i kakauia a na kanaka apau i manao ua ke'ake'a ia ka pono pili paa o ke kanaka Hawaii malalo o keia kumukanawai e ku nei i keia manawa.  He Hawaii Au ua aloha au a ua kaulike ko'u manao me ko ko'u poe makaainana haahaa.

            Aole hoi au e hoonele i kekahi haole i kona pono ku i ke Kanawai aka, malalo o keia Kumukanawai ua ike ia, o kela a me keia haole i pae koke mai ma keia aina, me ka manao ole e noho maanei nei, aole no hoi ona wahi kuleana iki iloko nei o ka aina.  ua loaa nae iaia ka mana koho Balota Alii i oi ai maluna o ka heluna he mau T@usani o ko'u poe kupa makaainana haahaa ka poe hoi a ke Akua i haawi mai ai i keia Pae Aina i home no lakou.  A, aoie o lakou mau home mawaho o keia aina oluolu.

            I na paha ma kekahi kulanakauhale iloko o Kaleponi, aia iloko o ka lima o ma Pake Kalepa ka hapauui o ka waiwai kahi i paa ai;  E manaoia aku auanei, a na ka pono oia e noho hoomalu mai ma ka haawi ia ana aku o ka mana Koho Balota i keia poe Pake waiwai a hoonele iho la i ka mana koho Balota ona kanaka hanau o Amerika.

            O Hawaii nei, ua like no kona aloha nui ia e na Hawaii apau me ke aloha ana o ka Lahui Amerika i ko lakou one hanau.

            O keia mea he waiwai i loaa ma ke apuka a me na bana kolohe i hanaia maluna o kekahi poe kanaka Hawaii; aole hoi oia ke ana kupono e loaa ai ke kuleana o ka noho mana ana.  Aole no keia he hoohalikelike ana me kekahi moolelo kahiko a na Mikanele i ao mai ai Ia'u no ka moolelo o na kanaka elua oia he kanaka waiwai a me ke kanaka ilihune.  O ke kanaka waiwai he nui kana mau pu'a hipa a me na poo Pipi, o ke kanaka ilihune hoi aole ana wahi holoholona ene o kahi Hipa keiki wale no, ana i kuai ai a hanai iho ia mai kona wahi wa uuku loa mai.  Ua kii mai la ua ke kanaka waiwai i keia wahi hipa a kaili aku la mai ke kanaka@ Ilihune aku; e pakui aku hoi Au ma keia.  Aole auanei he mea pono e hoihoi mai oia i keia hipa i hanau paha aku nana no ka mea aole o na aloha i keia kanaka ilihune.

            O ke kulana i laweia e ke Kuhina Amerika he hana makamaka ole ia a me ka hoala ana mai i ka hoopaapaa.  O kana halolelo i hawaiia mai ai Ia'u ma ka la O'u i pii ae ai iluna o ka Noho Alii, oia ke alakai nei kou manao ma ke koho ana aku, oia ka la mualoa a [Kiwini] i manao ai na kukulu iho la oia i ka noho Aupuhi Hoomalu ana mai o Amerika ma Hawaii nei.

            Ke manao nei au o keia kekahi o na Haiolelo i noonoo pono ole ia kona ano.  Oiai hoi aole he hookahi ona Luna Aupuni Kiekie e ae e noho ana me ko lakou manao maikai me ko lakou ike ole o kou la i noho ai maluna o ka Noho Alii he la ia no ka weliweli a me ka hookaumaha ana aku.

 

KA NENE AUKAI KA RUSH.

 

            Ma ke ku ana mai o ka moku kaua Rush, ua ike ia. hookahi no Komisina i hiki mai, oia Senator Blunt.

            Oia ke Elele mai Amerika Huipuia mai, i hoouna ia mai nei no ke kaana ana mawaena o kakou e ka Lahui Hawaii, i ka kakou mea e koho ai.

            A o kekahi mau Elele, aole i kau mai nei, a no ka pomaikai o na mea a pau oia ka makou e hoike aku nei.

 

NA LETA.

            Aole o makou makemake e lawe i ke koikoi o na hala no na manao i hoopuka ia malalo o keia poo e ko makou poe kakau manao.

 

PAKELE WALE IHO NO KE OLA.

 

            Ma ke kakahiaka nui o keia mau la o keia pule, ua kiki mai na koa o ke Aupuni Kuloko i ka makou mau holoholona Ilio a ua lele mai na poka a ku ma na kikina puka, a me na Rumi o na Hale Ohua ma Haimoeipo.

            He pakele wale iho no ke ola o ka makou mau keiki a me ko makou mau ola ko na makua o noho nei iloko o keia mau la mai keia mau poka mai.

            E ike ia no keia mau poka ma ko makou mau kikina puka e paa nei a ua makaukau makou e hookipa mai i kela a me keia e makemake ana e ike pono i ua mau poka ala.

            Ua hiki kino mau ka Alihikaua Nui ma keia kakahiaka nui Poalima e nana pono o keia mau poka a ua ike pono oia, a he ae wale no kana olelo i hoopuka mai ai ia makou a huli aku la hoi.

KANE UU.

Honolulu Maraki 31 1893.

 

HOOLAHA A KA LUNA HOOKO KAUOHA I KA POE AIE.

 

            Imua o ka Aha Kaapuni o ka Apana Kaanuni Akahi ma ka Hooponopono Palapala Hooilina.  Ma ka Palapala Hooilina a Maria O'Sullivan i make.  O ka mea nona ka inoa malalo nei, ke hoolaha aku nei, ua hookoliuia oia i Luna Hooko Kauoha hope loa a Maria O'Sullivan i make ma Honolulu A ma kela ke hoike aku nei oia i ka poe ke mau al@ ko Maria O'Sullivan ia lakou o waiho koke mai iaia i ka lakou mau koi i hooiaioia ma na bila alo polol#i ma ka Ilalekuai o E. O. Hall & S@@ (Mika@ole) iloko o eono malama mai keia la aku, a e hoole loa ia hoi na koi ke hala keia manawa.

ABERAHAM FERNANDEE,

Luna Hooko Kauoha o ka Palauala Hooilina o Maria O'Sullivan i make, Hanaia i keia la 20 o Maraki, 1893. mar27 tfl.